موارد مصرف و عوارض پتاسيم کلراید (KCL) (2 نکته مهم)

معرفی داروی پتاسيم کلراید

پتاسيم کلراید (Potassium chloride) یک مکمل معروف است که برای درمان و جلوگیری از افت سطح پتاسیم در افرادی که به دلیل مصرف داروهای مُدر، برخی داروهای دیگر یا برخی بیماری‌های خاص ممکن است دچار کاهش پتاسیم خون شوند، استفاده می‌شود.

پتاسیم یک ماده شیمیایی مهم است که برای عملکرد کلی بدن ضروری است. وقتی سطح پتاسیم خون کاهش می‌یابد (هیپوکالمی)، ممکن است فرد احساس ضعف عضلانی کرده و تغییراتی در الگوی الکتریکی قلبش تجربه کند.

موارد مصرف پتاسیم کلراید

این دارو برای درمان کمبود پتاسیم خون، چه همراه با اختلالات متابولیک و چه بدون آن، در برخی موارد مسمومیت مزمن با داروی دیگوکسین و در بیمارانی که دچار فلج دوره‌ای هستند، استفاده می‌شود. مکمل‌های پتاسیم برای پیشگیری از کمبود پتاسیم در بیمارانی که داشتن سطح پتاسیم پایین برای آنها خطرناک است، و همچنین در بیمارانی که به سیروز کبدی دچار هستند، و در مواردی مانند مصرف طولانی مدت داروهای خاص، اسهال و استفراغ زیاد، تجویز می‌شود.

مکانيسم اثر پتاسیم کلراید

پتاسیم، به عنوان کاتیون عمده در بافت‌های بدن، برای فرآیندهای فیزیولوژیکی مختلفی ضروری است. این شامل حفظ توازن مایعات درون سلول‌ها، تعادل با سدیم در غشای سلولی، انتقال پیام‌های عصبی، انقباض عضلات اسکلت و قلب، و حفظ تعادل اسید و باز در بدن می‌شود.

فارماکوکینتیک پتاسیم کلراید

بیشتر پتاسیم از طریق کلیه‌ها (حدود 90 درصد) و باقی‌مانده از طریق مدفوع (تقریباً 10 درصد) دفع می‌شود.

مقدار مصرف پتاسیم کلراید

بزرگسالان: معمولاً بیمارانی که نیاز به پتاسیم دارند، mEq 20-7/6 پتاسیم (معادل 5/1-5/0 گرم کلرید پتاسیم) را سه بار در روز از طریق قرص مصرف می‌کنند. همچنین می‌توان 20 میلی‌اکی والان (تقریباً معادل 5/1 گرم کلرید پتاسیم) را حداکثر تا mEq/day 100 به همراه 120 میلی‌لیتر آب سرد یا آب میوه حل کرد و 4-2 بار در روز مصرف نمود. مقدار دقیق مصرف باید بر اساس نیاز و تحمل بیمار تنظیم شود.

در صورت تجویز تزریقی، اگر سطح پتاسیم خون بیش از 5/2 میلی‌اکی والان باشد، تا mEq/day 200 پتاسیم با غلظتی کمتر از mEq/l 40 و با سرعت حداکثر 10 میلی‌اکی والان در ساعت تزریق می‌شود. اگر سطح پتاسیم خون کمتر از mEq/l 2 باشد، تا mEq/day 400 پتاسیم با غلظتی مناسب و با حداکثر سرعت 40 میلی‌اکی والان در ساعت تزریق می‌گردد.

مقدار و سرعت تزریق باید با توجه به نیاز و پاسخ بیمار تنظیم شود. بعد از تزریق 60-40 میلی‌اکی والان، پاسخ بیمار باید با اندازه‌گیری سطح پتاسیم و الکتروکاردیوگرام (EKG) ارزیابی شود تا تغییرات بعدی لازم باشد. حداکثر مقدار مصرف معمولاً تا mEq/day 300 است.

کودکان: میزان مصرف باید معادل mEq/m2/day 40-15 پتاسیم (حدود g/m2 3-1 کلرید پتاسیم) یا mEq/kg/day 3-1 (تقریباً معادل mg/kg 225-75 کلرید پتاسیم) با آب میوه مخلوط شود و به شکل مقادیر تقسیم‌شده مصرف گردد. در مورد تزریق، مقدار mEq/kg/day 3 یا 400 پتاسیم به صورت تزریق وریدی ارائه می‌شود. میزان تزریق باید با توجه به اندازه بدن تنظیم شود.

