در دنیای شیرینیپزی و آشپزی، انتخاب مواد اولیه نقش مهمی در کیفیت نهایی غذا دارد. دو ماده پرکاربرد در تهیه کیک و شیرینی، بیکینگ پودر و جوش شیرین هستند که اگرچه ظاهراً مشابهاند، اما کاربرد، ترکیب شیمیایی و واکنشهای متفاوتی دارند. بسیاری از افراد تصور میکنند این دو قابل جایگزینی هستند، اما در واقع تفاوتهای مهمی بین آنها وجود دارد که دانستن آنها برای هر آشپز یا علاقهمند به شیرینیپزی ضروری است.
در این مقاله، به بررسی کامل تفاوت بیکینگ پودر و جوش شیرین، کاربردهای هرکدام، نحوه استفاده درست و تأثیر آنها در بافت و طعم نهایی غذا خواهیم پرداخت.
تعریف و ترکیب شیمیایی بیکینگ پودر و جوش شیرین
جوش شیرین (Baking Soda) چیست؟
-
نام شیمیایی: بیکربنات سدیم (Sodium Bicarbonate)
-
جوش شیرین یک ترکیب قلیایی خالص است که برای فعال شدن، نیاز به یک ماده اسیدی دارد.
بیکینگ پودر (Baking Powder) چیست؟
-
ترکیبی از جوش شیرین، یک یا چند اسید خشکشده (مانند کرم تارتار) و نشاسته ذرت.
-
بیکینگ پودر از پیش متعادل شده است و معمولاً دو مرحلهای (Double Acting) عمل میکند:
-
اولین واکنش هنگام افزودن مایع.
-
دومین واکنش هنگام گرم شدن در فر.
-
تفاوت اصلی بین بیکینگ پودر و جوش شیرین
ویژگی | جوش شیرین | بیکینگ پودر |
---|---|---|
ترکیب شیمیایی | بیکربنات سدیم خالص | جوش شیرین + اسید خشک + نشاسته |
نحوه عملکرد | نیازمند ماده اسیدی برای فعال شدن | بهتنهایی فعال میشود |
طعم و بو | در صورت زیاد بودن، طعم صابونمانند | طعم خنثیتر |
میزان واکنشدهی | قویتر از بیکینگ پودر | واکنش ملایمتر اما طولانیتر |
جایگزینی | فقط در ترکیب با اسید مناسب | قابلاستفاده در اکثر رسپیها |
چه زمانی از بیکینگ پودر یا جوش شیرین استفاده کنیم؟
موارد استفاده از جوش شیرین
برای دستورهایی که دارای مواد اسیدی طبیعی هستند، مانند:
-
ماست، دوغ، سرکه، آبلیمو
-
شکلات تلخ یا پودر کاکائو غیر قلیایی
-
عسل طبیعی
در این حالت، جوش شیرین با اسید موجود واکنش داده و دیاکسید کربن تولید میکند که باعث پف کردن مواد میشود.
موارد استفاده از بیکینگ پودر
برای دستورهایی که اسید کافی ندارند یا هیچ اسیدی در آنها وجود ندارد، مانند:
-
کیکهای ساده وانیلی
-
بیسکویتها
-
برخی نانها و پنکیکها
آیا میتوان این دو ماده را جایگزین هم کرد؟
جایگزینی بیکینگ پودر و جوش شیرین به سادگی ممکن نیست و نیاز به تنظیم میزان و مواد همراه دارد.
اگر جوش شیرین ندارید:
-
بهازای ۱ قاشق چایخوری جوش شیرین، از ۳ قاشق چایخوری بیکینگ پودر استفاده کنید.
-
توجه: این جایگزینی ممکن است طعم و بافت را کمی تغییر دهد.
اگر بیکینگ پودر ندارید:
-
بهازای ۱ قاشق چایخوری بیکینگ پودر، از ¼ قاشق چایخوری جوش شیرین + ½ قاشق چایخوری سرکه یا آبلیمو استفاده کنید.
نکات کلیدی برای استفاده صحیح در پختوپز
-
اندازهگیری دقیق: استفاده بیشازحد از هر دو ماده میتواند باعث تغییر در طعم (مثلاً طعم تلخ یا صابونمانند) شود.
-
استفاده فوری: پس از ترکیب مواد، خمیر را سریع در فر قرار دهید تا گاز تولیدشده از بین نرود.
-
بررسی تاریخ انقضا: بیکینگ پودر و جوش شیرین با گذر زمان اثر خود را از دست میدهند.
-
تست تازگی بیکینگ پودر: مقداری از آن را در آب گرم بریزید. اگر شروع به کف کردن کرد، فعال است.
