“`html
توریسم درمانی یا گردشگری سلامت چیست؟
گردشگری پزشکی یا توریسم پزشکی : توریسم درمانی یا گردشگری سلامت، به گزارش رضیم: بر اساس تعریف های سازمان جهانی گردشگری (UN-WTO)، یکی از دلایلی که افراد را به سفر ترغیب می‌کند، سفر برای به دست آوردن سلامتی است. این مفهوم به گردشگری سلامت معروف است.
به عبارت ساده‌تر، گردشگری سلامت، نوعی گردشگری است که به منظور حفظ، بهبود و بازیابی سلامتی جسمی و روانی فرد انجام می‌شود و معمولاً بین ۲۴ ساعت تا یک سال طول می‌کشد. به این ترتیب، یک توریست سلامت با سفر از محل زندگی خود می‌تواند از خدمات درمانی مقصد بهره‌مند شود تا سلامت جسمی و روحی خود را به دست آورد.
این نوع گردشگری در حال حاضر به طور مثبت در ایران گسترش یافته و تعداد زیادی توریست از کشورهای همسایه برای استفاده از خدمات پزشکی و درمانی ایران به کشور ما سفر می‌کنند. جالب است بدانید که گردشگری سلامت در ایران سابقه بسیار کمی دارد. اولین بار در سال ۸۲، وزارت بهداشت به موضوع توریسم درمانی توجه کرد؛ هرچند که هدف آن بیشتر اشتغالزایی برای فارغ‌التحصیلان پزشکی بود و نه توسعه توریسم درمانی.
اما از سال ۸۳ به بعد، پس از ادغام سازمان میراث فرهنگی و سازمان ایرانگردی و جهانگردی، توریسم درمانی به صورت مستقل شکل گرفت و توجه بیشتری جلب کرد. همچنین در تعاریف سازمان جهانی گردشگری، اصطلاحات دیگری نیز وجود دارند که اساس گردشگری سلامت را گسترش می‌دهند.
مراحل توریسم درمانی چیست و چگونه انجام می‌شود؟
توریسم درمانی یکی از شاخه‌های توریسم سلامت است. توریسم سلامت به سه بخش تقسیم می‌شود:
1. توریسم تندرستی: سفر به مناطق سالم مانند دهکده‌های سلامت و چشمه‌های آب گرم بدون نیاز به مداخله پزشک.
2. توریسم درمانی: استفاده از منابع طبیعی مانند آب‌های معدنی و نمک، تحت نظارت پزشک.
3. توریسم پزشکی: سفر برای درمان بیماری‌ها و انجام جراحی‌ها در مراکز درمانی با نظارت پزشکان و پیگیری وضعیت بیمار.
1. گردشگری تندرستی (Wellness Tourism)
این اصطلاح به سفر افرادی اشاره دارد که به منظور استفاده از امکانات طبیعی مانند چشمه‌های آب معدنی و آب گرم (اسپاها) به سفر می‌روند. در این نوع سفر، افراد برای رهایی از تنش‌های روزمره خود سفر می‌کنند و معمولاً بیماری خاصی ندارند و بیشتر به دنبال بهره‌مندی از طبیعت درمانی مناطق دیگر هستند.
2. گردشگری درمانی (Curative Tourism)
این نوع گردشگری به سفر افرادی اشاره دارد که به منظور استفاده از منابع طبیعی برای درمان بیماری‌ها یا دوران بهبودی، تحت نظارت پزشک سفر می‌کنند. به ویژه درمان با لجن، که در حال حاضر به محبوبیت بیشتری در کشور ما دست یافته است.
3. گردشگری پزشکی (Medical Tourism)
این نوع از گردشگری سلامت به سفر برای درمان بیماری‌های جسمی یا انجام عمل‌های جراحی در مراکز درمانی تحت نظارت پزشکان اشاره دارد. در این نوع گردشگری، بیماران ممکن است بعد از درمان نیاز به استفاده از امکانات تفریحی و درمانی مثل آب‌گرم‌ها داشته باشند و این سفرها ممکن است به نقاطی که این امکانات را دارند ادامه یابد.
بسیاری از بیمارستان‌ها در سراسر جهان با استفاده از پزشکان متخصص و تجهیزات پیشرفته و قیمت‌های پایین، در تلاشند تا بیماران جدیدی جذب کنند. به عنوان مثال، جمی جانسون که مبتلا به دیابت است، به همراه یک گروه هنرمند مسیحی به تایلند سفر کرد و در آنجا دچار عفونت در قوزک پا شد و کلیه‌هایش از کار افتاد.
