گرده افشانی چیست چند نوع دارد و چگونه انجام میشود ؟

گرده افشانی چیست ؟

گرده افشانی به معنای جابجایی دانه‌های گرده از پرچم‌ها به کلاله است. اگر پرچم‌ها و کلاله در یک گل قرار داشته باشند، این عمل را خود گرده افشانی (Self pollination) می‌نامند.

انواع گرده افشانی:

وقتی که گرده از گل‌های مختلف، به ویژه در گیاهان جدا از هم منتقل شود، این عمل را دگر گرده افشانی (Cross pollination) می‌گویند. یکی از نتایج مهم گرده افشانی، افزایش شانس تنوع در ویژگی‌های ژنتیکی فرزندان است. در دگر گرده افشانی حقیقی، کروموزوم‌ها ترکیبی جدید از دو والد دریافت می‌کنند.

گرده افشانی مستقیم

در گرده افشانی مستقیم، دانه‌های گرده یک گل به کلاله همان گل یا گل دیگری که بر روی همان گیاه قرار دارد، منتقل می‌شوند. این نوع گرده افشانی معمولاً در گل‌های هرمافرودیت که پرچم‌ها و کلاله آن‌ها با هم ملاقات می‌کنند، صورت می‌گیرد. همچنین در مواردی مانند گل نخود، که گلبرگ‌ها فضای بسته‌ای ایجاد می‌کنند، گرده افشانی مستقیم انجام می‌شود.

در گرده افشانی مستقیم، فقط یک والد در تولید گیاهان جدید شرکت دارد. به همین دلیل نسل حاصل بیشتر به والد خود شباهت دارد و تنوع کمتری دارد. این نوع گرده افشانی در برابر تغییرات محیطی آسیب‌پذیرتر است و به همین دلیل در طبیعت کمتر اتفاق می‌افتد.

• علل و عوامل گرده افشانی مستقیم

۱- در این نوع گرده افشانی، دانه‌های گرده یک گل همزمان با آمادگی کلاله همان گل پذیرش می‌گردند.

۲- حرکات طبیعی پرچم‌ها (در گیاهان خانواده گزنه) یا حرکات گل توسط باد و حشرات، دانه‌های گرده را روی کلاله همان گل منتقل می‌کند.

گرده افشانی غیر مستقیم

هنگامی که گرده افشانی بین دو گل (یک‌جنس یا هرمافرودیت) از یک گونه که بر روی دو گیاه جداگانه هستند، انجام می‌شود، این عمل را گرده افشانی غیر مستقیم می‌نامند. در این حالت، هر دو والد در تولید نسل جدید شرکت دارند و نسل حاصل تنوع بیشتری داشت و احتمال سازگاری بهتری با محیط را دارد. گرده افشانی غیر مستقیم به کمک حشرات، باد، آب، جانوران دیگر و به‌صورت مصنوعی توسط انسان انجام می‌شود، اما گرده افشانی توسط حشرات و باد بیشتر رایج است.

گرده افشانی بوسیله حشرات

گرده افشانی به وسیله حشرات در میان گیاهان بسیار معمول است. گل‌هایی که به کمک حشرات گرده افشانی می‌کنند، ویژگی‌های خاصی دارند. این گل‌ها با رنگ، بو و شیرینی خود حشرات را به خود جذب می‌کنند. شیرینی از ترشحات گیاهی است و حاوی مواد قندی است. پروانه‌ها و زنبورها، به ویژه زنبور عسل، غذای خود را از شیرینی گل‌ها به دست می‌آورند. اندازه گل‌ها معمولاً با اندازه حشرات هماهنگ است تا حشره به راحتی درون گل جا بگیرد و با دانه‌های گرده و کلاله تماس پیدا کند.

گرده افشانی بوسیله باد

بسیاری از گیاهان بوته‌ای و درختان نیازی به حشرات برای عمل گرده افشانی ندارند. دانه‌های گرده گیاهان در هوا پخش می‌شوند و توسط باد حمل می‌شوند. البته در این حالت، بیشتر دانه‌های گرده هدر می‌روند، اما برخی از آن‌ها به کلاله گل‌های رسیده می‌چسبند. گرده افشانی به وسیله باد معمولاً در گیاهانی انجام می‌شود که گل‌های نر و ماده جداگانه دارند و این گل‌ها بر روی گیاهان مختلف قرار دارند. در این نوع گل‌ها، پرچم‌ها که معمولاً خارج از گل قرار دارند، به وسیله باد تکان داده شده و دانه‌های گرده خود را آزاد می‌کنند.