قرص ریتالین چیست؟چه عوارضی دارد؟ (2 نکته مهم)
“`html
همه چیز در مورد ریتالین
با رضیم همراه باشید تا با عوارض استفاده از قرص ریتالین بیشتر آشنا شوید.
ریتالین چیست؟
متیل فنیدات (به انگلیسی: Methylphenidate) که بیشتر با نام تجاری ریتالین (به انگلیسی: Ritalin) شناخته می‌شود، نوعی دارو است که برای درمان افسردگی، خواب آلودگی روزانه و برخی از کودکان مبتلا به بیش فعالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
خیلی از والدینی که فرزندان زیادی دارند، نگران مصرف این دارو به ویژه ریتالین هستند که معمولاً برای این کودکان تجویز می‌شود.
سوالات زیادی برای آنها پیش می‌آید:
این دارو چگونه بر مغز تأثیر می‌گذارد؟
چقدر تأثیر دارد؟
آیا برای هر کودکی مفید است؟
آیا عوارض دارد؟
چگونه می‌توان با عوارض این دارو مقابله کرد؟
چقدر باید از این دارو استفاده کرد؟
تاریخچه مصرف ریتالین
“متیل فنیدات” با نام تجاری “ریتالین” توسط شرکت داروسازی “نوارتین” در سال 1954 به بازار آمد. در ابتدا هدف از این دارو درمان افسردگی، خواب آلودگی در طول روز و سندرم خستگی مزمن بود. ولی بعدها متوجه شدند که این دارو می‌تواند به درمان کودکانی که بیش فعالی و نقص توجه دارند (ADHD) کمک کند.
قرص‌های ریتالین استفاده می‌کنند تا بتوانند ساعت‌های طولانی بیدار بمانند و تمرکزشان را حفظ کنند.
خیلی از مصرف‌کنندگان فکر می‌کنند که ریتالین بی‌خطر است، اما مصرف بی‌رویه این دارو می‌تواند عوارضی همانند داروهای مخدر مثل کوکائین و آمفتامین داشته باشد. پزشکان و روانشناسان هشدار می‌دهند که ترک داروهای محرکی مانند ریتالین بسیار سخت‌تر از دیگر مواد مخدر است.
مصرف محدود ریتالین می‌تواند باعث عادت کردن فرد به دوزهای پایین دارو شود و در نهایت او را به مصرف دوزهای بالاتر و داروهای خطرناک‌تر سوق دهد. حتی تاکنون برخی موارد سوء مصرف ریتالین منجر به مرگ شده است.
رایج‌ترین دارو برای کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی و نقص توجه، دارویی به نام «متیل فنیدیت» با نام تجاری «ریتالین» است. این دارو به شکل قرص در بازار موجود است.
ریتالین با تأثیر بر قشر مغز و تالاموس، مانع از بازجذب دوپامین در سلول‌های عصبی می‌شود. (دوپامین یکی از مواد شیمیایی مهم در انتقال پیام‌های عصبی است.)
اثر این دارو معمولاً بین چهار تا شش ساعت طول می‌کشد، بنابراین باید یک یا دو بار در روز مصرف شود. کودکان نسبت به این داروها می‌توانند واکنش‌های متفاوتی نشان دهند؛ بعضی ممکن است سریع و با دوز کم اثر کنند و برخی دیگر نیاز به دوز بالاتری دارند. اگر این دارو به خوبی عمل نکرد، باید با پزشک مشورت کنید.
ثابت شده که استفاده از داروهای محرکی مانند ریتالین می‌تواند باعث کاهش بیش فعالی، افزایش توجه و کاهش رفتارهای تکانشی شود.
“`
استفاده از ریتالین می‌تواند به بهبود تعاملات اجتماعی و موفقیت تحصیلی کودکان کمک کند. این دارو به آنها کمک می‌کند تا توانایی‌های خود را به شکل بهتری به کار ببرند و حدود 70 تا 80 درصد از اثرات مثبت آن در مطالعات مختلف به اثبات رسیده است. بنابراین، دیگر جای شک و تردید برای استفاده از این دارو باقی نمی‌ماند.
به زبان ساده‌تر، ریتالین یکی از داروهایی است که پزشکان برای درمان کودکان مبتلا به بیش فعالی به عنوان درمان اصلی پیشنهاد می‌کنند. اما ممکن است عوارضی نیز داشته باشد.
همه داروها عوارضی دارند، اما پزشکان قبل از تجویز آنها، مزایای دارو را با احتمال عوارض آن مقایسه می‌کنند و تنها در صورت تشخیص قطعی، دارو را تجویز می‌کنند.
به عنوان مثال، انسولین برای بیماران دیابتی تجویز می‌شود و اگر فردی که دیابت ندارد آن را مصرف کند، ممکن است به شدت بیمار شود. ریتالین هم باید فقط در صورت تشخیص صحیح بیش فعالی تجویز شود.