او با هواپیما به بیمارستان بین‌المللی بومرانگراد (Bumrungrad) در بانکوک منتقل شد. او قبلاً هرگز به تایلند نیامده بود و از این بیمارستان هم اطلاعی نداشت، اما خوش‌شانس بود که به اولین بیمارستان…
“`
یک بیمارستان معتبر آسیایی، که یکی از مدرن‌ترین و کارآمدترین مراکز درمانی در جهان به شمار می‌رود، به تازگی به خدمات‌رسانی آغاز کرده است. سال گذشته، این مرکز به درمان ۴۰۰ هزار بیمار خارجی – که بیشترین آمار بین بیمارستان‌ها در جهان و از بیش از ۱۵۰ کشور بود – پرداخت. این بیماران برای درمان‌های مختلف از جمله بیماری‌های قلبی، جراحی مفاصل و ایمپلنت‌های سینه به اینجا مراجعه کردند.
مزیت این بیمارستان در ارائه خدمات درمانی سطح بالا با قیمت‌های مناسب کشورهای در حال توسعه است و بیماران می‌توانند تجربه‌ای مشابه به اقامت در یک هتل پنج‌ستاره داشته باشند. در حالی که هزینه‌های درمان پزشکی در کشورهای پیشرفته روز به روز در حال افزایش است – مثلاً در سال گذشته، آمریکایی‌ها ۱۶ درصد از تولید ناخالص ملی خود را صرف خدمات بهداشتی کردند و اروپایی‌ها هم زیاد از این رقم فاصله نگرفتند – ایده سفر به خارج برای درمان به جذابیت بیشتری دست یافته است.
به گفته ژوزف وودمن، نویسنده کتاب “بیماران بدون مرز”، هر سال بیشتر از ۱۵۰ هزار آمریکایی و اروپایی به دنبال دریافت خدمات پزشکی در خارج از کشور می‌روند. کشورهایی مانند هند، تایلند، سنگاپور و مالزی محبوب‌ترین مقاصد برای انجام جراحی‌های بزرگ هستند.
توریسم سلامت در ایران
گردشگری درمانی و بهداشتی یکی از بخش‌های در حال رشد و مهم در صنعت گردشگری جهانی است که سبب شده کشورها و سازمان‌ها به این حوزه توجه بیشتری نشان دهند و برای آن برنامه‌ریزی کنند. با توجه به الزامات زندگی صنعتی و نیازهای ناشی از آن، تمایل مردم به سلامتی و تناسب اندام افزایش یافته است.
امروزه، مردم به دنبال روش‌های طبیعی برای درمان مشکلات خود هستند، که شامل استفاده از چشمه‌های آب گرم می‌شود. این چشمه‌ها می‌توانند محل‌های خوبی برای ایجاد مراکز توریستی باشند، چرا که هم تجربه‌ای لذت‌بخش را فراهم می‌کنند و هم به بهبود سلامت و آرامش افراد کمک می‌کنند.
علاوه بر جاذبه‌های طبیعی، توریسم درمانی از دیدگاه اقتصادی نیز مهم است. صادرات خدمات پزشکی یک راه موثر برای تقویت سیستم بهداشتی کشورهای مختلف به شمار می‌آید. بر اساس برنامه‌های تعریف شده در جمهوری اسلامی ایران، هدف این است که تا پایان برنامه چهارم توسعه، ۳۰ درصد از نیازهای درمانی کشور از طریق صادرات کالاها و خدمات پزشکی تأمین شود. درآمد ناشی از توریسم درمانی می‌تواند برای کشورها، به خصوص کشورهای آسیایی که در حال توسعه هستند، بسیار جذاب باشد.
این درآمد سبب شده کشورهای آسیایی مانند سنگاپور، تایلند و هند تلویزیون خود را به تبلیغ خدمات درمانی خود در سطح جهانی بپردازند. با وجود اینکه آمار دقیقی از گردش مالی توریسم درمانی وجود ندارد، اما به گزارش سازمان بهداشت جهانی، سالانه حدود ۵۰ میلیارد دلار برای درمان بیماران از منطقه در کشورهای اروپایی و آمریکایی هزینه می‌شود. جذب درصدی از این مبلغ می‌تواند تأثیر زیادی بر اقتصاد گردشگری کشورهای آسیایی داشته باشد.
ساختار برنامه‌ریزی برای توریسم درمانی
توریسم درمانی نیاز به همکاری بین سازمان‌های مختلف دارد، چرا که متولیان زیادی در این زمینه وجود دارد. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، وزارت بهداشت، وزارت امور خارجه و وزارت رفاه از جمله نهادهایی هستند که هر کدام با توجه به وظایف خود در این زمینه تصمیم‌گیری می‌کنند. شورای سیاستگذاری گردشگری سلامت در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به ریاست معاون گردشگری این سازمان در حال فعالیت است.
