آشنایی با تالیدومید و عوارض خطرناک این دارو (2 نکته مهم)
تالیدومید چیست و چرا تجویز می‌شود؟
تالیدومید (Thalidomide) یک داروی آرام‌بخش است که باید از مصرف آن در دوران بارداری خودداری کرد، زیرا می‌تواند باعث نقص‌های جدی در جنین شود. این دارو بدون آگاهی کافی به بازار آمد و بعد از مشاهده نقایص عجیب در کودکانی که مادرانشان در زمان بارداری از این دارو استفاده کرده بودند، مصرف آن ممنوع گردید.
تالیدومید به صورت قرص و کپسول 100 میلی‌گرمی در دسترس است.
نام‌های تجاری: Myrin, Talidex
موارد مصرف تالیدومید
- درمان انواع زود تشخیص مولتپل میلوما
- درمان اولیه و نگهدارنده تظاهرات پوستی اریتم ندوزوم لپروزوم (ENL)
- درمان بیماری کرون راجعه
- درمان بیماری مزمن پیوند علیه میزبان (GVHD) در پیوند خونی سلول‌های بنیادی
- درمان استوماتیت آفتی وابسته به ایدز
- درمان ماکروگلوبینمی والدنشترم
- درمان نگهدارنده مولتیپل میلوما (بعد از پیوند اتولوگ سلول‌های بنیادی)
مکانیسم اثر تالیدومید
این دارو به تنظیم سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند و همچنین به کاهش تشکیل رگ‌های خونی جدید (آنژیوژنز) کمک می‌کند. تأثیرات ایمنی آن ممکن است بسته به شرایط مختلف متفاوت باشد. تالیدومید می‌تواند تولید ماده TNF-α را در بیماران مبتلا به ENL کاهش دهد و در عین حال ممکن است باعث افزایش TNF-α در بیماران مبتلا به ایدز شود. در مورد مولتیپل میلوما، تالیدومید موجب افزایش سلول‌های کشنده طبیعی، اینترلوکین 2 و اینترفرون گاما می‌شود. مکانیسم‌های دیگر شامل کاهش آنژیوژنز، جلوگیری از آسیب به DNA توسط رادیکال‌های آزاد، افزایش اثرات سیتوتوکسیک سلولی، و تغییر بیان مولکول‌های چسبان سلولی می‌باشد.
فارماکوکینتیک تالیدومید
- اتصال به پروتئین: 66-55 %
- متابولیسم: هیدرولیز غیر آنزیمی در پلاسما و تولید چندین متابولیت
- زیست دست‌یابی: فرم کپسول 90 %
- نیمه عمر: 7-5 ساعت
- زمان رسیدن به حداکثر غلظت در پلاسما: 6-3 ساعت
- دفع: از طریق ادرار (کمتر از 1% به صورت داروی تغییر نیافته)
موارد و مقدار مصرف تالیدومید
الف) مالتیپل میلوما تازه تشخیص داده شده.
بزرگسالان: ۲۰۰ میلی‌گرم به صورت خوراکی، روزانه با آب کافی، یک ساعت بعد از شام و ترجیحاً قبل از خواب مصرف شود. به طور همزمان دگزامتازون خوراکی به میزان ۴۰ میلی‌گرم روزانه در روزهای ۱ تا ۴، ۹ تا ۱۲، ۱۷ تا ۲۰ تجویز می‌شود. دوره درمانی هر ۲۸ روز یک بار تکرار گردد.
ب) درمان حاد اریتم ندوزوم لپروزوم (ENL) متوسط – شدید.
بزرگسالان و کودکان بزرگتر از ۱۲ سال: ۳۰۰-۱۰۰ میلی‌گرم خوراکی، روزانه قبل از خواب تجویز گردد. اگر وزن بیمار کمتر از ۵۰ کیلوگرم است، درمان باید با دوزهای کمتر (۱۰۰ میلی‌گرم) آغاز شود.
پ) درمان نگهدارنده جهت پیشگیری و مهار عوارض جلدی ENL.
