آشنایی با گیاه گزنه و بخش‌های کاربردی آن
گزنه یک گیاه علفی و چندساله است که ساقه‌اش چهارگوش است و می‌تواند تا ارتفاع یک متر رشد کند. این گیاه معمولاً در مکان‌های مرطوب مانند خرابه‌ها و باغ‌ها که حیوانات از آن عبور می‌کنند، به‌صورت طبیعی می‌روید. ریشه گزنه به‌صورت خزنده است و به‌مرور زمان، تمام ناحیه را در برمی‌گیرد. ساقه این گیاه با پرزها و تارهای مخروطی پوشیده شده است که وقتی آن را لمس می‌کنید، ممکن است به پوست بچسبد و احساس خارش و سوزش ایجاد کند. به همین دلیل نام گزنه را برای آن انتخاب کرده‌اند. دانه‌هایش نرم، کوچک و تیره‌رنگ هستند و شبیه دانه‌های کتان هستند. قسمت‌هایی که از این گیاه استفاده می‌شود شامل برگ‌های تازه، ریشه، شیره و دانه آن است. با مجله رضیم همراه باشید تا بیشتر با مزایای گیاه گزنه آشنا شوید.
ترکیبات شیمیایی گزنه
گزنه شامل موادی مانند تانن، لسیتین، اسید فورمیک، نیترات پتاسیم و کلسیم، ترکیبات آهن، ویتامین C و نوعی گلوکوزید است که می‌تواند باعث قرمز شدن پوست شود. از سرشاخه‌های این گیاه هم ماده‌ای به رنگ قرمز به نام اورتیسین استخراج می‌شود.
ترکیبات مؤثر گزنه
گزنه شامل فلاونوئیدها، کوئرستین، روتین، کامفرو، کاروتن، ویتامین‌های K و C، پتاسیم، کلسیم و 5-هیدروکسی تریپتامین است. در کرک‌های گزنده برگ‌ها هم موادی مانند هیستامین، سروتونین، استیل‌کولین، اسید فرمیک و لوکوترین‌ها وجود دارد.
اثرات درمانی گزنه
- برگ گزنه خاصیت‌های ضد درد، ضد التهاب، بی‌حس‌کنندگی موضعی، ضد باکتریایی، ضد ویروسی و کاهش قند خون دارد. در برخی از مطالعات نشان داده شده است که برگ گزنه باعث افزایش دفع ادرار می‌شود و به آرامی فشار خون و وزن بدن را در افرادی که دچار نارسایی وریدی هستند کاهش می‌دهد.
- گزنه به‌طور مؤثر تحریکات مرتبط با آدرنالین و برخی فاکتورهای دیگر را کاهش می‌دهد.
- ریشه گزنه می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تعدیل کند و اثرات ملایم ضد التهابی دارد.
- مطالعات نشان داده‌اند که عصاره ریشه گزنه می‌تواند میزان اتصال گلوبولین‌های متصل به هورمون‌های جنسی را کاهش دهد و متابولیسم سلول‌های پروستات را ضعیف کند.
- استفاده خوراکی از برگ‌ها و قسمت‌های بالایی گیاه گزنه در درمان بیماری‌های التهابی در مجاری ادراری و جلوگیری و درمان سنگ کلیه تأیید شده است.
- همچنین استفاده از ریشه گزنه در مشکلات ادراری بیماران مبتلا به سرطان پروستات خوش‌خیم در مراحل I و II تأیید شده است.
خواص دارویی گزنه
طبق طب سنتی ایران، گزنه دارای طبع گرم و خشک است.
1) گزنه می‌تواند به تقویت مو کمک کند و از ریزش آن جلوگیری نماید، حتی ممکن است در برخی موارد دوباره موها رشد کنند. برای این خاصیت، می‌توانید 6 گرم از سرشاخه‌ها، برگ‌ها و ریشه گزنه را به‌تنهایی یا همراه با 30 گرم چای کوهی در یک لیتر آب بجوشانید تا حجم مایع به نصف برسد. هر شب مقداری از این مایع را به سر بمالید و صبح بشویید.
2) برای جلا دادن به موها بعد از شستشو، می‌توانید موها را با چای گزنه ماساژ دهید. برای این کار، یک قاشق چای‌خوری برگ گزنه خشک را در یک لیوان آب جوش بریزید و نیم ساعت بگذارید بماند. ماساژ با این چای، شوره سر را رفع می‌کند.
3) گزنه می‌تواند به تقویت دستگاه گوارش کمک کند.
4) این گیاه ادرار را زیاد می‌کند.
5) برای درمان بیماری قند مفید است؛ در این صورت، یک فنجان چای گزنه را سه بار در روز میل کنید.
6) مصرف گزنه در زنان شیرده می‌تواند ترشح شیر را افزایش دهد.
7) این گیاه می‌تواند به برطرف کردن اخلاط خونی کمک کند.
8) گزنه برای درمان بیماری‌های پوستی مؤثر است.
9) همچنین می‌توانید از دانه گزنه برای تنظیم عادت ماهیانه بهره‌مند شوید.