“`html
جلسه‌ای با حضور نمایندگان از سازمان رفاه تأمین اجتماعی، وزارت بهداشت، معاونت گردشگری، مدیرکل دفتر طرح‌های توسعه و سرمایه‌گذاری، دبیر ستاد گردشگری سلامت، سرپرست دفتر بازاریابی و تبلیغات، نماینده رئیس و مدیرکل تجهیز منابع و بودجه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شده است.
هدف اصلی شورای سیاستگذاری گردشگری سلامت، تدوین سیاست‌های کلان در زمینه توریسم درمانی با همکاری نهادهای مختلف است. این شورا به دنبال تهیه قوانینی با توجه به مصوبات بین‌المللی، کسب درآمد ارزی از طریق خدمات پزشکی به گردشگران و ساماندهی بیماران داخلی است که به خارج از کشور سفر می‌کنند. همچنین، آنها در حال طراحی استراتژی‌هایی مطابق با افق ۲۰ ساله کشور برای توسعه توریسم درمانی هستند.
وزارت بهداشت نیز زیرمجموعه‌ای به نام مدیریت توریسم درمانی تشکیل داده و در حال برنامه‌ریزی و هماهنگی با دیگر دستگاه‌های ذی‌ربط است. این وزارتخانه برای توسعه توریسم درمانی برنامه‌هایی در نظر دارد که هنوز در دست بررسی است.
یکی از این برنامه‌ها تهیه طرح جامع توریسم درمانی کشور است که نیاز به تصویب در بخش‌های مختلف دارد. بخشی از این مقررات در معاونت سلامت وزارت بهداشت قابل تصویب است و بخشی دیگر نیاز به موافقت هیات دولت دارد. همچنین برخی از مقررات نیاز به همکاری نهادهای مختلف دارد. ازجمله نکات مهم این طرح می‌توان به تلاش برای جذب بیماران، فراهم کردن شرایط ورود آنها به ایران و نظارت بر مراکز درمانی اشاره کرد. در صورت تصویب، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی که مشغول درمان بیماران خارجی هستند، موظف به معرفی مشخصات بیماران به وزارت بهداشت خواهند بود.
بر اساس این طرح، بیمارستان‌ها و موسسات درمانی که فعال در این زمینه هستند، باید دارای امکاناتی مناسب برای پذیرش بیماران خارجی باشند. پس از اجرایی شدن طرح، بیمارستان‌های واجد شرایط به بیماران خارجی معرفی می‌شوند.
یکی از برنامه‌های دیگر وزارت بهداشت صدور ویزای درمانی است. در صورت موافقت وزارت امور خارجه، این ویزا به افراد تسهیلاتی مانند صدور سریع‌تر ویزا و کاهش زمان تشریفات قانونی فرودگاه ارائه خواهد شد.
اقدامات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
تهیه طرح جامع گردشگری سلامت یکی از اقدامات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. این طرح با هدف تعیین سیاست‌های کلان در زمینه توریسم درمانی و بهره‌برداری از امکانات نظام بهداشت و درمان کشور تهیه شده است.
سازمان همچنین در نمایشگاه‌های بین‌المللی به ویژه در کشورهای خلیج فارس فعالیت داشته است و طرح جامع تحت عنوان “ایمنی پزشکی توریسم” را نیز اجرا می‌کند که بر اساس قطعنامه نهمین اجلاس سازمان جهانی توریسم تدوین شده است.
یکی از دیگر اهداف این ستاد, ایجاد زمینه‌های لازم برای بیمه گردشگران ورودی و خروجی است که با شرکت‌های بیمه سینا و کارآفرین تفاهم‌نامه‌هایی منعقد کرده و در حال آماده‌سازی این برنامه‌ها برای اجرا هستند.
بررسی بهینه‌سازی مراکز آب درمانی و جذب سرمایه‌گذاری برای ساخت این مراکز از دیگر برنامه‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. اطلاعات مربوط به آب‌های درمانی نیز در حال جمع‌آوری و تدوین به شکل کتابی است.
کشورهای رقیب ایران در زمینه توریسم درمانی شامل هند، سنگاپور، دبی و اردن هستند که برای جذب بیماران آسیایی برنامه‌ریزی کرده‌اند. سنگاپور یکی از مقاصدی است که بسیاری از بیماران برای جراحی‌های پیچیده به آنجا سفر می‌کنند و سالانه حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر به این کشور برای خدمات درمانی می‌روند. در سنگاپور جراحی‌های مهمی مانند قلب باز، جراحی‌های روباتیک و درمان با سلول‌های بنیادی به‌طور منظم انجام می‌شود. اما این کشور در حال حاضر با رقبای دیگری از جمله تایلند، هند و مالزی که خدمات مشابه با قیمت‌های کمتر ارائه می‌دهند، نیز در رقابت است.
