۲۱ مهر ماه روز ملی خوشنویسی مبارک باد !

21 مهر ماه روز ملی خوشنویسی

خوشنویسی که به معنی نوشتن زیبا است، فن نوشتن همراه با زیبایی می‌باشد. شخصی که این کار را انجام می‌دهد خوش‌نویس نامیده می‌شود، به ویژه اگر خوش‌نویسی شغل او باشد. درک خوشنویسی به عنوان هنری خاص گاهی ممکن است سخت باشد.

برای درک و لذت از زیبایی خوشنویسی، باید بدانیم که خوشنویس علاوه بر نوشتن متن، تلاش دارد تا یک اثر هنری با ارزش‌های زیبایی بیافریند.

به همین دلیل، خوشنویسی از نوشتن ساده یا طراحی حروف و چیدمان متفاوت است. همچنین، چون این هنر بخشی از سنت‌ها را در خود دارد، باید آن را از تایپوگرافی مدرن که بیشتر بر اساس شیوه‌های گرافیکی و چاپ است، جدا کرد.

خوشنویسی تقریباً در همه فرهنگ‌ها وجود دارد، اما در شرق و به ویژه در کشورهای اسلامی و ایران بسیار مورد توجه است.

خوشنویسی اسلامی، به ویژه خوشنویسی ایرانی، توازنی بین تمامی اجزا و عناصر خود ایجاد می‌کند.

این توازن، هم بین کاربری و زیبایی و هم بین فرم و محتواست و می‌توان به بهترین شکل معانی مختلف را به نمایش گذاشت.

اگر توجه کنیم، خوشنویسی اسلامی و ایرانی بر اساس قالب‌ها و قوانین مشخصی شکل می‌گیرد و هرکدام از حروف قلم‌های مختلف دارای نظام خاصی هستند که تا حد زیادی تغییرناپذیر است.

در این صورت، می‌توانیم ببینیم که چگونه خوشنویس‌ها با خلاقیت و دقت، قلم‌های جدید یا شیوه‌های شخصی خود را ایجاد می‌کنند.

در خوشنویسی، سایز هر حرف و نسبت آن با دیگر حروف به صورت دقیق تعیین شده و هر حرف به عنوان یک «مدول» ثابت در نظر گرفته می‌شود که تغییر آن به عنوان نادیده گرفتن یک توافق چندصدساله بین خوشنویس و مخاطب تلقی می‌شود.

حتی ترتیب شکل کلمات نیز بر اساس اصول مشخصی تعیین شده که در «رسم‌الخط»ها و «آداب‌المشق»ها توسط استادان بزرگ تنظیم و معرفی شده است.

چیدمان کلمات – که «کرسی» نامیده می‌شود – به صورت کامل قابل پیش‌بینی نیست، اما به نوعی «سلیقه مطلوب» زیبایی خاصی به اثر می‌بخشد.

خوشنویسی در کشورهای مختلف

گرچه خوشنویسی در شرق اهمیت زیادی دارد، اما نمونه‌هایی از آن را در تمامی فرهنگ‌ها می‌توان مشاهده کرد. کلمه خوشنویسی یا Calligraphy از قرن پانزدهم میلادی به زبان‌های لاتینی وارد شد و تنها در قرن نوزدهم به عنوان یک اصطلاح شناخته شده بود، اما از زمان‌های قدیم به ویژه در کشورهای شرق دور و اسلامی، از جمله ایران، خوشنویسی به عنوان هنری معتبر محسوب می‌شد.

در اروپا، با اینکه دولت‌ها و کلیساها از مدت‌ها پیش به نوشتار زیبا توجه نشان می‌دادند (مثل کتیبه‌های رومی یا برخی نسخه‌های خطی انجیل)، خوشنویسی در اروپا به عنوان هنری فرعی و وابسته به کتابخانه‌ها و محافل مذهبی شناخته می‌شد.

خوشنویسی چینی، ویژگی‌های انتزاعی و تصویری خاصی دارد که به بیان اندیشه و احساس شاعرانه کمک می‌کند و به همین دلیل نزدیکی بسیاری با نقاشی دارد.

در کشورهایی مانند ژاپن و کره نیز وضعیت مشابه بود. به طور کلی در شرق دور، هنرخوشنویسی بیشتر در دست کاهنان و متولیان امور مذهبی بود، ولی در کنار نقاشی به شکوفایی رسید.

پیدایش خط فارسی

قبل از اسلام، خطوط مختلفی مانند میخی و پهلوی و اوستایی در ایران وجود داشت، اما با ورود دین اسلام، نیاکان ما الفبا و خطوط اسلامی را پذیرفتند.

تاریخ خط عربی و شیوه نگارش آن چندان به قبل از اسلام نمی‌رسد و تقریباً همزمان با گسترش اسلام و در سال‌های اولیه فتوحات اسلامی شکل گرفت.

اگرچه ایرانیان خط کنونی خود را از عرب‌ها گرفته‌اند، اما در پیشرفت این خط و تبدیل آن به هنر خوشنویسی نقش مهمی داشته‌اند.

ایجاد نقطه و اعجاز در خط عربی به فردی به نام ابواسعد دؤلی الفارس در سده اول هجری نسبت داده می‌شود که این کار بیشتر برای جلوگیری از اشتباه در خواندن قرآن توسط کسانی که عرب‌زبان نبودند، از جمله ایرانیان، انجام شده است.

علت پیدایش الفبا

چون در زبان مصری گاو را «اوا» می‌نامیدند، در ترسیم گاو فقط سر آن را که …

“`

به صورت الف، رسم کردند و شتر را که در زبان مصری به آن جیمل می‌گفتند، به شکل هفت لاتین رسم کردند و نامش را جیم گذاشتند. همچنین برای خانه، یک مربع مستطیل کشیدند و در مرحله تقطیع فقط یک ضلع آن را رسم کردند و آن را نام‌گذاری کردند. این روش برای تمام حروف الفباء ادامه پیدا کرد و در نتیجه حروف مستقلی با صدا به دست آمدند. وقتی فنیقی‌ها با مصری‌ها ارتباط برقرار کردند، این خط را گرفتند و توسعه دادند و خط فنیقی به وجود آمد. از این خط، خطوط کوفی، یونانی، عبری و دیگر خطوط نیز شکل گرفتند.

سیر خط در ایران

بر اساس داستان‌های اساطیری، پیدایش خط در ایران از زبان فردوسی در شاهنامه به ما رسیده است. بر اساس این داستان، دیوان برای نجات از اسارت، این هنر را به تهمورث (چهارمین پادشاه سلسله پیشدادیان) آموختند.

در ایران، بعد از اینکه خط تصویری به خط میخی تبدیل شد، نویسندگی به مدت طولانی با خط‌های میخی، آشوری، بابلی و اوستایی ادامه یافت. پس از ظهور خط حروفی در مصر و فنیقیه و انتقال آن به یونان در زمان سلوکی‌ها، این خط رواج پیدا کرد. سکه‌های آنها نیز با همین خط بر رویشان حک شده بود. بعد از آن، اشکانی‌ها نیز از همین خط استفاده کردند و در زمان ساسانیان، خط پهلوی به خط حروفی خیلی نزدیک شد. بعد از ظهور اسلام، با توجه به شرایط، خط کوفی در ایران رواج پیدا کرد و سیر ترقی خودش را طی کرد تا تبدیل به انواع مختلف خط مانند کوفی بی‌نقطه، نقطه‌دار، نسخ، نستعلیق، ثلث، رقاع، شکسته و غبار شد.

در قرن‌هایی که خط در ایران و دیگر کشورهای اسلامی به سمت ترقی می‌رفت، هنرمندانی از مسلمانان ظهور کردند که نامشان همیشه در تاریخ باقی خواهد ماند و شایسته است که نام آنها برای همیشه حفظ شود.