سوغات هرمزگان و صنايع دستي هرمزگان (+ تصاویر)

این احساسات ناگفته گاهی در گل و گاه بر روی سنگ ها می نشیند. با طراحی‌های زیبا گلیم و گبه‌ای درست شده و در میان نقوش زیبا و رنگارنگ، به آرامش رسیده و به ما می‌گوید که هم‌صحبتی با ما را آغاز کرده است.

داستان صنایع دستی قدیم به ایران برمی‌گردد و از زمان‌های گذشته تا به حال از دوران کاخ‌ها و شلوغی بازارها تا امروز در هر زمان به نوعی خود را نشان داده است.

هنرمند با استفاده از لحظات زندگی‌اش، خاطرات خوش را زنده کرده و با زیبایی آن‌ها، آثار فوق‌العاده‌ای خلق می‌کند که نشان‌دهنده احساسات او نسبت به زندگی است.

این احساسات گاهی در گل و گاهی بر روی سنگ‌ها ثبت شده‌اند. گلیم‌ها و گبه‌های زیبا درست شده و در میان نقوش رنگارنگ آرامش پیدا کرده‌اند و با استفاده از نشانه‌ها، ارتباطی برقرار کرده‌اند. صنایع دستی نتیجه تلاش‌های بشر اولیه در استفاده از منابع طبیعی برای تأمین نیازهای زندگی بوده است.

این هنر با ارزش از ویژگی‌های مثبت زیادی برخوردار است؛ از جمله سرمایه‌گذاری کم برای ایجاد شغل، دسترسی آسان به مواد اولیه و ابزار، و تأثیر مثبت بر محیط زیست. این مسائل باعث شده تا مسئولان کشورهای مختلف به صنایع دستی توجه بیشتری داشته باشند و آن را در برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی خود لحاظ کنند.

سوغات هرمزگان و صنایع دستی هرمزگان

استان هرمزگان با بافت سنتی و فرهنگ غنی خود از قدیم الایام بخشی مهم از انواع صنایع دستی را در خود جای داده و به همین خاطر از دیرباز مورد توجه محققان و تاریخ‌نگاران بوده است.

با توجه به این اهمیت، مدیریت صنایع دستی استان هرمزگان برنامه‌ها و سیاست‌هایی را برای توسعه صنایع دستی اجرا کرده است.

با این حال، اجرای این طرح‌ها همراه با وجود نهادهای مختلفی که به طور همزمان در این زمینه فعالیت می‌کنند، گاهی دچار مشکلاتی شده است. اما خوشبختانه با تغییر نام شرکت صنایع دستی به سازمان صنایع دستی، یکپارچگی بیشتری در این حوزه ایجاد شده و نتایج بهتری انتظار می‌رود.

در هر صورت، در برنامه پنج ساله سوم توسعه، این مدیریت اقدامات زیادی را در حوزه‌های آموزش، تحقیق و توسعه رشته‌های رو به زوال، ایجاد مراکز آموزشی و اعطای مجوزها انجام داده است که جزئیات آن در گزارشی پیوست شده و دلایل عدم تحقق اهداف بررسی شده است.

امید است که اعضای محترم کارگروه صنعت و معدن استان با نظرات خود به ما در ادامه این مسیر یاری رسانند. 1. در استان هرمزگان صنایع دستی بومی اهمیت زیادی در فرهنگ و سنت‌های مردم دارد.

به عنوان مثال، رودوزی‌های سنتی که از مهم‌ترین رشته‌های صنایع دستی این منطقه است، جزئی از پوشش بومی زنان و دختران در این منطقه به حساب می‌آید و همچنین نوعی حصیر به نام «تک» که در روستاها به عنوان زیرانداز و بخشی از سازه‌های سقف خانه‌ها به کار می‌رود.

نکته دیگر اینکه با توجه به موقعیت مرزی استان و تأثیر فرهنگ‌های مختلف، حفظ این جایگاه و استفاده از صنایع دستی، به ویژه در پوشش خانم‌ها، بسیار معتبر است و نشان‌دهنده توجه مردم به این صنایع و حفظ نمادهای سنتی منطقه است.

محصولات دست ساز مردم این منطقه بر اساس نوع و کاربری که دارند، متنوع است. به عنوان مثال، محصولات سفالی شامل ظروفی از جمله کوزه‌های آب به نام «جهله»، گلدان‌ها، قلیان‌ها و وسایل دیگری مانند اسفندسوز می‌شود. این ظروف بیشتر در روستاها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

محصولات حصیری شامل انواع سجاده حصیری، بادبزن، سبد حصیری بلند برای نگهداری لباس، نوعی زیرانداز به نام «تک» که برای پوشاندن سقف خانه‌ها در روستاها به کار می‌رود، درپوش کوزه، سینی گرد و بزرگ به نام «سپ»، «دمکش»، گلدان حصیری، ظرف میوه و ظرف نگهداری نان به نام «کفه» می‌شود.

محصولات بافته شده مانند قالی افشار، انواع گلیم، خورجین و نوعی روانداز با پرزهای بلند به نام «خرسک» که به عنوان زیرانداز هم استفاده می‌شود، جاجیم و گبه نیز در این منطقه تولید می‌شوند.

صنایع دستی دریایی (محصولات صدفی) شامل انواع مجسمه، تابلوهای نقاشی برجسته، آویزها، پرده‌ها و زیورآلات است که در صنایع نیز به کار می‌روند.

صنایع دستی استان هرمزگان شامل کارهایی است که بیشتر برای مصرف محلی تولید می‌شود، از جمله سفالگری، گلابتون‌دوزی، شک‌دوزی، شیریک پیچی، خوس‌دوزی، بادوله‌دوزی، چادرشب بافی، قالی بافی، سبدبافی، حصیر بافی، سوزن‌دوزی، صنایع صدفی، عبادوزی، ساخت درب و پنجره چوبی، کرچاب، خورجین، ملیله دوزی و ساخت لنج. اکثر تولیدکنندگان صنایع دستی در این استان زنانی هستند که به طور فصلی کار می‌کنند.

گلابتون‌دوزی

گلابتون‌دوزی که در مناطق مختلف ایران با نام‌های دیگری مثل «کم‌دوزی» و «گلدوزی» شناخته می‌شود، به ویژه در شهرهای بندر لنگه، بندر عباس و میناب رونق دارد. در این هنر از نوارهای طلایی برای تزئین لباس‌ها، دمپایی، شلوارهای زنانه، سرآستین، پیش‌سینه، دور یقه، لبه پرده، دیوارکوب، پشتی، کوسن، سجاده، جلد قرآن و تابلو استفاده می‌شود. این لباس‌ها معمولاً برای مصرف محلی هستند اما به خاطر زیبایی آن‌ها، مورد توجه زنان دیگر نیز قرار گرفته‌اند.

طرح‌های گلابتون‌دوزی معمولاً از لباس‌های محلی زنان هند و بنگال الهام گرفته شده است. ابزار کار این هنر شامل قلاب، مداد، کپیه، چهارپایه یا هاون چوبی است.

قالی‌بافی

مناطق تولید قالی در استان هرمزگان شامل بندرعباس، روستای درتوجان و بخش حاجی آباد است. اکثر تولیدکنندگان آن از عشایر ایل‌های افشاریه و رائینی هستند که به بافت انواع قالی و قالیچه، رویه پشتی و چنته مشغول هستند. این تولیدکنندگان معمولاً پشم مورد نیاز خود را از سیرجان می‌خرند و خودشان آن را می‌ریزند و رنگرزی می‌کنند. رایج‌ترین نوع گره در قالی‌بافی “گره فارسی” است و نقشه‌هایی که در حاجی آباد و روستای «درتوجان» بافته می‌شود، نقشه‌های افشاریه هستند که نام‌هایی مانند بوته شاهی و ماه و ستاره دارند.

کلّه، خشتی، گنبدی، شکارگاه، بچه بغل، سماوری و … معروف هستند.

حصیربافی

حصیرهای بافته شده معمولاً برای پوشاندن زمین، سقف خانه و وسایل خانگی استفاده می‌شوند. حصیربافی را باید یکی از معمول‌ترین صنایع دستی در استان هرمزگان دانست، زیرا از برگ درخت خرما برای بافت آن استفاده می‌شود. در برخی روستاهای ساحلی هم از نی برای تولید حصیر استفاده می‌کنند. تولید محصولات حصیری که برای استفاده روزمره مناسب است در این استان رایج است.

روستاهای میناب، یشاگرد، بندر لنگه و اطراف آن از مهم‌ترین مناطق برای بافت حصیر هستند که بیشتر کارها توسط زنان و دختران این منطقه انجام می‌شود. مواد اولیه کار شامل برگ درخت خرما (پیش مُغ) و ضایعات درخت خرما و گیاهی به نام “مور” است. حصیر بافان در روستاهای بهمنی، چلو، نصیرابی، محمودی و قاسم آباد زندگی می‌کنند.

خوس دوزی

این هنر با استفاده از نوارهای نقره‌ای باریک بر روی پارچه توری بافته می‌شود و گاه ستاره‌هایی فلزی روی پارچه به چشم می‌خورد. از این هنر برای تزئین مقنعه و دستار (چادر زنانه) استفاده می‌شود. رنگ‌های معمول پارچه‌ها سیاه، سفید، سبز و زرشکی است و هر دو طرف پارچه شکل یکسانی دارند.

شک دوزی

شک دوزی شامل نواری است که با نخ‌های طلایی و نقره‌ای بافته می‌شود و بیشتر برای آستین، لبه و دور یقه پیراهن زنانه به کار می‌رود. ابزار کار شامل: هاون چوبی، قرقره و نوارهای فلزی طلایی و نقره‌ای است.

كم دوزی

این نوع هنر دستی ویژه استان هرمزگان است و در شلوار زنانه، پشتی، پارچه‌های گل‌دار و روکش لباس استفاده می‌شود. در این بافت به‌جای نخ معمولی از نخ ابریشم و از زری (نقره بهترین نوع آن) استفاده می‌شود.

كلاه دوزی

هنر کلاهدوزی بیشتر میان عرب‌زبان‌های هرمزگان رواج دارد. در این روش، پارچه با نشاسته آغشته می‌شود تا شکل بگیرد. سپس با نخ سفید ابریشمی و به فاصله مشخص، با طرح گل‌های مختلف دوخته می‌شود و برای هر طرح نامی انتخاب می‌شود مثل: کلاه ملباری، بوشهری، جلد ساعتی و مرغ شاه. بهترین نوع این کلاه‌ها، کلاه مرغ شاه است و بقیه کلاه‌ها به‌عنوان “کلاه نجومی” شناخته می‌شوند.

سوزن دوزی

سوزن دوزی یک نوع دیگر از رودوزی است که مخصوص منطقه بشاگرد می‌باشد. این هنر بیشتر توسط زنان و دختران روستایی و به سبک زنان بلوچ انجام می‌شود و به همین دلیل به نزدیکی استان سیستان و بلوچستان مرتبط است.

چادرشب بافی

چادرشب بافی یا “کاربافی” نیز از صنایع دستی استان هرمزگان است و در روستاهای کلیبی و سرریگان از توابع میناب و روستاهای سیروئیه، احمدیه و فارقان رواج دارد. صنعتگران این رشته در تمام طول سال مشغول به کار هستند.

توربافی

از آنجا که تور ابزار اصلی صید ماهی است، مردم این منطقه، به ویژه کسانی که در صید ماهی فعال هستند، به بافت تور نیز مشغولند.

“`html

بسیاری از مردم در هرمزگان به ماهی‌گیری مشغول هستند و برای این کار مجبورند تور ببافند. بافتن تور هنری است که به نسل‌های قبل برمی‌گردد و به صورت دستی و ساده انجام می‌شود. امروزه، صیادان برای تهیه تور به شیلات جنوبی رجوع می‌کنند، اما هنوز در بعضی روستاها و بندرهای هرمزگان سنت توربافی زنده است.

گرگورسازی

گرگور یک نوع تله است که به شکل نیم‌دایره ساخته می‌شود و برای صید ماهیانی که در کف دریا زندگی می‌کنند، استفاده می‌شود. اکنون به خاطر گرانی و کمبود سیم مخصوص گرگور که معمولاً وارداتی است، این صنعت مثل قبل پر رونق نیست، ولی در آبادی‌ها و بندرهای هرمزگان هنوز وجود دارد.

بادله دوزی

بادله دوزی که به آن “تلی بافی” نیز می‌گویند، هنری است که چند نوع زری به هم دوخته می‌شود تا الگوهایی زیبا ایجاد کند. در این کار زری بزرگ در وسط و زری‌های کوچکتر در اطراف آن قرار می‌گیرند. بادله به شکل نوارهایی به عرض ۱۵ سانتی‌متر تولید می‌شود و معمولاً برای لبه شلوارهای زنانه به کار می‌رود.

خرسک بافی

خرسک یک نوع فرش با پرزهای بلند است که با رنگ‌های محدود بافته می‌شود. در بافت سنتی از رنگ طبیعی پشم استفاده می‌کردند. در گذشته از این فرش به عنوان روانداز استفاده می‌شد، اما اکنون بیشتر برای تولید پادری و کناره در اندازه‌های مختلف به کار می‌رود. نقوش خرسک معمولاً هندسی هستند و بافته شدن آن بیشتر در روستای “درتوجان” انجام می‌شود.

شیریکی پیچ

شیریکی پیچ یکی دیگر از تولیدات هرمزگان است که روستاهای بخش حاجی آباد مرکز تولید آن هستند و به خاطر همسایگی با استان کرمان رونق دارد.

چنته بافی

چنته بافی در منطقه وشاگرد با استفاده از دارهای زمینی و به وسیله زنان انجام می‌شود. نقش‌های آن معمولاً هندسی و ذهنی هستند و برای تزئین اطراف چنته، از صدف‌های دریایی و منگوله‌های رنگی استفاده می‌شود. این چنته‌ها بیشتر برای تزئین کپرها به کار می‌روند.

سفال گری

سفال‌گری بیشتر در شهرستان‌های بندرعباس و میناب رایج است. اکثر سفال‌گران این استان خاک مورد نیاز خود را از روستاهای اطراف تأمین می‌کنند.