“`
این موضوع به عنوان یک تهدید برای سنگاپور به شمار می‌رود.
برای مثال، هزینه جراحی قلب در سنگاپور بیش از ۱۶ هزار دلار است، در حالی که همین عمل را در هند می‌توان با نصف این قیمت انجام داد. پیش‌بینی می‌شود که در آینده نزدیک، دبی نیز به یک تهدید بزرگ برای سنگاپور تبدیل شود. هند به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در گردشگری درمانی شناخته می‌شود و انتظار می‌رود که تولیدکنندگان خدمات درمانی این کشور و مسئولان دولتی در دومین نمایشگاه گردشگری درمانی که در لندن برپا می‌شود، هند را به عنوان یک مقصد جهانی برای خدمات درمانی معرفی کنند. بر اساس اعلام مسئولان خدمات درمانی هند، تعداد بیماران خارجی که به این کشور مراجعه می‌کنند نسبت به سال گذشته حدود ۷ تا ۹ درصد رشد داشته است. همچنین، بر اساس گزارش‌ها، با رشد ۳۰ درصدی سالانه در گردشگری درمانی، حدود ۲.۲ میلیارد دلار درآمد کسب می‌شود.
مزایا و جذابیت‌های ایران در توریسم درمانی
یکی از دلایل جذابیت ایران برای توریسم درمانی، وجود آب درمانی است؛ به طوری که در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰ چشمه آب معدنی در کشور شناسایی شده‌اند. قیمت پایین‌تر خدمات پزشکی نسبت به دیگر کشورهای منطقه نیز یکی از مزایای ایران محسوب می‌شود. اما به دلیل عدم وجود یک نظام جامع و هماهنگ در توریسم درمانی کشور، و همچنین اینکه بیمارستان‌ها ملزم به گزارش تعداد بیماران خود به وزارت بهداشت نیستند، آمار دقیقی از بیماران خارجی که در ایران درمان می‌شوند در دسترس نیست.
همچنین، آمار دقیقی از افرادی که به قصد درمان یا استفاده از خدمات آب درمانی به ایران سفر می‌کنند وجود ندارد، ولی طبق گفته مسئولان، به طور معمول سالانه حدود ۲۰ هزار گردشگر از کشورهای حاشیه خلیج فارس و عراق به منظور درمان به شهرهای مختلف ایران سفر می‌کنند.
بیماری‌هایی مانند ناباروری، جراحی پلاستیک و زیبایی، و همچنین کاشت دندان و جراحی لثه، از مهم‌ترین خدمات درمانی ایران برای گردشگران خارجی به شمار می‌روند و بیشتر مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی ایران از کشورهای اطراف هستند.
وجود چند سازمان تصمیم‌گیر در حوزه توریسم درمانی، ضرورت ایجاد یک ساختار جامع و منسجم در این زمینه را مطرح می‌کند. هر یک از نهادهای مسئول دیدگاه‌ها و درخواست‌های خاص خود را دارند و عدم وجود نظام جامع می‌تواند منجر به ناسازگاری این دیدگاه‌ها شود. یکی دیگر از امکانات ضروری برای افرادی که برای درمان به ایران سفر می‌کنند، داشتن ویزای درمان است تا آنها بتوانند بدون مشکلات و تشریفات وارد کشور شوند.
علاوه بر این، تنظیم قوانین مشخص و نظارت نهادهای مسئول بر توریسم درمانی کشور، پاسخگویی مناسب به این موضوع را تسهیل می‌کند. با وجود قوانین مشخص، بیمارستان‌ها موظف به ارائه آمار بیماران خارجی خود می‌شوند و فراهم کردن این آمار می‌تواند به برنامه‌ریزی بهتر نهادهای مسئول کمک کند.
توسعه امکاناتی برای بیماران که بتوانند دوران بهبودی خود را به گشت و گذار در ایران بپردازند، نیز نیاز به هماهنگی نهادهای مسئول و ساخت مکان‌ها و مجتمع‌های خاص دارد. همچنین، مراکز آب درمانی و چشمه‌های آب گرم طبیعی کشور نیاز به سرمایه‌گذاری‌های ویژه‌ای دارند تا بتوانند گردشگران را جذب کنند، زیرا در وضعیت کنونی احتمالا موفقیت چندانی در جذب این گردشگران نخواهند داشت.