بزرگسالان و کودکان بزرگتر از ۱۲ سال: تا ۴۰۰ میلی‌گرم خوراکی، روزانه قبل از خواب یا در دوزهای منقسم، حداقل یک ساعت بعد از غذا مصرف شود.
ت) آفت دهانی مکرر.
بزرگسالان: ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم خوراکی روزانه مصرف می‌شود. در برخی موارد، دوزهای بالاتر تا ۶۰۰ میلی‌گرم نیز ممکن است تجویز شوند.
ث) بیماری پیوند علیه میزبان (GVHD).
بزرگسالان: روزانه بین ۸۰۰ تا ۱۶۰۰ میلی‌گرم از این دارو باید مصرف شود. توجه داشته باشید که این دارو نباید برای پیشگیری استفاده گردد.
نکات مربوط به مصرف تالیدومید در دوران بارداری و شیردهی
مصرف در بارداری: این دارو می‌تواند به جنین آسیب برساند، بنابراین بهتر است از دو روش مطمئن جلوگیری از بارداری حداقل یک ماه قبل از شروع و یک ماه بعد از قطع دارو استفاده شود.
مصرف در دوران شیردهی: تاثیر این دارو در شیر مادر مشخص نیست. بهتر است در این دوران یا شیر دادن قطع شود یا مصرف دارو.
اثر تالیدومید بر آزمایش‌های تشخیصی
این دارو می‌تواند باعث افزایش سطح آنزیم‌های ALT، AST، LDH و چربی‌های خون شود. همچنین ممکن است میزان هموگلوبین، نوتروفیل و WBC کاهش یابد.
موارد منع مصرف تالیدومید
- حساسیت شدید به تالیدومید یا اجزای دیگر فرمولاسیون.
- بیمارانی که نمی‌توانند برنامه STEPS® (سیستم آموزش و تجویز ایمن تالیدومید) را رعایت کنند.
- زنانی که ممکن است باردار شوند مگر اینکه درمان‌های جایگزین مناسب نباشد و precautions لازم در زمینه جلوگیری از بارداری رعایت شود.
- بارداری.
عوارض جانبی تالیدومید
- مشکلات قلبی و عروقی: ورم، لخته‌سازی و آمبولی، کاهش فشار خون، ورم در پاها و صورت.
- مشکلات در سیستم عصبی مرکزی: خستگی، خواب آلودگی، گیجی، نوروپاتی حسی، اضطراب، عصبی شدن، تب، نوروپاتی حرکتی، سردرد، بی‌خوابی، سرگیجه، و درد.
- مشکلات پوستی: راش، کچلی، خشکی پوست، راش ماکولوپاپولار، جوش، درماتیت قارچی، خارش، و مشکلات ناگهانی ناخن.
- مشکلات اندوکرین و متابولیک: کاهش کلسیم خون، افزایش چربی خون.
- مشکلات گوارشی: یبوست، تهوع، بی‌اشتهایی، کاهش یا افزایش وزن، اسهال، عفونت‌های دهانی، کاهش تولید بزاق، نفخ، و دندان درد.
- مشکلات خونی: کاهش گلبول‌های سفید، کاهش نوتروفیل، کم‌خونی، و بزرگ شدن غدد لنفاوی.
- مشکلات کبدی: افزایش سطح آنزیم‌های کبدی (AST) و بیلی‌روبین، اختلال در آزمایش‌های عملکرد کبد.
- مشکلات عصبی-عضلانی و اسکلتی: ضعف عضلات، لرزش، درد عضلانی و مفصلی، بی‌حسی، نوروپاتی، درد کمر و گردن، و سفتی گردن.
- مشکلات کلیوی: وجود خون در ادرار و دفع پروتئین.
- مشکلات تنفسی: تنگی نفس، التهاب گلو، سینوزیت، و التهاب بینی.
- موارد متفرقه: افزایش تعریق و عفونت.
- مشکلات ادراری-تناسلی: ناتوانی جنسی.
تداخلات دارویی تالیدومید
- داروهای ضد سرطان: خطر ایجاد نوروپاتی افزایش می‌یابد.