عوارض جانبی پتاسیم کلراید

عوارض جانبی شایع پتاسیم کلرید

استفاده از این دارو ممکن است باعث بروز علائمی مانند سردرگمی، ضربان نامنظم یا پایین قلب، بی‌حسی یا احساس خواب‌آلودگی در دست‌ها، پاها یا لب‌ها، مشکل در تنفس، اضطراب، خستگی یا ضعف و احساس سنگینی در پاها شود.

عوارض جانبی جدی پتاسیم کلرید

اعصاب مرکزی: بی‌حسی در دستان و پاها، سردرد، خستگی، سردرگمی، ضعف یا احساس سنگینی در دست‌ها و پاها، و فلج موقت.

قلبی ـ عروقی: افت ناگهانی فشار خون، ریتم‌های غیرطبیعی قلب، مسدود شدن مسیرهای قلبی، احتمال ایست قلبی، و تغییرات در نوار قلب (افزایش زمان P-R، پهن شدن موج QRS، افت قسمت ST از خط پایه، و تغییر شکل موج T به صورت بلند و مثل خیمه). اگر مقدار پتاسیم در خون بیش از حد طبیعی شود (بین ۸ تا ۱۱ میلی‌اکوالمول در لیتر)، ممکن است موجب تضعیف عملکرد قلب، تغییر ریتم قلبی یا ایست قلبی شود.

پوست: پوستی سرد و با رنگ خاکستری روشن.

دستگاه گوارش:‌ احساس تهوع، استفراغ، درد در ناحیه شکم، اسهال، زخم‌های گوارشی (که ممکن است منجر به تنگی، خونریزی، انسداد یا سوراخ شدن روده شود)، و زخم شدن مری در افرادی که دچار بزرگ شدن دهلیز هستند و قرص‌های کنترل‌کننده را مصرف می‌کنند.

ادراری ـ تناسلی: کاهش مقدار ادرار

موضعی: التهاب رگ‌های خونی بعد از تزریق.

سایر عوارض: رسوب کلسیم در بافت‌های نرم.

تداخلات دارویی پتاسیم کلراید

همزمان مصرف داروهایی مانند مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیو تانسین، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، مسدودکننده‌های بتا-آدرنرژیک، مدرهای نگهدارنده پتاسیم و هپارین با مکمل‌های پتاسیم ممکن است موجب افزایش پتاسیم سرم و در نتیجه ایست قلبی شود. همچنین، مصرف داروهای ضدآنتی کولیگیک با پتاسیم کلرید در فرم خوراکی می‌تواند مشکلات گوارشی ناشی از این دارو را تشدید کند. مصرف پتاسیم کلرید همزمان با دیگوکسین در بیماران مبتلا به مشکلات قلبی توصیه نمی‌شود.

هشدارها در رابطه با مصرف پتاسیم کلراید

1- این دارو باید در موارد زیر با احتیاط مصرف شود:
اسهال طولانی یا شدید، مشکلات عملکرد مری، طولانی بودن زمان تخلیه معده، انسداد روده یا زخم گوارشی، مشکل فلج دوره‌ای خانوادگی، انسداد شدید یا کامل قلب و سطح بالای پتاسیم خون.
2- در بیماران مسن، خطر افزایش پتاسیم خون به دلیل تغییرات در عملکرد کلیه وجود دارد.
3- مصرف این دارو برای تنظیم کمبود پتاسیم باید با احتیاط انجام شود تا از افزایش پتاسیم خون و ایجاد مشکلات قلبی جلوگیری شود.
4- غلظت‌های بالا در خون (بیش از ۵.۵ میلی‌اکوالمول در لیتر) ممکن است خطرناک باشد و باعث ایجاد آرتمی‌هایی شود.
5- پیگیری مرتب وضعیت بیمار، بررسی نوار قلب و اندازه‌گیری غلظت پتاسیم در برخی موارد لازم است.
6- هرگاه عملکرد کلیه مختل شود (کاهش عملکرد یا افزایش سطح کراتینین سرم)، باید فوراً مصرف پتاسیم کلرید متوقف شود.
7- محصولات حاوی پتاسیم کلرید با غلظت‌های 1.5 و 2 میلی‌اکوالمول در میلی‌لیتر باید قبل از تزریق رقیق شوند. تزریق مستقیم غلظت‌های غیردقیق ممکن است منجر به مرگ بیمار شود.

