جذام و علائم بیماری جذام (2 نکته مهم)

بیماری جذام چیست؟ +علائم ،راه انتقال ،پیشگیری و درمان

شاید تا به حال بسیار در مورد بیماری جذام شنیده باشید با رضیم همراه باشید تا در مورد بیماری

جذام بیشتر بدانید.

مقدمه‌ای در مورد بیماری خطرناک جذام؛ جذام چیست؟

با توجه به تاریخ، جذام یکی از قدیمی‌ترین بیماری‌هایی است که انسان‌ها با آن روبه‌رو بوده‌اند. اولین نمونه‌های جذام در نقاطی مثل هند و مصر دیده شده و مدتی تصور می‌شد که این بیماری ارثی یا عذابی از طرف خداوند است. اما در سال 1873، یک پزشک نروژی به نام «گرهارد هانریخ آرمورهانسن»، متوجه شد که عامل واقعی جذام، یک باکتری به نام «میکوباکتریوم لپرا» است.
همچنان، جذام یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بهداشتی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه است. در آغاز سال 1998، بیش از هشتصد هزار بیمار مبتلا به جذام ثبت شد. در حالی که یک سال قبل از آن، تقریباً هفتصد هزار مورد جدید مشاهده شده بود. به نظر می‌رسد که بیش از یک میلیون نفر به این بیماری مبتلا هستند که بیشتر آنها در آسیای جنوب شرقی، آفریقا و آمریکای لاتین زندگی می‌کنند. فقط در هشت کشور مانند هند، ماداگاسکار، بنگلادش، میانمار، نپال و نیجریه حدود 91 درصد از موارد این بیماری شناسایی شده است. جذام یک بیماری مزمن و مسری است که به وسیله باکتری‌های مقاوم به نام میکوباکتریوم لپرا ایجاد می‌شود. پوست و اعصاب، نقاط اصلی هدف این باکتری‌ها هستند.

اگرچه سایر اعضای بدن نیز می‌توانند تحت تأثیر قرار بگیرند، دست‌ها، پاها، صورت و چشم‌ها بیشتر در معرض آسیب قرار دارند. چون عصب‌های این اعضا آسیب می‌بینند، فرد آسیب‌ها و سوختگی‌های ناشی از بیماری را حس نمی‌کند و زخم‌ها ممکن است ایجاد شوند. همچنین این بیماری می‌تواند باعث ضعف عضلات و فلج شود که منجر به معلولیت‌های جدی، مانند تغییر شکل اعضا، کوری یا از دست دادن انگشتان دست و پا خواهد شد.

دو نوع اصلی بیماری جذام

براساس تعداد باکتری‌های موجود در هر نوع تشخیص داده می‌شود: پسی باسیلاری و مالتی باسیلاری. این دو نوع جذام بر اساس تعداد لکه‌های پوستی بی‌حس مشخص می‌شوند. در نوع پسی باسیلاری، تعداد این لکه‌ها پنج عدد یا کمتر است و در نوع مالتی باسیلاری، تعداد آنها بیشتر از پنج عدد می‌باشد. این بیماری با بررسی بافت پوست یا از طریق تشخیص DNA فرد با استفاده از تکنیکی به نام واکنش زنجیره‌ای پلیمراز شناسایی می‌شود.

این بیماری معمولاً در بین افرادی که در فقر زندگی می‌کنند شایع‌تر است و به نظر می‌رسد که از طریق قطرات ریز تنفسی به دیگران منتقل می‌شود. جذام به عنوان یک بیماری بسیار عفونی شناخته نمی‌شود. این بیماری قابل درمان است. درمان نوع پسی باسیلاری معمولاً با داروهای داپسون و ریفامپین به مدت ۶ ماه انجام می‌شود. درمان نوع مالتی باسیلاری نیز با استفاده از داروهای ریفامپین، داپسون و کلوفازیمین به مدت ۱۲ ماه صورت می‌گیرد.