- داروهای ضد ویروس: احتمال بروز نوروپاتی نیز بیشتر می‌شود.
- سرکوب‌کننده‌های CNS: افزایش اثرات خواب‌آور.
- آلکالوئیدهای راولفیا (رزروپین): همچنین خواب‌آوری را بیشتر می‌کند.
- مصرف الکل نیز می‌تواند سرکوب CNS را تشدید کند.
- از مصرف گیاه پنجه گربه و اکیناسه خودداری کنید زیرا این گیاهان سیستم ایمنی را فعال می‌کنند.
“`html
هشدارها در رابطه با تالیدومید
- این دارو خطرناک است و باید در زمان حمل و نقل و از بین بردن آن بسیار احتیاط کرد.
- تالیدومید فقط برای مردان و زنانی تجویز شود که برنامه STEPS® را درک و قبول کرده‌اند. پزشکان، داروسازان و بیماران باید در این برنامه ثبت‌نام کنند. زیرا تالیدومید دارویی است که می‌تواند به نوزاد آسیب برساند، بنابراین روش جلوگیری از بارداری مؤثر باید حداقل 4 هفته قبل از شروع درمان، در طول درمان و تا 4 هفته بعد از پایان درمان ادامه یابد.
- پیرامون داروهایی که اثر داروهای ضد بارداری را کاهش می‌دهند، باید احتیاط کرد.
- بروز حوادث ترومبوتیک، به ویژه در بیمارانی که عوامل خطر ترومبوز دارند (مثل بیماری‌های توموری، بیماری‌های التهابی، و مصرف همزمان با داروهای شیمی‌درمانی ترکیبی) مشاهده شده است.
- اگر با دگزامتازون مصرف شود، خطر ایجاد ترومبوز ورید عمقی (DVT) و آمبولی ریوی (PE) افزایش می‌یابد. بیماران با ریسک بالا بهتر است از داروهای ضد انعقادی به عنوان پیشگیری یا آسپرین استفاده کنند.
- این دارو می‌تواند خواب‌آلودگی ایجاد کند.
- برای بیمارانی که اختلالات عصبی یا یبوست دارند، باید با احتیاط مصرف شود.
- تالیدومید ممکن است باعث آسیب حسی غیرقابل بازگشت شود (به ویژه بعد از استفاده طولانی‌مدت).
- این دارو می‌تواند موجب تشنج شود.
- ممکن است نوتروپنی ایجاد کند، بنابراین در افراد مبتلا به ایدز با احتیاط مصرف شود چون ممکن است بار ویروسی را افزایش دهد.
- این دارو می‌تواند باعث کاهش فشار خون و یا ضربان قلب کند.
- در بیمارانی که مشکلات قلبی عروقی دارند، باید با احتیاط مصرف شود.
- حساسیت، سندرم استیون جانسون و نکروز سمی اپیدرم گزارش شده است.
توصیه‌های دارویی تالیدومید
- دوزهای بالای 400 میلی‌گرم در روز باید به صورت 2-3 دوز تقسیم شده تجویز شود. اگر یک دوز فراموش شد، اگر کمتر از 12 ساعت گذشته باشد باید آن دوز مصرف شود و اگر بیش از 12 ساعت گذشته باشد، تا دوز بعدی صبر شود.
- کپسول‌ها تا زمان مصرف در بسته‌بندی باقی بمانند. اگر دست با محتویات کپسول تماس پیدا کرد، باید با آب و صابون شسته شود.
- مقدار استاندارد: در بیماری پیوند علیه میزبان، سطح درمانی تالیدومید در خون باید بین 5-8 میکروگرم در میلی‌لیتر باشد، هرچند سطح پایین‌تر (0.5-1.5) هم به عنوان سطح درمانی پیشنهاد می‌شود. مقدار سرمی تالیدومید بعد از یک دوز 200 میلی‌گرمی، برابر 1.8 میکروگرم در میلی‌لیتر است.
ملاحظات اختصاصی تالیدومید
١- دارو باید با احتیاط و با آموزش کامل به بیمار تجویز شود.
