“`html
معرفی گیاه روناس
روناس یک گیاه علفی است که به صورت طبیعی در نواحی پور آب و هوای مدیترانه‌ای، از اسپانیا تا آسیای صغیر و همچنین در شمال آفریقا و برخی مناطق آسیا می‌روید. مکان اصلی آن در خاور نزدیک و قفقاز بوده است. ساقه این گیاه زبر و چهارگوش است و با خارهای کوچک و قلابی شکل پوشیده شده که به آن کمک می‌کند تا به تکیه‌گاه‌ها بچسبد. این خارها همچنین در کناره‌های برگ‌ها و رگبرگ میانی دیده می‌شوند.
برگ‌های روناس بیضوی و دراز هستند و نوک تیز می‌باشند. به نظر می‌رسد که آنها به صورت گروهی شش‌تایی در طول ساقه قرار دارند، اما بیشتر از دو تا از آنها واقعاً برگ هستند و بقیه، برآمدگی‌های شبیه به برگ می‌باشند. گل‌های آن کوچک و به رنگ زرد هستند و به صورت چترهای متعدد در محور ساقه یا در انتهای آن قرار دارند. میوه‌اش به شکل سته، نرم و به رنگ قرمز تیره است.
زراعت روناس در گذشته در بسیاری از کشورها مثل اروپا و آسیا برای به‌دست آوردن رنگ طبیعی آلیزارین از ریشه‌اش مرسوم بوده است. اما از زمانی که این ماده به‌صورت مصنوعی در صنعت تولید شد، کشت روناس در بیشتر مناطق کاهش یافت. ریشه خشک‌شده روناس گاهی به‌صورت قطعاتی به طول 10 تا 15 سانتی‌متر و قطر 2 تا 5 سانتی‌متر در بازار پیدا می‌شود. روی سطح این قطعات، خطوط طولی دیده می‌شود. پوست ریشه روناس رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز دارد و به راحتی از لایه‌های زیرین، که رنگ روشن‌تر یا زرد دارند، جدا می‌شود. طعم آن در ابتدا ملایم است اما بعداً تلخ و گس می‌شود.
خصوصیات گیاهشناسی روناس
روناس یک گیاه چندساله است که ساقه‌های شیارداری به طول 1.5 متر دارد. ساقه آن چهارگوش است و پوشیده از خارهای ریز و زبر می‌باشد. برگ‌های آن نوک تیز و کشیده هستند و بدون دمبرگ، به صورت خوشه‌ای و چهارتایی بر ساقه قرار دارند. روی گلبرگ‌های اصلی و لبه‌های برگ، خارهای زبر و چسبنده وجود دارد. گل‌های روناس به رنگ سبز – زرد و به شکل خوشه‌ای هستند. میوه روناس به رنگ قهوه‌ای تا سیاه است و دارای دو بذر می‌باشد و پس از رسیدن، سطح آن چروکیده می‌شود. میوه‌های رسیده هنگام جذب رطوبت، مقدار کمی رنگ قرمز تولید می‌کنند. ریشه‌های روناس رنگ کرم‌خاکی دارند و دارای طعمی تلخ و گس هستند.
شرایط محیط رشد روناس
روناس در انواع خاک‌ها رشد می‌کند. کشت این گیاه در اصفهان، در ایستگاه دستگرد در خاک سبک و در ایستگاه نجف آباد در خاک سنگین موفقیت‌آمیز بوده است. همچنین در باغ‌های قدیمی منطقه کاشان که در زمین‌های سنگلاخی قرار دارد، به‌عنوان علف هرز مشاهده می شود. این گیاه به نسبت خوبی با خاک و آب شور سازگار است و به تازگی در اراضی اطراف دریاچه ارومیه نیز کاشت می‌شود.
ریشه این گیاه خاصیت تثبیت نیتروژن دارد. روناس نسبت به کم آبی مقاوم است و بعد از جوانه زدن بذر، به آن یک دوره عدم آبیاری 40 روزه می‌دهند. با افزایش شوری، مقدار جوانه زدن و سبز شدن بذر روناس کاهش می‌یابد. یک بررسی نشان داده که در دماهای بین 2 تا 8 درجه سانتی‌گراد، جوانه زنی و سبز شدن بذر روناس صفر درصد بوده است. سرمای نزدیک به صفر درجه سانتی‌گراد باعث خشک شدن بخش‌های هوایی گیاه می‌شود.
ترکیبات شیمیایی و خواص درمانی روناس
در ریشه روناس موادی مثل آلیزارین، پورپورین، روبیادین، گلوکز، مواد پکتیک، رزین، مقدار کمی چربی و کلسیم وجود دارد. آلیزازین به رنگ قرمز و پورپورین به رنگ زرد نارنجی است.
“““html
ریشه روناس خواص زیادی دارد و می‌تواند مشکلات ادراری را برطرف کند. در طب سنتی معمولاً توصیه می‌شود که برای کاهش عوارض این گیاه، از آن با کتیرا و انیسون استفاده شود. همچنین، از آن در درمان بیماری‌های راشیتیسم (نرمی استخوان) و سیاتیک نیز بهره می‌برند. بعد از مصرف ریشه روناس توسط انسان و حیوانات، استخوان‌ها رنگی می‌شوند و این رنگ از طریق ادرار از بدن دفع می‌شود.
استفاده اصلی از روناس، رنگرزی پشم در صنایع قالی بافی و پارچه بافی است. ماده رنگی موجود در روناس که به نام آلیزارین شناخته می‌شود، امروزه به صورت صنعتی تولید می‌شود. اما بعد از کشف رنگ آنیلین، روناس به تدریج از حیث اهمیت کم شده است. رنگ به دست آمده از این گیاه معمولاً به نام “رنگ ترکی” شناخته می‌شود.
روش کاشت و تکثیر روناس
روناس را می‌توان به دو روش بذر و ریشه کاشت. برای کاشت بذر، این کار باید در اوایل فصل بهار انجام شود و کاشت ریشه در پاییز یا زمستان صورت می‌گیرد. برای کاشت بذر، پس از آماده‌سازی زمین، در صورتی که خاک سنگین باشد، بذرها را به صورت کپه‌ای در عمق 2 تا 3 سانتیمتری بر روی پشته‌های 70 سانتیمتری با فاصله 20 سانتیمتری کاشته می‌شود و در هر سوراخ 15 تا 25 عدد بذر ریخته می‌شود تا سبز شدن آنها آسان‌تر شود و ریشه‌ها به خوبی توسعه پیدا کنند. اگر بذرها در خزانه کاشته شوند و نشاها به زمین اصلی منتقل شوند، محصول یک سال زودتر به دست می‌آید.
برای کاشت روناس، خاک باید سبک و نفوذپذیر باشد تا ریشه‌ها به خوبی رشد کنند. بهترین خاک‌ها، خاک‌های با بافت متوسط هستند. افزودن 40 تا 50 تن کود پوسیده دامی به هر هکتار زمین، نه تنها مواد غذایی لازم برای گیاه را تأمین می‌کند، بلکه باعث بهبود ساختار خاک و نفوذپذیری آن نیز می‌شود.
برای کاشت یک هکتار زمین نیاز به 100 تا 400 کیلوگرم بذر است که بستگی به نوع خاک، شوری آب و خاک، عمق کاشت و توانایی بذر در رشد گیاه دارد. بعد از کاشت، می‌توان هر دو هفته یک بار آبیاری کرد و معمولاً بین 30 تا 40 روز بعد بذرها سبز می‌شوند. در این مرحله، می‌توان یک دوره 40 روزه عدم آبیاری (گوشمال) انجام داد که به رشد بهتر ریشه کمک می‌کند. بعد از آن می‌توان هر 10 تا 14 روز آبیاری را انجام داد. در انتهای فصل رشد، خاک‌ریزی در پای بوته انجام می‌شود تا به رشد ریشه‌های جدید کمک کند و همچنین طوقه و اجزای زیرزمینی را از سرما محافظت کند.
برای تکثیر روناس از ریشه، به 3 تا 5 تن ریشه سالم برای هر هکتار زمین نیاز است. این ریشه‌ها می‌توانند عمیق‌تر از بذرها کاشته شوند و در شرایط نامساعد، توانایی رشد بیشتری دارند.
اندام‌های هوایی روناس تا قبل از یخبندان بر روی زمین باقی می‌مانند و بعد از آن خشک می‌شوند. برای جلوگیری از پوسیدگی ریشه، رعایت تناوب زراعی (هر هفت سال) ضروری است. اما به طور کلی، روناس به آفات و بیماری‌ها مقاوم است و در کشت این گیاه در زمین‌های آلوده به نماتد در ایستگاه تحقیقاتی دستگرد اصفهان، نتایج موفقیت‌آمیزی به دست آمده است.
روش داشت روناس
مراقبت از روناس شامل آبیاری، مبارزه با علف‌های هرز و سله شکنی می‌باشد. همچنین باید خاک‌ریزی پای بوته‌ها انجام شود و با آفات و بیماری‌ها مبارزه شود.
