قاره آفریقا (+ تصاویر)
جغرافیای طبیعی آفریقا:
قاره آفریقا یکی از پنج قاره‌ی جهان است و از نظر وسعت، دومین قاره بعد از آسیا به شمار می‌رود. مساحت آن ۳۰۳۳۵۰۰۰ کیلومتر مربع است که یعنی حدود ۲۰ درصد از خشکی‌های جهان را تشکیل می‌دهد. آفریقا از طریق تنگه‌ی سوئز و صحرای سینا به آسیا متصل است و اکنون با کانال سوئز از آن جدا شده است.
در شمال آفریقا دریای مدیترانه قرار دارد، در غرب آن اقیانوس اطلس و در شرق آن اقیانوس هند، دریای سرخ و خلیج عدن واقع شده‌اند.
بخش‌های شمالی و مرکزی قاره عمدتاً پوشیده از صحراهای بی‌آب و علف است و بزرگترین صحرای جهان، صحرای بزرگ آفریقا، با مساحت ۸۴۰۰۰۰۰ کیلومتر مربع در این منطقه قرار دارد.
اما دو ناحیه‌ی شمالی در کنار دریای مدیترانه و ناحیه‌ی جنوبی قاره از آب و هوایی معتدل و حاصلخیز برخوردارند. خط استوا این قاره را به دو قسمت تقریباً برابر تقسیم می‌کند، به همین خاطر بیشتر مساحت آفریقا در نواحی گرم قرار دارد که گرمای زیادی را توجیه می‌کند.
آب و هوای نواحی نزدیک به اقیانوس‌ها گرم و مرطوب (شرجی) است و بارش‌های شدید بارانی دارد و به همین دلیل این نواحی پوشیده از جنگل‌های استوایی هستند.
بزرگترین رودخانه‌ی جهان، نیل، از رشته‌کوه‌هایی در مرکز این قاره سرچشمه می‌گیرد و بعد از طی مسافتی حدود ۶۶۷۱ کیلومتر به دریای مدیترانه می‌رسد.
یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان، یعنی تمدن مصریان باستان، در کنار همین رود شکل گرفت. این تمدن حدود چهار تا پنج هزار سال پیش به وجود آمد و از آثار آن می‌توان به اهرام ثلاثه و معابد دیگر اشاره کرد. در بخش‌های مرکزی آفریقا، رشته‌کوه‌هایی وجود دارد و بلندترین قله‌ی این قاره کایمانجارو نامیده می‌شود که با ارتفاع ۵۸۹۵ متر، بیست و یکمین قله‌ی بلند جهان است.
همچنین سومین دریاچه‌ی بزرگ جهان به نام دریاچه ویکتوریا با مساحت ۶۸۸۰۰ کیلومتر مربع در شمال کشور تانزانیا واقع شده است.
از نظر منابع زیرزمینی، آفریقا یکی از غنی‌ترین قاره‌ها در دنیاست. تقریباً تمام الماس‌های جهان و بیش از یک سوم طلاهای کشف‌شده به این قاره تعلق دارد. برخی از غنی‌ترین منابع مس جهان نیز در مناطق غربی دریاچه‌ها یافت می‌شود.
از نظر تنوع جانوری هم آفریقا در جایگاه بالایی قرار دارد. حیواناتی مانند زرافه، اوکایی، اسب آبی، گوریل، شیر، پلنگ، کرگدن دو شاخ، گورخر آفریقایی، آهو، بوفالوی آفریقایی، فیل آفریقایی، مرغ گینه، کفتار آفریقایی و انواع مارها و تمساح‌ها در این قاره زندگی می‌کنند.
بزرگترین کشور آفریقا سودان است و کوچک‌ترین منطقه آن، جزایر سیشل در اقیانوس هند می‌باشد. همچنین کوچک‌ترین کشور خشکی آن گامبیا است.
نقطه‌ی شمالی آفریقا دماغه الغیران (در تونس)، نقطه‌ی جنوبی دماغه آگولهاس (در آفریقای جنوبی)، نقطه‌ی شرقی دماغه گوآردافوئی (در سومالی) و نقطه‌ی غربی نوک المادی (در دماغه سبز) است.
آب و هوای آفریقا از اقلیم گرم و حاره‌ای تا نواحی سرد در بالاترین قله‌ها تغییر می‌کند. در ناحیه‌ی شمالی، عمدتاً بیابان و مناطق بایر وجود دارد در حالی که نواحی مرکزی و جنوبی شامل دشت‌های گرم (استوایی) و نواحی جنگلی بارانی متراکم هستند. همچنین در الگوهای گیاهی نیز دو نوع همگرایی مانند ساحل و استپ غالب است.
تمدن و تاریخ آفریقا:
همان‌طور که گفته شد، قاره آفریقا محل شکل‌گیری یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان در دره نیل است و تمدن مصری با چهار هزار سال سابقه در ردیف کهن‌ترین تمدن‌ها، مانند تمدن بین النهرین، قرار دارد.
این قاره تا قرن ۱۵ میلادی ناشناخته باقی ماند و نفوذ به آن به دلیل موانع طبیعی بسیار دشوار بود و هنوز هم شناسایی کامل آن میسر نشده است. در دوران باستان تلاش‌هایی برای نفوذ به عمق این قاره انجام شد. هرودوت در قرن پنجم قبل از میلاد و هیئت اعزامی نرون (امپراطور روم) در قرن اول بعد از میلاد، هر دو سعی کردند تا یکی از معماهای قدیم یعنی کشف منبع نیل را حل کنند، اما موفق نشدند.