عوارض این دارو قابل کنترل است. پزشکان معمولاً پیش از تجویز ریتالین، ارزیابی‌هایی از جمله بررسی عملکرد قلب، حرکات بدنی و عملکرد کبد و کلیه انجام می‌دهند و اگر مشکلی در این اعضا وجود داشته باشد، دوز دارو را کاهش می‌دهند یا از دارویی دیگر استفاده می‌کنند.
قبل از اینکه به عوارض این دارو و روش‌های کنترل آن بپردازیم، باید بگویم که درمان دارویی برای کودکان مبتلا به بیش فعالی تأثیرات مثبتی در علائم رفتاری آنها دارد، اما این تأثیرات به طور موقت و کوتاه‌مدت هستند.
به محض اینکه مصرف دارو قطع شود، علائم بیش فعالی به شدت قبل دوباره بروز می‌کنند. بسیاری از والدین درباره استفاده از این داروها تردید دارند و تمایل چندانی به استفاده از آن برای درمان فرزندانشان نشان نمی‌دهند.
همچنین بر اساس تحقیقات، این بیماری به دلیل عدم تعادل مواد شیمیایی در مغز و عوامل ارثی ایجاد می‌شود، و ممکن است درمان با این دارو نیاز به زمان طولانی‌تری داشته باشد.
به همین دلیل، با توجه به اثر موقتی این دارو و نگرانی‌های والدین درباره عوارض بلندمدت آن، باید از مداخلات روان‌شناختی و رفتاری همراه با مصرف این دارو استفاده کرد.
مکانیسم اثر ریتالین
متیل فنیدات یک داروی قوی است که به طور عمده دوپامین و کمی نوراپی‌نفرین را در سیستم عصبی مرکزی مهار می‌کند. نقص در فعالیت این دو ماده شیمیایی در مغز، یکی از دلایل اصلی بروز سندرم بیش فعالی و کمبود توجه است. متیل فنیدات با افزایش فعالیت این مواد در بهبود علائم کمک می‌کند.
این دارو همچنین می‌تواند در درمان بیماری نارکولپسی که به علت نقص در فعالیت نورون‌های دوپامین و ارکسین به وجود می‌آید، موثر باشد.
هرچند متیل فنیدات از نظر ساختاری شبیه به آمفتامین است، ولی برخلاف آن، نمی‌تواند کاتکول‌آمین‌ها را آزاد کند و اثر منفی بر روی سروتونین ندارد، بنابراین از لحاظ دارویی برتری دارد.
شایع‌ترین عوارض جانبی ریتالین
عوارض ناخواسته‌ای که می‌تواند ناشی از مصرف ریتالین باشد، شامل بی‌اشتهایی، تهوع، کاهش وزن، بی‌خوابی، کابوس‌های شبانه، گیجی، تحریک‌پذیری، احساس خستگی، بدخلقی و بی‌قراری است. این عوارض معمولاً تحت نظر پزشک قابل کنترل هستند.
شما می‌توانید برخی از روش‌های کنترل این عوارض را در جدول زیر مشاهده کنید، اما قبل از استفاده از این روش‌ها حتماً با پزشک مشورت کنید.
برخی عوارض مانند افزایش تیک‌ها معمولاً بعد از مدتی خودبه‌خود برطرف می‌شوند. یکی از مهم‌ترین عوارض جانبی این دارو، بروز وابستگی جسمی و روانی است که نشان می‌دهد مصرف آن باید تحت نظر پزشک انجام شود.
هشدارها و مراقبت‌های لازم در مصرف ریتالین
استفاده از ریتالین ممکن است باعث وابستگی شود و بعضی افراد ممکن است از آن سوءاستفاده کنند. البته وابستگی جسمانی به این دارو مانند مواد مخدر دیگر گزارش نشده است، ولی وابستگی روانی و نیاز به افزایش دوز آن وجود دارد که به آن پدیده تحمل می‌گویند.
علائم ترک ریتالین شامل دردهای عضلانی، خواب آلودگی و افسردگی هستند.
این دارو باید به افرادی که تاریخچه پزشکی آنها به دقت بررسی شده است، تجویز شود.
نباید برای افرادی که دچار استرس شدید هستند، تجویز شود.
در صورت استفاده طولانی مدت از ریتالین، بهتر است آزمایش‌های خون، شمارش سلول‌های خونی و پلاکت‌ها به‌طور منظم انجام شود.
اگر پس از یک ماه مصرف بهبودی حاصل نشد، باید مصرف دارو را قطع کرد.
این دارو نباید برای درمان خستگی‌های طبیعی، افسردگی و بیماری‌های روانی استفاده شود.
نیاز به ادامه مصرف دارو باید به‌طور مرتب مورد بررسی قرار گیرد و در زمان‌هایی که نیاز به مصرف آن نیست، دوز مصرفی کاهش یابد یا قطع شود.
عوارض جانبی ناشی از مصرف ریتالین به‌دلیل مصرف زیاد آن ممکن است شامل افزایش دمای بدن، بی نظمی در ضربان قلب، سردرد، تهوع، افزایش فشار خون و در موارد شدید تشنج باشد.