توصیه‌های دارویی پتاسیم کلراید

1. دارو را باید بلافاصله بعد از غذا یا همراه با غذا مصرف کرد.
2. باید تمام دوره درمان را تکمیل کرد، به‌خصوص اگر داروهایی مثل مدر یا دیگوکسین مصرف می‌شود.
3. در صورت بروز علائم خونریزی گوارشی، فوراً به پزشک مراجعه شود.
4. اگر یک دوز خوراکی را فراموش کردید، باید حداکثر تا 2 ساعت پس از یادآوری آن را بخورید. در غیر این‌صورت، برنامه مصرف دارو باید ادامه یابد و از دو برابر کردن مقدار دارو خودداری شود.

مصرف در دوران بارداری و شیردهی

پتاسیم کلراید در گروه C قرار دارد. این یعنی که در آزمایش‌های روی حیوانات، مشخص شده که این دارو ممکن است روی جنین اثرات منفی داشته باشد. اما اطلاعات کافی در مورد اثرات آن بر روی انسان‌ها وجود ندارد. با این حال، اگر استفاده از این دارو برای زنان باردار مزایایی داشته باشد، ممکن است از خطرات آن بیشتر باشد؛ یا ممکن است هیچ مطالعه‌ای در مورد آن وجود نداشته باشد.

مصرف در شیردهی: مکمل‌های پتاسیم ممکن است در شیر مادر ترشح شوند. هنوز ثابت نشده که مصرف این دارو در دوران شیردهی بی‌خطر باشد. به همین دلیل، اگر نیاز به مصرف دارو وجود داشته باشد، باید مزایای آن برای مادر با مضرات آن برای نوزاد مقایسه شود.

مسمومیت با پتاسیم کلراید و درمان

علامت‌های کلینیکی: افزایش سطح پتاسیم در خون و تغییرات در نوار قلب، از جمله شکل‌های غیرعادی موج T، افتادگی قطعه ST، از بین رفتن موج P و طولانی‌تر شدن فاصله QT. این علائم می‌تواند شامل ضعف، فلج عضلات، مشکل در تنفس و بلع باشد.

این نشانه‌ها ممکن است قبل از اینکه مسمومیت جدی یا به خطر افتادن زندگی رخ دهد، نمایان شوند. زیاد شدن پتاسیم خون می‌تواند نشانه‌های مشابه کمبود پتاسیم ایجاد کند.

درمان شامل قطع مصرف مکمل پتاسیم و در صورت لزوم شستشوی معده است. اگر سطح پتاسیم خون بیش از 5/6 میلی‌اکی والان باشد، درمان می‌تواند شامل تزریق وریدی داروهای زیر (با نظارت مداوم بر نوار قلب) باشد:

• در عرض پنج دقیقه، 40 تا 160 میلی‌اکی والان بی‌کربنات سدیم تزریق می‌شود. اگر مشکل در نوار قلب ادامه یافت، باید این عمل طی 10 تا 15 دقیقه تکرار شود.
• 300 تا 500 میلی‌لیتر دکستروز 10 تا 25 درصد در طی یک ساعت تزریق می‌شود. همچنین، انسولین (5 تا 10 واحد به ازای هر 20 گرم دکستروز) به محلول اضافه شده یا جداگانه تزریق می‌گردد.
• برای کاهش سطح پتاسیم در بدن، می‌توان از رزین سدیم پلی استیرن سولفونات، همودیالیز یا دیالیز صفاقی استفاده کرد. همچنین اگر کمبود پتاسیم و کاهش آب بدن وجود داشته باشد، مایعات بدون پتاسیم باید تزریق شود.

شرایط نگهداری :

پتاسیم کلراید را در دمای 15 تا 30 درجه سانتی‌گراد نگهداری کنید.

بیشتر بخوانید:

گردآوری توسط بخش سلامت

مجله رضیم