در سال ۱۴۶ قبل از میلاد، دولت کارتاژ که در شمال آفریقا یک حکومت قدرتمند ایجاد کرده بود، از رومی‌ها شکست خورد و به این ترتیب شمال آفریقا برای مدت طولانی تحت استعمار رومیان قرار گرفت.
در قرن هفتم میلادی، مسلمانان به آفریقا وارد شدند و در طی چند قرن بعد، بخش‌های زیادی از شمال آفریقا تحت کنترل آنها درآمد. آنها حتی از طریق شمال آفریقا و تنگه جبل الطارق به اندلس (اسپانیا) حمله کردند و سال‌ها در آنجا حکومت کردند.
آخرین حکومت‌های مسلمانان به دوران عثمانی در قرون 17، 18 و 19 مربوط می‌شود.
اما در قرن 15 میلادی، اروپایی‌ها شروع کردند به جستجوی سواحل آفریقا. در این دوره توانستند قاره آفریقا را از قسمت جنوبی دور بزنند (دماغه آفریقا) و به تدریج در قرن‌های 16 و 17 میلادی تاجران پرتغالی، هلندی، فرانسوی و بریتانیایی به این قاره آمدند. سرانجام، جستجو برای یافتن منابع رود نیل در سال 1876 انجام شد.
کشف ثروت‌های فراوان در این قاره باعث شد که اروپایی‌ها به استعمار آن بپردازند و به ویژه در سال 1912، قاره آفریقا میان دولت‌های اروپایی تقسیم شد. فقط مصر، حبشه و لیبی تا حدودی استقلال داشتند.
پس از جنگ جهانی اول، مستعمرات آلمان بین فرانسه و انگلستان تقسیم شد. در دومین سال جنگ جهانی دوم، یعنی در سال 1941، آلمان به کمک ایتالیا به شمال آفریقا حمله کرد و تا نزدیکی کانال سوئز پیش رفت. در این منطقه جنگ‌های مهمی میان متفقین و متحدین رخ داد و اینجا نقطه عطفی در جنگ جهانی دوم بود.
اما با تلاش‌های گسترده بریتانیا که در مصر مستقر شده بود و کمک‌های آمریکا، متفقین در این ناحیه پیروز شدند و در سال 1943، بقایای ارتش آلمان این قاره را ترک کردند.
پس از جنگ جهانی دوم، به تدریج تمام کشورهای این قاره زیر نظر سازمان ملل متحد به استقلال رسیدند.
اقتصاد آفریقا
وضعیت اقتصادی آفریقا به دلیل تأثیرات استعمار، دولت‌های فاسد و مستبد، بسیار ضعیف است. بر اساس گزارش توسعه انسانی سازمان ملل در سال ۲۰۰۳، ۲۵ کشور با پایین‌ترین رتبه‌ها (از ۱۵۱ تا ۱۷۵) همگی کشورهای آفریقایی بودند.
در حالی که در چین و هند رشد سریع و در آمریکای لاتین رشد متعادل مشاهده می‌شود، در آفریقا وضعیت اقتصادی رو به افول بوده است. این فقر باعث ایجاد مشکلاتی مانند امید به زندگی پایین، تنش و بی‌ثباتی شده است.
اما برخی مناطق، به ویژه بوتسوانا و آفریقای جنوبی، به موفقیت اقتصادی دست یافته‌اند. این موفقیت تا حدی به دلیل منابع طبیعی غنی آنها مثل طلا و الماس و نیز نظام قانونی مطلوبشان بوده است. آفریقای جنوبی همچنین دارای سرمایه مالی و بازارهای مختلف و کارگران ماهر است. دیگر کشورهایی مانند غنا، کنیا، کامرون و مصر نیز به پیشرفت‌های مشابهی دست یافته‌اند.
نیجریه یکی از بزرگترین منابع نفت در جهان را دارد و یکی از سریعترین اقتصادی‌های در حال رشد در دنیا را دارد و بیشترین جمعیت را در افریقا دارا است.
از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۵، رشد اقتصادی در این کشور به طور متوسط ۵% در سال ۲۰۰۵ به اوج خودش رسید، ولی برخی کشورها مانند آنگولا، سودان و گینه استوایی که در حال استخراج نفت هستند، رشد بالاتری از ۱۰% داشته‌اند.
کشورهای قاره آفریقا :
آفریقای جنوبی | آفریقای مرکزی | آنگولا | الجزایر | اتیوپی | اریتره | اوگاندا | بنین | بوتسوانا | بوروندی | بورکینافاسو | تانزانیا | توگو | تونس | جیبوتی | چاد | رواندا | زامبیا | زیمبابوه | سائوتومه و پرنسیپ | ساحل عاج | سنگال | سوازیلند | سودان | سومالی | سومالی‌لند | سیرالئون | سیشل | صحرا | غنا | کامرون | کنگو | کنگو | کنیا | کومور | کیپ‌ورد | گابون | گامبیا | گینه | گینه استوایی | گینه بیسائو | لسوتو | لیبریا | لیبی | مالاوی | مالی | مراکش | مصر | موریتانی | موریس | موزامبیک | نامیبیا | نیجر | نیجریه |
متعلقات: جزایر قناری | سوتا و ملیلا | جزایر مدیرا | مایوت | ریونیون | سنت هلن و ضمائم
منابع:
اطلس کامل گیتاشناسی / لغت نامه دهخدا/ویکی پدیا