٢- با توجه به اینکه این دارو می‌تواند به بارداری آسیب بزند، لازم است بیماران را برای پیشگیری از بارداری آموزش دهند.
٣- زنانی که جراحی هیسترکتومی (برداشت رحم) نداشته‌اند و تا ۲ سال آینده نیز یائسه نمی‌شوند، حتی اگر قبلاً مشکل نازایی داشته باشند، هنوز امکان بارداری دارند. در این موارد، انجام تست حاملگی ۲۴ ساعت قبل از شروع دارو الزامی است. این تست باید در هفته اول درمان هر هفته و سپس ماهانه انجام شود. اگر دوره‌های قاعدگی منظم نیستند، باید هر دو هفته یک‌بار تست انجام گیرد. همچنین هرگونه تغییر در دوره‌های قاعدگی نیاز به انجام تست حاملگی دارد.
۴- در موارد نوریت‌های شدید ناشی از ENL، مصرف کورتیکواستروئیدها الزامی است.
“`
همزمان با شروع درمان، داروها تجویز می‌شوند و وقتی که نوریت بهبود پیدا کرد یا برطرف شد، می‌توان مصرف آن‌ها را متوقف کرد.
۵- بیمارانی که برای درمان یا جلوگیری از عود ENL نیاز به درمان طولانی‌مدت دارند یا در حین درمان دچار عود بیماری می‌شوند، باید از کمترین دوز مؤثر دارو استفاده کنند. قطع دارو باید به آرامی در طی ۳ تا ۶ ماه انجام شود. این کار به‌گونه‌ای است که به ازای هر ۲ تا ۴ هفته، ۵۰ میلی‌گرم از دوز دارو کاهش یابد.
۶- باید تعداد CBC به‌طور مرتب قبل و در حین درمان تحت نظر باشد. اگر تعداد نوتروفیل‌ها به کمتر از mm³ / 750 برسد، دارو باید قطع شود.
٧- هر ماه در سه ماه اول درمان و پس از آن به‌طور منظم، باید علائم نوروپاتی مانند بی‌حسی، احساس کرختی، سوزش، درد در دست و پا مورد بررسی قرار گیرد.
نکات مهم برای بیماران در زمان مصرف تالیدومید
۱- به خاطر عوارض خطرناک این دارو، در طول درمان هیچ‌گونه اهدای خون یا اسپرم نباید انجام شود.
۲- حداقل دو روش مطمئن جلوگیری از بارداری از یک ماه قبل از شروع درمان تا یک ماه بعد از قطع آن باید استفاده شود.
۳- هر گونه علامتی مبنی بر بارداری را به پزشک خود سریعاً اطلاع دهید.
۴- اگر بارداری رخ دهد، باید بلافاصله مصرف دارو متوقف شود.
۵- به دلیل احتمال سرگیجه و افت فشار خون از این دارو، باید به آرامی از حالت خوابیده به ایستاده تغییر وضعیت دهید.
۶- این دارو ممکن است باعث خواب‌آلودگی شود. در زمان مصرف، فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری دارند را با احتیاط انجام دهید و از مصرف الکل و داروهای آرام‌بخش پرهیز کنید.
۷- دارو را یک ساعت بعد از شام و با یک لیوان آب قبل از خواب مصرف کنید.
۸- این دارو ممکن است باعث واکنش‌های آلرژیک شود. هرگونه بثورات جلدی، تب، تپش قلب، افت فشار خون یا عوارض دیگر را به پزشک خود اطلاع دهید.
۹- در سالمندان: ایمنی و اثربخشی این دارو در سالمندان و جوانان تفاوتی ندارد.
۱۰- در کودکان: ایمنی و تأثیر دارو در کودکان زیر ۱۲ سال مشخص نشده است.
داروهای مشابه تالیدومید
- فینگولیمود
- گلاتیرامر استات
- اینترفرون بتا-۱آ
- اینترفرون گاما
- اینترفرون بتا-۱بی
- لنالیدومید
- ناتالیزومب
