اصول صحیح پرورش گیاه کوله خاس (2 نکته مهم)
معرفی گیاه کوله خاس
کوله خاس یک گیاه همیشه سبز و چندساله است که می‌تواند تا یک متر قد بکشد. این گیاه برگ‌هایی خاص دارد که به آنها فیلوکلید می‌گویند و حالت چرمی دارند. گل‌های این گیاه کوچک و سبز رنگ هستند و در بالای برگ‌های غیر واقعی قرار می‌گیرند. میوه‌هایش قرمز و گوشتی می‌باشند.
این گیاه کوله خاس در غرب اروپا و ناحیه مدیترانه تا غرب آسیا رشد می‌کند و بیشتر در باغ‌ها یافت می‌شود. در گذشته در اروپا از کوله خاس برای ساخت جارو استفاده می‌کردند و نام عمومی این گیاه هم به همین موضوع اشاره دارد. قسمت‌هایی از این گیاه که استفاده می‌شوند، شامل ریزوم‌های قطعه قطعه شده و ریشه‌اش است.
مشخصات گیاه کوله خاس
این گیاه، همیشگی و بوته‌ای است و همیشه سبز است. شاخه‌هایش چوبی و سبز رنگ بوده و ارتفاع آن بین پنجاه تا شصت سانتی‌متر است. برگ‌هایش به شکل کوتاه و وسیع هستند و نوک تیز و سبز رنگ می‌باشند.
گل‌های آن کوچک، خوشبو و به رنگ سبز روشن هستند. میوه‌اش کوچک و کروی به رنگ قرمز مایل به مرجان است. ساقه و ریشه زیرزمینی کوله خاس که برای دارو مورد استفاده قرار می‌گیرد، پس از خشک شدن به رنگ خاکستری و تمایل به زرد درآمده و در بازار موجود است. این گیاه در قسمت‌های زیادی از انگلیس، فرانسه و دیگر مناطق اروپا و همچنین در ایران رشد می‌کند.
گیاه‌شناسی کوله خاس
شاخ و برگ: شاخه‌های گیاه 4 تا 6 عدد هستند که کمی به هم نزدیک می‌شوند. شاخه مرکزی این گیاه بلند شده و به شکل ساقه درآمده است. برگ‌ها به طول 15 تا 25 میلی‌متر و عرض 8 تا 13 میلی‌متر هستند، دارای شکل بیضوی و سبز تیره می‌باشند و در انتهای آنها خارهایی به طول 2 تا 5/2 میلی‌متر وجود دارد.
گل: گل‌ها معمولاً 1 تا 5 عددی و با قطعات خارجی گلپوش به طول 2 تا 2/2 میلی‌متر و عرض 3/1 میلی‌متر هستند که دارای شکل بیضوی تا بیضوی-تخم‌مرغی می‌باشند. قسمت داخلی گل‌ها کوتاه‌تر و باریک‌تر بوده و به رنگ سبز می‌باشند.
میوه: میوه‌ها به قطر 10 تا 14 میلی‌متر و کمی کروی شکل و قرمز رنگ هستند.
دانه: دانه‌ها به قطر 8 تا 9 میلی‌متر و قهوه‌ای کم‌رنگ هستند.
مواد موثره کوله خاس
اثرات درمانی کوله خاس به خاطر وجود ساپونین های استروئیدی است که حدود 6 درصد از وزن خشک گیاه را تشکیل می‌دهند. ساپونین‌های اصلی موجود در این گیاه شامل راسسین و راسکوزید هستند که با آگلیکون‌هایی به نام راسکوژنین و نئوسکوژنین همراهند.
پراکنش جغرافیایی گیاه کوله خاس
این گیاه در شمال ایران به ویژه در جنگل‌ها و نواحی مرطوب به وفور دیده می‌شود و می‌تواند تا ارتفاع 1000 متر در دره‌های نزدیک دریای خزر رشد کند. محل‌های رشد کوله خاس در ایران عبارتند از:
- گلستان: گرگان، بندرگز، علی آباد، پارک ملی گلستان، زیارت، آزادشهر.
- مازندران: نوشهر، چالوس، آمل، بابل، ساری، بهشهر، تنکابن، رامسر.
- گیلان: چابکسر، رشت، لاهیجان، بندر انزلی، رضوان‌شهر، اسالم، جادهٔ اسالم به خلخال، آستارا و جادهٔ آستارا به اردبیل.
محیط طبیعی گیاه کوله خاس
کوله خاس یک گیاه دوستدار سایه است و در جنگل‌های انبوه شمال ایران در جاهایی که نور به زمین نمی‌رسد، کنار دیگر گیاهانی که به نور کم نیاز دارند مثل شمشاد و ممرز و آزاد دیده می‌شود. این گیاه به همراه درخت بلوط در جنگل‌های جلگه‌ای شمال رشد می‌کند و در میان جنگل‌های راش نیز وجود دارد. کوله خاس معمولاً در خاک‌هایی با سنگ آهکی رشد می‌کند.
روش‌های تکثیر گیاه کوله خاس
این گیاه از طریق تقسیم ریشه در فصل بهار تکثیر می‌شود.
کاربردهای گیاه کوله خاس
ریزوم و ریشهٔ کوله خاس که به رنگ خاکستری مایل به زرد و پوشیده از ریشه‌های نازک هستند، کاربرد دارویی دارند. مدارک تاریخی نشان می‌دهد که در دوران قرون وسطی، ایرانیان و عرب‌ها اولین کسانی بودند که از این گیاه برای درمان بیماری‌ها استفاده کردند.
ریزوم و ریشه این گیاه خاصیت ادرارآور و اشتها آور دارند و می‌توانند در درمان مشکلات مربوط به ادرار، جلوگیری از ورم بافت‌ها و رفع بیماری‌های مجاری ادراری، سنگ کلیه، زردی و نقرس و همچنین مشکلات غدد لنفاوی گردن و کم‌خونی دختران جوان موثر باشند. از برگ‌های این گیاه در گذشته برای تهیهٔ دم‌کرده‌هایی که تب را کاهش می‌داد استفاده می‌شد.
میوه و برگ کوله خاس همراه با آب انگور می‌تواند به تقویت معده و کبد کمک کرده و همچنین در درمان یرقان و اسهال مفید باشد و ترشح شیر را افزایش دهد. در سال‌های اخیر، ریشهٔ این گیاه از گیلان و مازندران به عنوان گیاه دارویی به کشورهای دیگر صادر می‌شود.
برای اطلاعات بیشتر بخوانید:
