انتخاب نام خانوادگی در ایران چگونه و از چه نام هایی آغاز شد ؟

تاریخچه انتخاب نام خانوادگی در ایران

سوم دی ماه ۱۲۹۷، اداره ثبت احوال برای اولین بار در ایران شکل گرفت و نخستین شناسنامه نیز صادر شد. اولین شناسنامه ایران به نام “فاطمه ایرانی” نوشته شد و اولین پاسپورت ایرانی نیز برای عبدالحسین خان سپنتا در بمبئی صادر گردید. او کسی بود که فیلم دختر لُر را ساخته بود! به دستور شاه، بعد از این تاریخ، هیچ‌کس نمی‌توانست با لقب شخصی دیگری را صدا کند و همه باید نام خانوادگی خود را ثبت می‌کردند!

ماجراهای انتخاب نام خانوادگی

در آن زمان، افرادی به عنوان مامور ثبت احوال به مناطق مختلف می‌رفتند تا نام خانوادگی برای هر خانواده انتخاب و ثبت کنند! راستش، انتخاب نام خانوادگی خود داستانی داشت و روش‌های مختلفی برای آن وجود داشت! مسئول ثبت احوال، یا اسم خانوادگی را بر اساس شغل اجداد فرد انتخاب می‌کرد یا شهرت او را به عنوان نام خانوادگی در شناسنامه می‌نوشت! بعضی مواقع هم از اسم شغل یا حرفه (مثل صراف، جواهریان، پزشکزاد) یا یک ویژگی ظاهری (مثل خوش‌چهره، قهرمان) برای انتخاب نام خانوادگی استفاده می‌شد! یا اینکه به نام روستای فرد نگاه می‌کردند و آن را به عنوان نام خانوادگی او در نظر می‌گرفتند! اگر کسی پیشنهاد بهتری داشت، نام روستا یا محل زندگی‌اش می‌توانست به عنوان پسوند نام خانوادگی‌اش بیاید! اما اوضاع همیشه خوب پیش نمی‌رفت.

مثلا، اگر کسی در سفر به شهری رفته و به‌طور ناخواسته با مامور ثبت احوال مواجه می‌شد و می‌گفت که “نه” شناسنامه ندارد، نام خانوادگی‌اش ممکن بود بر اساس جایی که آنجا ایستاده بود، تغییر کند! ایرانی‌ها نمی‌دانستند که این شناسنامه‌ها چه کارهایی در آینده خواهند داشت و خیلی جدی به نام خانوادگی نگاه نمی‌کردند و این موضوع باعث می‌شد که بسیاری از نام‌ها به صورت شوخی و با طنز انتخاب شوند. حتی اگر مامور عصبانی می‌شد، ممکن بود نامی در شناسنامه بنویسد که خوشایند نباشد و چون مردم سواد نداشتند، خیلی وقت‌ها نمی‌دانستند چه چیزی نوشته شده! به همین دلیل، در کنار نام‌های معمولی، نام‌های عجیب و غریب هم وجود داشت! برای مثال: اگر کسی در کنار آب بود، نامش می‌شد “دم آبی”! یا اگر پوست سیاه داشت، نامش می‌شد “کلاغی”! یا اگر مامور ثبت احوال در حال دعوا بود، نامش می‌شد “غوغا، گَنده دماغ!!”.

اگر پدر خانواده در آنجا نبود و در سفر بود، مامور می‌پرسید که او کجا رفته؟ به همین دلیل، نام‌ها هم به شکل “هندی” و “بحرینی” درمی‌آمد. کم کم نام‌هایی مثل “شصتی”، “پوستی”، “پایی” هم به این فهرست اضافه شد.

از این نوع نام‌های عجیب و غریب ایرانی که در ثبت احوال ثبت شده، می‌توان به فامیل‌های: بیچاره، گدا، فلاح ناگزیر لنگرودی، علی‌اف، چارلتن و جانسون، قصابزاده چرندایی، حقیر، مزدور اول، جمعه، شکرالله‌نژاد دراز کلاه و حسین‌زاده روزگذران خوش قلب، ریغ رحمت و سبزی خشک اشاره کرد!!!!! جالب اینجاست که نوشتن نام خانوادگی با جوهر بود و اگر به بخت بد، قلم مامور ثبت احوال دوات نداشت، نقطه نام خانوادگی می‌افتاد! و اگر جوهر زیاد بود، چند نقطه اضافی هم به نام می‌افتاد و نام به شکل جدیدی درمی‌آمد!!! به همین خاطر، گاهی خواهر و برادرها نیز نام خانوادگی مشابهی نداشتند و در یک خانواده، نام‌های مختلف بین خواهر و برادرها وجود داشت! مثلا در یک خانواده یکی به نام “کوه نوری” و خواهرش به نام “کوه توری” ثبت می‌شد!!! وای به روزی که اختلاف خانوادگی پیش می‌آمد و یکی به دیگری می‌گفت که تو از ابتدا جزو خانواده ما نبودی! یکی می‌شد “جیرانی”، یکی “حیرانی” و یکی “جبرانی”!!! همچنین با ورود نوزاد جدید به دنیا، نامش نیز به همین شیوه انتخاب می‌شد! داستان نام‌های خانوادگی واقعاً داستانی جذاب و جالب است!

بیشترین فراوانی نام‌های خانوادگی در ایران

بیشترین نام‌های خانوادگی که در ایران دیده می‌شود به ترتیب شامل «محمدی»، «حسینی»، «احمدی»، «کریمی»، «موسوی»، «جعفری» و «قاسمی» است.