تفاوت فکر با عقل | آیا عقل و فکر با هم رابطه دارند ؟

تفاوت عقل و فکر چیست ؟

عقل نیرویی است که به انسان کمک می‌کند تا کلیات را بفهمد و فکر به حرکت ذهن از درک ساده به درک پیچیده اشاره دارد.

به عبارتی ساده تر، عقل قدرت ارزیابی و سنجش است و فکر قدرت یاری به پیدا کردن راه حل و بدست آوردن نتایج. یعنی زمانی که فکر پیشنهادهای مختلف می‌دهد، عقل آن‌ها را بررسی کرده و بهترین گزینه را انتخاب می‌کند.

فکر چیست؟

فکر ابزاری است که به ما کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی کنیم، تحلیل کنیم و راه حل‌های مختلف را پیدا کنیم. این ابزار به ما اجازه می‌دهد از اطلاعات مختلف نتیجه‌گیری کنیم و مشکلات را حل کنیم.

ما با فکر مسائل روزمره‌مان را حل می‌کنیم. مثلاً وقتی که می‌خواهیم به یک موقعیت تحصیلی، شغلی یا مالی برسیم، ابتدا گام به گام برنامه‌ریزی می‌کنیم، سپس شرایط و امکانات مختلف را بررسی می‌کنیم.

این فعالیت‌ها مربوط به فکر هستند و مرکز آن مغز ما است. همه ما تجربه کرده‌ایم که بعد از یک روز شلوغ، احساس خستگی فکری می‌کنیم و نیاز به استراحت داریم.

در این مواقع، تمایل داریم که فکر کردن و تمرکز بر مسائل را کنار بگذاریم و به دنبال استراحت برویم مانند ورزش، سفر، یا خواب. به همین دلیل:

بسته به میزان فعالیت فیزیکی و مشغله‌های ذهنی و نوع غذایی که می‌خوریم، ممکن است در شرایطی قرار بگیریم که قدرت برنامه‌ریزی و تفکر ما کاهش پیدا کند. اما آیا عقل هم همینطور است؟ آیا وقتی خسته هستیم، نمی‌توانیم به خوبی درست را از نادرست تشخیص دهیم؟ آیا مثلاً بعد از یک روز سخت کاری نمی‌توانیم به راحتی قبول کنیم که صداقت خوب است و ظلم بد است؟ می‌بینید که این‌طور نیست. حتی زمانی که خسته هستیم و قدرت فکر کردن کم شده، عقل می‌تواند به خوبی سال‌های درست و نادرست را تشخیص دهد.

نکته مهم دیگر این است که فکر شبیه یک چاقوی دو دَم است! یعنی می‌توان از فکر در هر نوع فعالیتی استفاده کرد، چه خوب و چه بد.

فکر می‌تواند برای اداره یک یتیم‌خانه برنامه‌ریزی کند، به دنبال منابع مالی باشد و افراد خیر را جلب کند. اما همچنین می‌تواند برای اداره یک باند تبهکاری نیز برنامه‌ریزی کند. فکر در هر دو مورد به خوبی عمل خواهد کرد. به همین دلیل باید از فکر با دقت استفاده کنیم. اما عقل ابزار خوبی نیست که بتوان از آن در راه نادرست استفاده کرد.

عقل ابزاری است که همیشه راه درست را نشان می‌دهد. مثلاً عقل تشخیص می‌دهد که اداره یک یتیم‌خانه کار صحیحی است و سرقت از دیگران کار نادرستی است. حال فردی است که می‌تواند به عقل خود گوش دهد و مثلاً به برنامه‌ریزی برای اداره یتیم‌خانه بپردازد؛ یا می‌تواند به عقل خود گوش نکند و به نقشه‌ریزی برای سرقت بپردازد.

˜ ارتباط فکر با عقل

برای انجام هر کاری، ابتدا باید …
“`

عقل، می‌تواند به ما بگوید که آیا یک کار درست است یا نادرست. بعد از اینکه فهمیدیم انجام آن کار منطقی است، می‌توانیم از «فکر» برای انجام آن کمک بگیریم.

به عنوان مثال، اول باید شرایط را بررسی کنیم؛ اطلاعات و دانش خود را افزایش دهیم؛ از دیگران مشورت بگیریم؛ تحلیل کنیم؛ برنامه‌ریزی کنیم و در نهایت درباره اینکه چگونه مرحله به مرحله آن کار را انجام دهیم فکر کنیم. اگر عقل هر یک از این مراحل را بررسی کند (یعنی خوب یا بد بودن هر مرحله را تشخیص دهد) و ما بر اساس آن پیش برویم، می‌توانیم بگوییم که این نوع تفکر، ابزاری ارزشمند برای عقل بوده است.

اگر از این «فکر»، که می‌توان آن را یک چاقوی دو لبه دانست، در کنار عقل استفاده کنیم، نه تنها به عقل کمک می‌کند؛ بلکه می‌تواند دلیلی و راهنمایی برای عقل باشد. در آموزش‌های اهل بیت علیهم السلام، چنین تفکری بسیار با ارزش است، بیشتر از سال‌ها عبادت!

مفهوم عقل و فکر

عقل: به معنای فهم، شناخت و درک است. وقتی آیات قرآن را بررسی کنیم، خواهیم دید که عقل به عنوان فهم و درک و شناخت آمده است. طبرسی بیان کرده که عقل، فهم، شناخت و لبّ مشابه یکدیگر هستند.

راغب گفته است که به نیرویی که آماده قبول علم است، عقل می‌گویند. همچنین به علمی که از این نیرو به دست می‌آید نیز عقل گفته می‌شود.

عقل به عنوان یک اسم در قرآن ذکر نشده و فقط به صورت فعل‌هایی مانند عَقَلُوهُ و … یَعْقِلُونَ و … تَعْقِلُونَ و … نَعْقِلُ آمده است. به نظر می‌رسد که منظور از آن همان نیروی فهم و درک انسانی است.

فکر: فکر به معنای بررسی و تفکر برای درک حقایق و عبرت‌ها و … است. در دیکشنری آمده است: “فکر یعنی اعمال نظر در مورد یک چیز.” در مصباح فیومی نیز نوشته شده که فکر یعنی تردید قلب برای جستجوی معانی؛ بنابراین، فکر به معنای بررسی چیزی یا جستجوی معنای آن است.