10) گزنه در درمان کم‌خونی مؤثر است و تعداد گلبول‌های خون را افزایش می‌دهد.“`html
قرمز را زیاد می‌کند
11)اگر در ادرار خون وجود داشته باشد، گزنه آن را برطرف می‌کند.
12)گزنه عرق‌آور است.
13)پاک‌کننده اخلاط سینه، ریه و معده است.
14)نیروی جنسی را تقویت می‌کند.
15)گرفتگی‌های کبدی را رفع می‌کند.
16)برای از بین بردن زگیل، ضماد برگ‌های تازه آن را روی زگیل بمالید .
17)برای پاک کردن مثانه، رفع عفونت مثانه و دفع سنگ از مثانه، برگ گزنه را همراه با ریشه شیرین‌بیان دم کنید و بنوشید.
18)برای التیام زخم‌ها و زخم‌های سرطانی، از ضماد تخم گزنه مخلوط با عسل استفاده کنید.
19)برای برطرف کردن کهیر، از جوشانده گزنه به مقدار سر فنجان در روز بنوشید.
20)درد نقرس را کاهش می‌دهد.
21)برای برطرف کردن ناراحتی‌های زنانه قبل از عادت ماهیانه، از چای گزنه استفاده کنید.
22)ناراحتی‌های کلیه را برطرف می‌کند.
23)ضماد آن درد عضلانی را برطرف می‌کند.
24)کرم معده و روده را می‌کشد.
25)درمان‌کننده بواسیر است.
26)برای برطرف کردن درد رماتیسم، برگ‌های تازه آن را روی پوست بمالید.
طرز استفاده از گیاه گزنه
1- دم‌کرده گزنه : مقدار 40 گرم برگ گزنه را در یک لیتر آب جوش ریخته و به مدت 10 دقیقه دم کنید. مقدار مصرف آن سه فنجان در روز بعد از غذاست.
2- جوشانده گزنه : مقدار 30 گرم گزنه را در یک لیتر آب ریخته و به مدت 10 دقیقه آن را بجوشانید. این جوشانده برای تصفیه خون مفید است. مقدار مصرف آن یک فنجان بین غذاها در روز است.
3 -تنطور گزنه : یک قسمت برگ گزنه را با پنج قسمت الکل 50 درجه طبی مخلوط کرده و در داخل شیشه دربسته بریزید و به مدت 15 روز هر روز آن را تکان دهید. بعد از این مدت آن را صاف کرده و در شیشه دربسته نگهداری کنید. مقدار مصرف آن 10-15 قطره سه بار در روز می‌باشد.
مقدار مصرف
- دوز روزانه خوراکی قسمت‌های هوایی گیاه: 8-12 گرم از گیاه خشک و خرد شده به شکل دم‌کرده و جوشانده.
- دوز روزانه خوراکی ریشه گزنه: 4-6 گرم از ریشه خشک و خرد شده.
- سازمان جهانی بهداشت دوز مصرف خوراکی آن را 4-8 گرم در روز به شکل دم کرده عنوان نموده است.
- در برخی منابع عنوان شده که همراه با گیاه حتماً باید روزانه حداقل 2 لیتر آب نوشیده شود.
- در منابع طب سنتی ایران مقدار مصرف آن را تا سه درهم عنوان نموده و بر این اساس مصرف بیشتر ممکن است خطرناک باشد.
مصرف در دوران بارداری و شیردهی
- در این دوران، باید مصرف گزنه با احتیاط و زیر نظر پزشک متخصص باشد، زیرا برخی مطالعات نشان داده‌اند که این گیاه به‌واسطه وجود ترکیب 5-هیدروکسی تریپتان که ممکن است روی رحم تأثیر داشته باشد، می‌تواند خطر سقط جنین داشته باشد.
- همچنین در برخی منابع به دلیل ممکن بودن اثر گزنه روی متابولیسم هورمون‌ها، مصرف آن در بارداری توصیه نمی‌شود.
مضرات مصرف گزنه
- اگر گزنه بیش از حد مصرف شود، ممکن است برای روده‌ها و کلیه‌ها مضر باشد؛ بنابراین بهتر است با صمغ عربی و کتیرا میل شود.
- مصرف بیش از 10 گرم گزنه در روز ممکن است باعث مشکلاتی مثل بند آمدن ادرار شود. علاوه بر این، زنان باردار و کودکان باید از مصرف آن خودداری کنند.
- مصرف برگ گزنه در موارد احتباس مایعات بدن و در نتیجه کاهش عملکرد قلب یا کلیه ممنوع است.
“`
عوارض جانبی ناشی از مصرف گزنه
- رایج‌ترین عارضه‌ای که ممکن است به دنبال مصرف گزنه پیش بیاید تحریک معده است. همچنین، در موارد نادر، ممکن است برخی افراد واکنش‌های آلرژیک نشان دهند.
- زیرا گیاه گزنه میزان قابل توجهی تانن دارد، اگر همزمان با غذاهای حاوی آهن مصرف شود، ممکن است جذب آهن را کاهش دهد.
جمع‌آوری شده توسط بخش سلامت
مجله رضیم