این داروها توسط سازمان بهداشت جهانی در اختیار کشورها قرار می‌گیرد و آنتی‌بیوتیک‌های دیگری هم ممکن است در درمان استفاده شوند. در سال ۲۰۱۲، تعداد ۱۸۹،۰۰۰ نفر در جهان به این بیماری مزمن مبتلا بودند که اکنون این تعداد به ۲۳۰،۰۰۰ نفر رسیده است. موارد مزمن این بیماری از دهه ۱۹۸۰ که حدود ۵٫۲ میلیون نفر را مبتلا کرده بود، کاهش یافته است. بیشترین موارد جدید این بیماری در ۱۶ کشور گزارش شده و بیش از نیمی از مبتلایان از کشور هند هستند. در ۲۰ سال گذشته
“`

بیماری جذام ۱۶ میلیون نفر در دنیا درمان شده است.

برای هزاران سال، مردم با بیماری جذام دست و پنجه نرم کرده‌اند. اسم این بیماری از واژه لاتین «lepra» به معنی «فلس مانند» گرفته شده است و همچنین به نام «بیماری هانسن» که نام پزشک معروفی به نام گرهارد آرمور هانسن است، شناخته می‌شود. در برخی کشورها مانند هند، با بیش از هزار مبتلا، و چین با صدها مبتلا، افراد مبتلا به جذام هنوز هم در کمپ‌های مخصوص نگهداری می‌شوند. البته بیشتر این کمپ‌ها بسته شده‌اند. در طول تاریخ، جذام به عنوان یک بیماری با ننگ اجتماعی شناخته شده و این موضوع باعث شده تا افراد از گزارش این بیماری و درمان به موقع خود پرهیز کنند. روز جهانی جذام در سال ۱۹۵۴ به تقویم اضافه شد تا درباره این بیماری و آگاهی از آن به مردم اطلاع رسانی کند.

علت و عامل بیماری جذام

بیماری جذام ناشی از باکتری نام‌گذاری شده مایکوباکتریوم لپره است. این باکتری بسیار به آرامی رشد می‌کند، به طوری که در یک بافت نرم در پای موش، در حدود ۱۱ تا ۱۳ روز تکثیر می‌یابد. این باکتری باعث آسیب به پوست و اعصاب محیطی می‌شود و باعث از دست دادن حس و حرکت در بافت‌ها می‌گردد.

دوره نهفتگی

دوره نهفتگی بیماری جذام معمولاً بین ۲ تا ۱۰ سال است، اما ممکن است تا ۲۰ سال یا بیشتر هم طول بکشد.

جریان طبیعی بیماری

با اینکه راه ورود باکتری جذام به بدن به شکل دقیقی مشخص نیست، دوره کمون آن بسیار طولانی است. ابن سینا درباره جذام گفته است: «کسی که به تازگی مبتلا شده است و در مراحل اولیه بیماری قرار دارد، امید بیشتری به درمان دارد. اما زمانی که بیماری پیشرفت کرد، درمان آن بسیار دشوار خواهد بود.» درمان به موقع می‌تواند نتایج بسیار خوبی داشته باشد. در بیمارانی که دچار آسیب‌هایی از قبیل بی‌حسی اندام‌ها هستند، اگر درمان مؤثر نباشد، ممکن است به تغییر شکل اندام‌ها و حتی قطع عضو منجر شود. همچنین برخی مشکلات چشمی مانند کاهش بینایی یا کوری نیز ممکن است به وجود آید. نکته مهم این است که کسانی که با بیماران جذامی در تماس بوده‌اند، ممکن است نتیجه آزمایش پوستی لپرومین آنها مثبت باشد، و نشان دهنده این است که تنها تعداد کمی از این افراد به بیماری دچار می‌شوند.

بیشترین موارد جذام در آسیا، آفریقا، و به میزان کمتری در آمریکای مرکزی و جنوبی و اقیانوسیه وجود دارد. سه کشور اصلی که جذام در آنها شایع است، شامل هند، برزیل و اندونزی هستند و این کشورها حدود ۸۵ درصد از موارد گزارش شده جذام را دارند.

انتشار بیماری در ایران

در ایران، مناطق اصلی جذام‌خیز از خراسان شروع می‌شوند و بعد از گذر از مازندران، گیلان، زنجان و آذربایجان، به کردستان و کرمانشاه می‌رسند.

روند زمانی

جذام روند خاص زمانی ندارد و به دلیل طولانی بودن دوره نهفتگی، همه‌گیری ایجاد نمی‌کند. حتی با صنعتی شدن برخی کشورها، میزان بروز بیماری کاهش یافته است. این بیماری ممکن است در هر سنی بروز کند، اما بازده سنی آن در بزرگسالان جوان بیشتر است. در مناطق با شیوع بالا، سن بروز بیماری معمولاً بین ۲۰ تا ۳۵ سالگی به اوج می‌رسد. در برخی نژادها، مردان بیشتر از زنان به این بیماری مبتلا می‌شوند و نوع لپروماتوز در مردان دو برابر زنان دیده می‌شود. ارتباط فقر با این بیماری نیز تأیید شده است.

اکثر مبتلایان به جذام در ایران خود را کشاورز معرفی می‌کنند، با این حال، در بین بیماران قابلیت‌هایی از قبیل کارمندی، مهندسی و کارگری نیز وجود دارد. به این دلیل که حساسیت نژادی نسبت به جذام را نمی‌توان از دیگر عوامل بیماری جدا کرد، اگر جذام در یک منطقه بیشتر دیده می‌شود، به خاطر عوامل زیست‌شناسی، اقتصادی و اجتماعی است و هیچ ارتباطی به نژاد و قوم ندارد.

“`html

تأثیر عوامل مساعد کننده بیماری

با توجه به اینکه در برخی از کشورها که جذام در آنها شایع است، به خاطر صنعتی شدن، شیوع این بیماری کاهش یافته، و الان بیشتر مبتلایان شامل قشرهای آسیب پذیر جامعه هستند، فقر، بی‌خانمانی و تغذیه نامناسب می‌توانند از عوامل مهم در ابتلا به جذام به شمار بیایند. همچنین، پژوهشگران قدیمی نیز به این عوامل توجه کرده‌اند. در دائرةالمعارف قانون، به جز تماس های خانوادگی و انتقال بیماری به صورت داخل رحمی، به تأثیر دما و وضعیت تغذیه نامناسب نیز به عنوان عوامل زمینه ساز جذام اشاره شده است.

مخزن بیماری

تنها مخزن بیماری جذام، انسان است. ولی نوعی میمون به نام میمون مانگابی (Mangabey) هم به صورت طبیعی ممکن است به این بیماری مبتلا شود.

راه ورود بیماری

بیماری از راه‌های مختلفی منتقل می‌شود: از طریق دستگاه تنفسی، دستگاه گوارش، پوست، از طریق رحم مادر به نوزاد، و همچنین تماس با حیوانات، حشرات و خاک. جذام عمدتاً با ذرات ریز آب بینی منتشر می‌شود. بهداشت و شرایط زندگی نیز تأثیر زیادی در انتقال این بیماری دارند. بیشتر افراد مبتلا به جذام هیچ وقت متوجه نمی‌شوند که به این باکتری آلوده شده‌اند. نوع جذامی که افراد به آن مبتلا شده‌اند، به واکنش سیستم ایمنی آنها بستگی دارد. دو نوع اصلی جذام وجود دارد:

پسی – باسیلاری: جذام با تعداد کمتری باکتری.

مالتی – باسیلاری: این نوع جذام، به خاطر وجود تعداد بیشتری باسیل در بدن، بیشتر واگیر دار است و بیماران در این حالت ضایعات پوستی بیشتری دارند و درمان آنها طولانی‌تر است.

با توجه به اینکه دوره کمون این بیماری طولانی است، مشخص نیست که عامل بیماری چگونه به بدن وارد می‌شود، ولی محتمل‌ترین راه، از طریق دستگاه تنفسی است. جذام تر یا لپروماتوز واگیر دار است. افراد مبتلا روزانه حدود ۱۰۰ میلیون باسیل جذام را از طریق ترشحات بینی خود به محیط منتقل می‌کنند، اما این بیماری به راحتی منتقل نمی‌شود و نیاز به تماس طولانی و نزدیک با بیمار دارد. به همین دلیل، انتقال آن به کادر درمانی بسیار کم است.

همچنین، با توجه به اینکه عامل جذام در موش‌ها و ساس‌هایی که از بیماران ناقل خون‌خواری کرده‌اند، وجود دارد، احتمال انتقال این بیماری از طریق نیش حشرات ممکن است، ولی هنوز ثابت نشده است. شواهد نشان می‌دهد که انتقال بیماری پس از ۳ ماه استفاده مداوم از داپسون (DDS) یا کلوفازیمین و نیز ۳ روز بعد از درمان با ریفامپین از بین می‌رود.

علایم بیماری جذام

رنگ پریدگی پوست و بی‌حسی، اولین نشانه‌های جذام هستند. در بیماران مالتی-باسیلاری، ممکن است غدد لنفاوی، بینی، بیضه‌ها و کلیه‌ها نیز اثر بپذیرند. اما اصلی‌ترین آسیب ناشی از جذام، تأثیر بر اعصاب بالاتنه است که منجر به بی‌حسی یا مشکلات حرکتی در برخی عضلات مشخص می‌شود.

پیشگیری و درمان بیماری جذام

بیماری جذام با داروهایی مانند ریفامپیسین، داپسون و کلوفازیمین درمان می‌شود. واکسیناسیون با BCG می‌تواند افراد را به جز سل، در برابر جذام نیز محافظت کند. استفاده از آنتی بیوتیک‌ها برای کنترل عفونت مؤثر است. معمولا استفاده مداوم از ۲ یا بیشتر آنتی بیوتیک‌ها بین ۶ ماه تا یک سال توصیه می‌شود. اما آنتی‌بیوتیک نمی‌تواند آسیب‌های عصبی ناشی از جذام را جبران کند. داروهای ضد التهاب، مانند استروئیدها مثل پردنیزون، کمک به کنترل درد و آسیب‌های عصبی می‌کنند.

استفاده از داروی
“`

تالیدومید برای درمان مشکلات پوستی و غده‌ها استفاده می‌شود. ولی زنان باردار نباید این دارو را مصرف کنند، چون ممکن است به جنین آسیب برساند.
بیماران مبتلا به جذام به دو دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول که به آن‌ها خفیف (Paucibacillary) می‌گویند. در این گروه، میزان باکتری مایکوباکتریوم لپره در بدن آن‌ها کمتر از ۱ میلیون است و تست اسمیر پوستی‌شان منفی می‌شود. این بیماران معمولاً ۵ یا کمتر از ۵ ضایعه پوستی دارند و بیشتر بیماران جذامی در این دسته جای می‌گیرند.

داپسون نخستین دارویی بود که برای درمان جذام به کار رفت. این دارو معمولاً با حداقل یک داروی دیگر هم استفاده می‌شود. عملکرد داپسون به این صورت است که مانع از تولید اسید فولیک می‌شود و از رشد این باکتری‌ها در بدن جلوگیری می‌کند. دو داروی دیگر که برای کنترل جذام به کار می‌روند، ریفامپین و کلوفازیمین هستند. ریفامپین از داروهای اصلی درمان سل است و کلوفازیمین یک آنتی‌بیوتیک است که به روش‌های ناشناخته‌ای عمل می‌کند.

• این سه دارو به صورت خوراکی مصرف می‌شوند و دوز و مدت زمان مصرف آن‌ها به عوامل زیر بستگی دارد:
• مرحله بیماری
• سن بیمار (کودک یا بزرگسال)
• میزان باکتری مایکوباکتریوم لپره
• درمان با چند دارو ممکن است بین ۶ ماه تا ۲ سال طول بکشد.

آیات اسلامی در مورد درمان تغذیه‌ای جذام

ابوهریره (ره) نقل کرده‌اند که پیامبر اسلام (ص) فرمودند: “زیتون را بخورید و بر بدنتان بمالید که هفتاد بیماری، از جمله جذام، را درمان می‌کند.”

در کتاب “خواص سبزی‌های خوراکی”، که توسط “مرتضی نظری” نوشته شده، آمده است که امام صادق (ع) فرموده‌اند: “خوردن ریحان فرد را از بیماری جذام مصون می‌دارد.” ایشان همچنین فرموده‌اند: “خداوند بیماری جذام را از یهود برداشت چرا که آن‌ها چغندر می‌خوردند.”

امام موسی کاظم نیز فرموده‌اند: “به خوردن شلغم عادت کنید، زیرا اگر کسی در رگ‌هایش نشانه‌های جذام وجود داشته باشد، آن را از بین می‌برد.” (بحارالانوار/ ج 14)

گردآوری شده توسط مجله اینترنتی رضیم

مرجان امینی