براساس قوانین جهانی مبارزه با دوپینگ، استفاده از این دارو ممنوع است.
عوارض شایع مصرف ریتالین عبارتند از:
- عصبی بودن و بی خوابی
- حالت تهوع و استفراغ
- احساس سرگیجه و سردرد
- تغییر در ضربان قلب و فشار خون (معمولاً افزایش، اما در مواردی هم کاهش)
- خارش و جوش‌های پوستی
- دردهای شکمی، کاهش وزن و مشکلات معده
- اعتیاد به دارو
- بروز حالت‌های روان پریشی (جنون) و علایم وابستگی به ریتالین
- افسردگی بعد از قطع مصرف
عوارض مصرف مقادیر زیاد ریتالین
- از دست دادن اشتها و سوء تغذیه
- لرزش و پرش عضلات
- تب، تشنج و سردرد
- نظم نداشتن در ضربان قلب و تنفس که در برخی موارد می‌تواند خطرناک باشد
- تکرار حرکات بی هدف
- بروز حالت‌های پارانویید (سوءظن) و توهم
- احساس حرکت حشرات زیر پوست
- مرگ (در بعضی موارد سو مصرف ریتالین به مرگ انجامیده است)
موارد منع مصرف ریتالین
این دارو برای درمان خستگی مفرط طبیعی، افسردگی و بیماری‌های روانی کارایی ندارد و برای افرادی که تحت فشار عصبی و اضطراب زیاد هستند، همچنین کسانی که نسبت به دارو حساسیت دارند و همچنین فشار خون بالا، گلوکوم، افسردگی‌های قابل درمان با داروهای دیگر، تیک‌های حرکتی (غیر از سندرم توره) و کودکان زیر ۶ سال نباید تجویز شود.
عوارض مصرف بیش از اندازه ریتالین
افزایش دما، بی نظمی در ضربان قلب، سردرد و تهوع نتیجه استفاده بیش از حد از این دارو است.
افزایش فشارخون و تشنج از عوارض مصرف بیش از حد ریتالین است.
نظرات متخصصان در مورد ریتالین
دکتر خیرالله غلامی، استاد دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران، می‌گوید که ریتالین یک نوع داروی آمفتامین است و می‌تواند سیستم عصبی را تحریک کند. این دارو برای درمان برخی بیماری‌ها مفید است، اما اگر بدون تجویز پزشک مصرف شود، می‌تواند به عملکرد مغز آسیب بزند.
او همچنین می‌گوید: دانشجویانی که فکر می‌کنند باید شب امتحان بیدار بمانند و درس بخوانند، باید بدانند خواب هم به اندازه یادگیری اهمیت دارد. زیرا وقتی مغز در حال پردازش اطلاعات است، اگر استراحت کند، این پردازش بهتر انجام می‌شود.
دکتر غلامی بیان می‌کند: اگر فرد کم‌خواب باشد، مغز نمی‌تواند اطلاعات را به خوبی پردازش کند. بنابراین، بیدار ماندن طولانی، در شب امتحان به یادگیری کمک زیادی نمی‌کند.
او ادامه می‌دهد که ریتـــــــــالین معمولاً توسط پزشک برای کودکان پرتحرک تجویز می‌شود و می‌تواند خواب را کاهش دهد. اما بزرگسالانی که این دارو را برای افزایش یادگیری و بیدار ماندن استفاده می‌کنند، با عوارضی مواجه خواهند شد، مانند پرخاشگری و اختلال در سیستم عصبی.
یک متخصص داروسازی بالینی می‌گوید که ریتالین بدون نسخه پزشک فروخته نمی‌شود و افرادی که از آن استفاده می‌کنند، معمولاً به روش‌های غیرقانونی آن را تهیه می‌کنند.
افسانه صادقی، سرپرست دفتر مرکزی مشاوره وزارت بهداشت، درباره سوء مصرف ریتالین در خوابگاه‌ها می‌گوید که به دلیل آشنایی دانشجویان علوم پزشکی با عوارض این دارو، کمتر از آن استفاده می‌شود. با این حال، مراکز مشاوره هیچ گزارشی از مصرف نادرست ریتالین در دانشگاه‌ها ندارند.
او اضافه می‌کند که دفاتر مشاوره سعی دارند دانشجویان را درباره نکات مربوط به مواد مخدر آگاه کنند و به همین دلیل، ویژه‌نامه‌ای درباره ریتالین و عوارض آن تهیه کرده و در دانشگاه‌ها و خوابگاه‌ها توزیع شده است.
دکتر حبیب الله منصوری، مدیر دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی ایران، در این باره می‌گوید که به علت آشنایی با عوارض ناخوشایند ریتالین، دانشجویان علوم پزشکی تمایلی به مصرف آن ندارند. اما در میان سایر دانشجویان، به دلیل نداشتن اطلاعات کافی درباره عوارض، ممکن است این دارو مصرف شود که نیاز به آگاهی بیشتر وجود دارد.
بیشتر بخوانید :