تأثیر در بافت و ظاهر نهایی کیک و شیرینی
نوع ماده | بافت ایجاد شده | زمان شروع واکنش | تأثیر در رنگ و ظاهر |
---|---|---|---|
جوش شیرین | پف سریع و ناگهانی | بلافاصله با افزودن اسید | ممکن است کمی قهوهایتر شود |
بیکینگ پودر | پف یکنواخت در طول زمان پخت | همزمان با مایع و سپس حرارت | بافت نرم و سبک |
تفاوت بیکینگ پودر و جوش شیرین
بیکینگ پودر و جوش شیرین (که به آن بیکربنات سدیم هم میگویند) دو ترکیب شیمیایی و تخمیری هستند که در پخت غذاها و شیرینیهایی که نیاز به تغییرات خاصی دارند، استفاده میشوند. برای مثال، در تهیه نان، بهخصوص نانهایی که حجم بیشتری دارند و همچنین انواع کیک و شیرینی، از این دو ماده کمک میگیریم. حتی برای ترد کردن گوشت، به ویژه گوشتهای کبابی، میتوانیم از بیکینگ پودر و جوش شیرین به مقدار مناسب استفاده کنیم. البته باید بدانیم که نسبت استفاده از این دو ماده چقدر باشد تا بافت خوبی برای غذا یا نان به دست آوریم و اگر بیش از حد استفاده کنیم، کیفیت غذا پایین میآید.
جوش شیرین چیست؟
جوش شیرین همان بیکربنات سدیم خالص است که وقتی با مایعات ترکیب میشود، دی اکسید کربن آزاد میکند. این واکنش شیمیایی در نوشیدنیهای گازدار و درمانهای ضد اسیدی هم کاربرد دارد و دقیقاً همین واکنش به پف کردن خمیر نان و شیرینی کمک میکند و باعث نرم و سبک شدن بافت آنها میشود. استفاده از جوش شیرین بسیار متنوع است و قبلاً به تفصیل درباره آن صحبت شده است.
بیکینگ پودر چیست؟
بیکینگ پودر از ترکیب چند ماده شیمیایی ساخته میشود. این مواد شامل جوش شیرین، اسید تارتاریک، سدیم، آلومینیوم سولفات و کلسیم فسفات هستند.
جوش شیرین معمولاً طعم تلخی دارد، اما تلخی بیکینگ پودر کمتر است (اگر از این دو ماده بیشتر از حد نیاز استفاده کنیم، ممکن است غذا تلخ شود یا در حین پخت بالا بیاید و سر ریز شود. همچنین اگر کمتر از حد نیاز استفاده کنیم، بافت غذا سفت میشود).
بیکینگ پودر معمولاً در موادی که زمان پخت بیشتری نیاز دارند، استفاده میشود، اما جوش شیرین در موادی که به زمان پخت کمتری احتیاج دارند به کار میرود.
برای هر ۱۴۰ میلیلیتر مایع، نیاز به ۵ گرم (۱ قاشق غذاخوری) جوش شیرین داریم و برای ۱۲۵ گرم آرد، ۵ گرم بیکینگ پودر کافی است.
بیکینگ پودر معمولاً ۹ تا ۱۲ ماه عمر میکند و باید در جای خشک و خنک و در ظرف بسته نگهداری شود. اما جوش شیرین عملاً تاریخ انقضاء مشخصی ندارد و آن هم باید در جای خشک و خنک و در ظرف بسته نگهداری شود.
چگونه بیکینگ پودر و جوش شیرین سالم را از فاسد تشخیص دهیم؟
حالا که با تفاوتهای این دو ماده آشنا شدیم، یک نکته مهم باقی مانده، آن هم طرز تشخیص بیکینگ پودر و جوش شیرین سالم از فاسد است. برای تشخیص این مسئله، میتوانیم یک آزمایش ساده انجام دهیم که در اینجا به شما آموزش میدهیم تا قبل از هر بار استفاده از این مواد مطمئن شوید که این دو ماده هنگام پخت به خوبی عمل خواهند کرد.
جوش شیرین معمولاً به مواد اسیدی مانند سرکه، ماست، کاکائو، عسل، آب مرکبات و… بسیار واکنش نشان میدهد و به محض اینکه با این مواد مخلوط شود، دی اکسید کربن آزاد میکند و واکنش تخمیری شروع میشود، البته این واکنش سریع انجام میشود. به همین دلیل، وقتی که در تهیه کیک یا نان از جوش شیرین استفاده میکنید، باید سریع عمل کنید و بعد از اضافه کردن جوش شیرین، هر چه زودتر آن را به فر منتقل کنید تا خاصیت آن از بین نرود و روی بافت غذا تأثیر بگذارد.
بیکینگ سودا (baking soda) چیست و چه تفاوتی با بیکینگ پودر دارد ؟
برای انجام این آزمایش، کافی است ۱/۲ قاشق مرباخوری سرکه را به ۱ لیوان آب ولرم اضافه کنید و سپس مقداری جوش شیرین به آن اضافه کنید. اگر جوشیدن و بالا آمدن را مشاهده کردید، نشانه این است که جوش شیرین شما سالم است.
بیکینگ پودر هم به آب واکنش نشان میدهد. بنابراین برای امتحان آن کافی است ۱ قاشق چایخوری از این ماده را با ۱/۲ لیوان آب مخلوط کنید. اگر جوشیدن و بالا آمدن را دیدید، بیکینگ پودر شما سالم است.