آبیاری : بعد از کاشت زمین را باید هر 12 روز یک بار آبیاری کرد و این کار تا زمان سبز شدن که حدود 40 روز طول می‌کشد، باید ادامه یابد. در منطقه اردکان استان یزد، بعد از سبز شدن به مدت چهل روز آبیاری را قطع می‌کنند تا ریشه روناس به عمق زمین برود و طول ریشه که مورد استفاده قرار می‌گیرد، بیشتر شود و بعد از این مدت دوباره هر 12 روز یک بار آبیاری را ادامه می‌دهند.
“`
از ماه آذر تا فروردین، یک بار آبیاری کافی است. اما در تابستان، هر ۱۲ روز یک بار باید آبیاری انجام شود. بهترین زمان برای آبیاری روناس در شب یا صبح زود است، زیرا هوا خنک‌تر است. این گیاه نسبت به آب شور مناسب نیست.
مبارزه با علف های هرز و سله شکنی : در تابستان، باید روی کنترل علف‌های هرز و سله شکنی کار شود.
خاک دهی پای بوته ها : در پاییز سال اول، باید پای بوته‌ها خاکی مخلوط با کود حیوانی بدهید تا ریشه گیاه بهتر رشد کند و از سرمای زمستان در امان بماند. در تابستان سال دوم که گیاه به گل رفت، قسمت‌های سبز ساقه و برگ را قلمه می‌زنند و برای تغذیه دام استفاده می‌کنند. در پاییز سال دوم، دوباره پای بوته‌ها خاک و کود حیوانی می‌ریزند. در پایان تابستان سال سوم یا چهارم، گیاه روناس را قلمه می‌زنند و ریشه‌ها را در مهرماه برداشت می‌کنند.
مبارزه با بیماری‌ها و آفات روناس
این گیاه نسبت به بیماری‌ها و آفات مقاوم است، اما گاهی ممکن است پوسیدگی ریشه یا حمله شته‌ها را مشاهده کنید. برای جلوگیری از پوسیدگی ریشه، بهتر است کشت روناس را به صورت تناوبی انجام دهید و در زمینی که روناس کاشته شده، به مدت ۵ تا ۷ سال از کشت دوباره آن پرهیز کنید.
همچنین بهتر است یکسال قبل از کاشت، زمین را به حال خود بگذارید تا در تابستان آفتاب و نور کافی به زمین برسد. پیشنهاد می‌شود که در زمین‌های رسی خالص نیز این محصول کشت نشود. برای مبارزه با شته، می‌توان از سموم مناسب استفاده کرد و برای جلوگیری از پوسیدگی ریشه، از سموم قارچ‌کش بهره برد.
برداشت روناس
ریشه روناس را در پاییز سال سوم یا چهارم، پس از قلمه‌زنی ساقه و برگ‌های سبز با بیل‌های مخصوص برداشت می‌کنند. این بیل‌ها حدود ۱۲ سانتی‌متر عرض و ۵۰ سانتی‌متر طول دارند. بهتر است روناس را در ۳ یا ۴ سالگی برداشت کنید، زیرا ریشه‌ها به اصطلاح خوب رنگ گرفته و می‌توان رنگ بیشتری استخراج کرد. برای برداشت ریشه، زمین را با بیل‌های مخصوص شخم عمیق می‌زنند تا ریشه‌ها از خاک بیرون بیایند.
سپس کارگران ریشه‌ها را از سطح خاک جمع‌آوری می‌کنند و در هنگام برداشت، ریشه‌های سالم و مرغوب را برای کشت مجدد انتخاب می‌کنند.
خشک کردن ریشه : ریشه‌ها را بعد از برداشت به مدت ۱۵ روز در هوای آزاد و زیر نور آفتاب قرار می‌دهند تا رطوبت خود را از دست دهند. سپس آنها را به آسیاب‌های مخصوص می‌فرستند تا به صورت پودر درآید.
میزان محصول ریشه تر روناس بین ۱۵ تا ۲۰ تن در هکتار است که ۱۰ تا ۱۲ درصد آن رنگ است. میزان تولید محصول ۳ تا ۴ ساله بیشتر از دو ساله است و به طور متوسط عملکرد روناس ۳ ساله بین ۱۰ تا ۱۵ تن ریشه خشک می‌باشد. مقدار تولید روناس دو ساله نصف محصول ریشه ۳ و ۴ ساله است و به همین دلیل برداشت روناس دو ساله به صرفه نیست.
بذر گیری : در تابستان سال دوم، روناس را برای بذرگیری به حال خود می‌گذارند تا به گل بنشیند و در زمان گلدهی، هر ۶ روز یک بار گیاه را آبیاری می‌کنند. بعد از اینکه گل‌ها تشکیل شدند، در شهریور ماه بذرگیری می‌کنند. میزان بذر تولیدی در هر هکتار بین ۱ تا ۳/۱ تن می‌باشد.
بیشتر بخوانید:
