چگونه می‌توان با پرورش کرم ابریشم درآمدزایی کرد؟+مراحل پرورش کرم

مراحل و شرایط پرورش کرم ابریشم در ایران

در نهایت، مردم کشورهای دیگر یاد گرفتند که چگونه از کرم ابریشم ابریشم بگیرند. اخیراً نیز یاد گرفته‌ایم که از مواد مصنوعی، چیزهایی شبیه به ابریشم تولید کنیم، ولی هنوز هم تقاضا برای ابریشم طبیعی وجود دارد و کرم‌های ابریشم به خاطر تولید نخ ابریشمی به کار می‌روند. عمل پرورش کرم ابریشم نوغانداری نامیده می‌شود.

یک کرم ابریشم بالغ می‌تواند بین پنج تا هفت سانتی‌متر طول داشته باشد و واقعاً کارگر شگفت‌انگیزی است! او به تنهایی می‌تواند در عرض چند روز یک پیله بسازند که از آن حدود ششصد متر نخ ابریشم استخراج شود. اما برای تولید نیم کیلو نخ ابریشم خام، به بیست و پنج هزار پیله نیاز داریم. در حال حاضر، بیشتر نخ ابریشم در چین و هندوستان تولید می‌شود.

هر سال تقریباً 60000 تن ابریشم خام تولید می‌شود که به پیراهن – لباس – روتختی – پرده و دیگر محصولات تبدیل می‌شود. این صنعت بزرگی است؛ به ویژه در چین، که حدود ده میلیون کشاورز کرم ابریشم پرورش می‌دهند. در دنیا انواع مختلفی از کرم ابریشم برای تولید ابریشم وجود دارد و حتی گونه‌ای از کرم ابریشم وجود دارد که با کمک گونه دیگری پیله‌ای دو لایه تولید می‌کنند. هرچند نخ‌های مصنوعی مانند نایلون و پلی‌استر وجود دارند که محکم‌تر و ارزان‌تر از ابریشم هستند، اما ابریشم به یک کالای لوکس تبدیل شده و هنوز هم تقاضا دارد چرا که ظاهر و حس خوبی دارد.

مراحل پرورش کرم ابریشم

تفریخ :

به فرآیند خروج کرم از تخم، تفریخ می‌گویند که در شرایط مناسب حدود سیزده روز طول می‌کشد. پس از اینکه اولین نشانه‌های تفریخ مشاهده شد، لازم است کرم‌ها به مدت چهل و هشت ساعت در محیطی کاملاً تاریک با دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد و رطوبت هشتاد درصد نگهداری شوند. رنگ تخم‌ها در ابتدا آبی روشن است و قبل از بیرون آمدن کرم‌ها از تخم، تیره می‌شود.

کرم جوان :

کرم ابریشم معمولاً پنج مرحله تغذیه و چهار مرحله پوست‌اندازی دارد. به هر مرحله از تغذیه «سن» و به هر مرحله از پوست‌اندازی «خواب» می‌گویند. در واقع کرم ابریشم پنج سن و چهار خواب دارد و سنین ۱، ۲ و ۳ را «کرم جوان» می‌نامیم. این مرحله از سن کرم جوان حدود یازده روز طول می‌کشد.

کرم بالغ:

سنین ۴ و ۵ به نام کرم ابریشم بالغ شناخته می‌شوند که ۱۵ تا ۱۶ روز به طول می‌انجامد. در پایان سن پنجم، کرم‌ها اشتها را از دست می‌دهند و دیگر نمی‌خورند. جثه آن‌ها کوچک شده و رنگ آن‌ها زرد و شفاف می‌شود. در این زمان، با قرار دادن وسایل برای پیله‌تنی، شرایط لازم برای ساخت پیله را فراهم می‌آوریم.

عادت غذایی کرم ابریشم

کرم ابریشم تنها از برگ درخت توت تغذیه می‌کند و هیچ غذای دیگری نمی‌خورد. برگ‌های توت باید بلافاصله پس از بیرون آمدن کرم از تخم به او داده شوند. برگ‌های تازه و لطیف که کرم جوان نیاز دارد، در اوایل بهار در دسترس هستند و برگ‌های کهنه برای سه مرحله اول زندگی کرم‌ها بسیار خشن است. در مراحل چهارم و پنجم، یعنی زمانی که کرم‌ها بالغ هستند می‌توانند از برگ‌های سخت‌تر نیز استفاده کنند.

برگ‌ها باید بدون آفت‌کش باشند. بعد از جمع‌آوری مقدار زیادی از شاخه‌های درخت توت با برگ‌های تازه که به عنوان ذخیره غذایی استفاده می‌شوند، باید به مدت سه دقیقه در محلول گندزدا قرار بگیرند. سپس برگ‌ها باید زیر آب شیرین به خوبی شسته شوند تا کاملاً پاک و عاری از آلودگی باشند، چون آلودگی می‌تواند باعث مرگ کرم‌های ابریشم شود. سپس باید آب اضافی برگ‌ها گرفته شود و در کیسه‌های پلاستیکی و در جای خنک نگهداری شوند.

تشکیل پیله

هر تابستان، پروانه کرم ابریشم از پیله خارج می‌شود و پروانه ماده پس از جفت‌گیری حدود ۴۰۰ تخم کوچک می‌گذارد. ظرف تقریباً دو هفته، یک کرم ابریشم…

“`

متری از تخم بیرون می‌آید و به آن‌ها برگ درخت توت سفید می‌دهند که با ولع آن‌ها را می‌خورند. سپس در چهار مرحله پوست‌اندازی می‌کنند تا به مرحله بلوغ برسند. بعد از حدود یک ماه، هر کرم ابریشم شروع به ریسیدن پیله دور خود می‌کند که این کار به وسیله غده‌ای در بدن کرم انجام می‌شود.

کرم ابریشم یک تار ابریشمی نازک ترشح می‌کند و سپس با چسبی که تهیه می‌کند، پیله را به شکل سطحی صاف می‌چسباند. این فرآیند سه روز و سه شب طول می‌کشد و وزن یک پیله بسته به نوع و روش پرورش کرم ابریشم، می‌تواند حدود 1.5 تا 2.5 گرم باشد. اگرچه پیله به عنوان محصول اصلی استفاده نمی‌شود، اما برای تهیه ابریشم خام به کار می‌رود. دو تا سه روز پس از تشکیل پیله، کرم درون آن به شفیره تبدیل می‌شود و تقریباً بعد از دو هفته به عنوان پروانه از پیله خارج می‌شود. از شفیره کرم ابریشم برای تهیه غذای ماهی و همچنین در تولید داروها و لوازم آرایشی استفاده می‌شود.

باید توجه کنید که طول رشته نخ ابریشمی یک پیله ممکن است بین 300 تا 900 متر باشد. برخاستن پروانه از پیله می‌تواند این رشته نخ را تکه‌تکه کند، در حالی که ابریشم مستقیماً از پیله سالم که در آن شفیره وجود دارد به دست می‌آید. در یک مزرعه پرورش کرم ابریشم، پروانه‌های بالغ فقط به اندازه نیاز اجازه خروج از پیله را دارند و باقی‌مانده‌ها به وسیله گرما در درون پیله از بین می‌روند تا ابریشم قابل ریسیدن و تبدیل به پارچه شود. پروانه کرم ابریشم بدنی ضخیم و پرمو به رنگ زرد متمایل دارد. عمر پروانه بالغ بسیار کوتاه است و به اندازه کافی طولانی است که بتواند تخم‌گذاری کند.

فاطمه خطیبی درباره نحوه ورودش به عرصه پرورش کرم ابریشم می‌گوید:

«خراسان جنوبی استانی محروم است که آمار بیکاری در آن بالا است. در خانه ما هم چند نفر بیکار وجود داشت. مدت‌ها به دنبال یافتن شغل و کاری برای خود و فرزندانم بودم اما کار مناسبی نیافتم. تا اینکه پدرم پیشنهاد تأسیس یک کارگاه پرورش کرم ابریشم را داد. پدرم زمانی که کشاورز و باغدار بود به صورت سنتی و محدود کرم ابریشم هم پرورش می‌داد و به همین دلیل با اصول پرورش آن آشنایی داشت.»

کرم ابریشم یکی از انواع کرم پیله‌ساز است و اهمیت آن به خاطر تولید ابریشم است. پیله از 300 تا 900 متر ابریشم اولیه تشکیل شده‌است. این الیاف بسیار نازک هستند. برای تهیهٔ حدود 500 گرم ابریشم 2 تا 3 هزار پیله نیاز است.

طبق نقل مشهور تاریخی، گونه اهلی کرم ابریشم که پرورش آن معمول است، تقریباً در 4600 سال پیش به طور اتفاقی توسط ملکه چین کشف شد. بر اساس این داستان، ملکه چین هنگام قدم زدن در جنگلی پیله‌ای را پیدا کرد و راز کرم ابریشم را با تنیدن تارهای آن دور انگشت خود کشف کرد. چینی‌ها راز تهیه ابریشم را سال‌ها مخفی نگه‌داشتند تا تولید و صادرات انحصاری آن در دست خود داشته باشند. اما سرانجام روش تولید ابریشم از طریق کرم ابریشم برای مردم دیگر کشورها نیز روشن شد.

با اینکه عده‌ای از مورخان تاریخچه تولید ابریشم در ایران را به عبور جاده ابریشم از ایران مرتبط می‌دانند، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد قبل از این زمان نیز پرورش کرم ابریشم رواج داشته و پارچه ابریشمی از زمان‌های بسیار قدیم در ایران بافته می‌شده است.

با وجود اینکه مدت‌هاست بشر تولید الیاف مصنوعی و پلاستیکی را آموخته است، اما ابریشم خالص و طبیعی به دلیل خواص فوق‌العاده‌اش همچنان از تقاضای زیادی برخوردار است و تولید ابریشم درآمدزایی مناسبی دارد. در حال حاضر پرورش کرم ابریشم یا همان «نوغان‌داری» با شدت و ضعف در برخی از نقاط کشور انجام می‌شود که البته با تقاضای بازار و ظرفیت اقتصادی بالای این محصول همخوانی ندارد.

خانم فاطمه خطیبی یکی از پرورش‌دهندگان موفق کرم ابریشم در بیرجند است. او با سرمایه اولیه فقط 2 میلیون تومان توانسته است یک کارگاه پرورش کرم ابریشم تأسیس کند و برای خود و فرزندانش شغل ایجاد کند.

او می‌افزاید: «اوایل این پیشنهاد را چندان جدی نگرفتم اما با بررسی‌هایی که انجام دادم متوجه شدم که ظرفیت درآمدزایی و اشتغالزایی کار پرورش کرم ابریشم مناسب است. ضمن اینکه می‌توان پرورش آن را به صورت خانگی انجام داد و به وظایف خانه‌داری هم رسید. برای شروع کار نقدینگی لازم را نداشتم. به بسیج سازندگی شهرستان مراجعه و طرح پیشنهادی‌ام را ارائه دادم. آن‌ها هم با تخصیص وام اقتصاد مقاومتی سرمایه مورد نیاز برای شروع به کار را تأمین کردند.»

این فعال اقتصادی

مقاومتی اشاره می‌کند: «در ایران، تخم کرم ابریشم را باید از گیلان تهیه کرد. هر بسته تخم نوغان حدود 22 هزار کرم ابریشم و 30 تا 40 کیلوگرم پیله تولید می‌کند. قیمت هر بسته هم تقریباً 30 هزار تومان است. جالب است بدانید که سود خالص پرورش هر بسته تخم نوغان نزدیک به یک میلیون تومان است. حدود 80 متر از 125 متر خانه‌ام را به کارگاه پرورش کرم ابریشم تبدیل کردم و همسرم که جوشکاری بلد بود کار قفسه‌بندی را انجام داد. در اولین دوره پرورش 45 روزه، 125 هزار پیله ابریشم تولید کردم.»

فاطمه خطیبی تأکید می‌کند: «برای شروع کار پرورش کرم ابریشم تنها به 2 میلیون تومان سرمایه نیاز دارید و می‌توانید به مرور کار را گسترش دهید. پرورش کرم ابریشم شرایط ویژه‌ای دارد و فقط در فصل بهار انجام می‌شود. در فصول دیگر سال، تنها در صورتی می‌توان تولید را ادامه داد که گلخانه خاصی برای کرم‌های ابریشم راه‌اندازی شود. کرم ابریشم نسبت به مورچه‌ها، زنبور و دیگر حشرات بسیار حساس است و پایه قفسه‌ها باید در آب قرار بگیرد.»

او درباره جزئیات پرورش کرم ابریشم می‌گوید: «برای خروج کرم از تخم، که به آن تفریخ می‌گویند، در شرایط مناسب 13 روز زمان لازم است. پس از اینکه اولین نشانه‌های تفریخ ظاهر شد، برای اینکه تفریخ یکنواخت باشد، باید به مدت 48 ساعت در اتاقی کاملاً تاریک با دمای 25 درجه سانتی‌گراد و رطوبت 80 درصد نگهداری شود. رنگ تخم‌ها در ابتدا آبی روشن است که درست قبل از بیرون آمدن کرم‌ها از تخم تیره می‌شود.»

فاطمه خطیبی اضافه می‌کند: «سن ۴ و ۵ به «کرم بالغ» معروف است که این مرحله ۱۵ تا ۱۶ روز به طول می‌انجامد. در پایان سن پنجم، کرم‌ها اشتهاشان کم می‌شود و از تغذیه باز می‌مانند، جثه‌شان کوچک‌تر و به رنگ زرد و شفاف درمی‌آیند. در این زمان، با گذاشتن وسایل پیله‌تنی روی کرم‌ها، شرایط برای تنیدن پیله فراهم می‌شود.»

او درباره غذای کرم ابریشم توضیح می‌دهد: «کرم ابریشم تنها از برگ درخت توت تغذیه می‌کند و هیچ غذای دیگری نمی‌خورد. برگ‌های توت باید بلافاصله بعد از بیرون آمدن کرم‌ها از تخم عرضه شود. برگ‌های تازه و لطیف در اوایل بهار در دسترس هستند. برگ‌های کهنه برای سه مرحله اول زندگی کرم ابریشم بسیار خشن هستند. در دوره‌های چهارم و پنجم، کرم‌های بالغ می‌توانند از برگ‌های سخت و خشن استفاده نمایند.

برگ‌ها باید عاری از مواد آفت‌کش باشند. بعد از جمع‌آوری شاخه‌های درخت توت با برگ‌های تازه، باید آنها را به مدت سه دقیقه در محلول گندزدا قرار دهید. سپس برگ‌ها را زیر شیر آب بشویید تا کاملاً پاک شوند، زیرا آلودگی می‌تواند به کرم‌های ابریشم آسیب برساند. بعد از شستشو، آب اضافی برگ‌ها را بگیرید و در کیسه‌های پلاستیکی و در جای خنک نگهداری کنید.»

این فعال اقتصادی مقاومتی می‌گوید: «پیله، محصول خام برای تولید ابریشم است. دو تا سه روز بعد از تشکیل پیله، کرم درون آن به شفیره تبدیل می‌شود و تقریباً بعد از دو هفته به‌صورت پروانه از پیله خارج می‌شود. باید توجه کرد که طول رشته نخ ابریشمی یک پیله ممکن است تا 900 متر باشد و خروج پروانه از پیله این رشته نخ را پاره می‌کند. به همین دلیل، پیله‌ها را در برابر گرمای آفتاب یا داخل آب جوش می‌ریزیم تا کرم‌های درون آنها بمیرد و تبدیل به پروانه نشود. نگهداری از کرم ابریشم در روزهای ابتدایی زمان زیادی نیاز ندارد، اما در ده روز آخر به‌طرز باورنکردنی غذا می‌خورد. هر جعبه کرم ابریشم از زمان تولید تا بسته شدن پیله 800 تا 1 تن غذا مصرف می‌کند.»

فاطمه خطیبی درباره مهم‌ترین چالش پرورش کرم ابریشم در کشور می‌گوید: «ورود ابریشم مصنوعی و تقلبی که آغشته به پنبه است و به‌صورت قاچاق وارد کشور می‌شود، به تولیدکنندگان ابریشم آسیب جدی می‌زند. اگر کار تولید نخ ابریشم از پیله‌ها را خودمان انجام دهیم و از خام‌فروشی پیله‌ها جلوگیری کنیم، سود حاصله چندین برابر خواهد شد. در حال حاضر هر کیلو نخ ابریشم 140 هزار تومان به فروش می‌رسد.»

همچنین بخوانید: