هیدروسافلی و مشکل مایع مغزی نخاعی

تعریف و علت هیدروسافلی

شاید شما هم افرادی را دیده‌اید که سر بزرگی دارند. آیا می‌دانید علت این وضعیت چیست؟ با رضیم همراه باشید تا بیشتر درباره این موضوع صحبت کنیم.

سر صافی یا پلاژیوسفالی (Plagiocephaly) یا همان نشانگان سر صاف (flat head syndrome) به حالتی گفته می‌شود که شکل جمجمه به دلیل ناهمواری‌های آن، صاف می‌شود. این مشکل معمولاً وقتی رخ می‌دهد که بچه‌ها در دوران نوزادی طولانی مدت در یک سمت سرشان به طور مداوم بر روی سطحی صاف مانند گهواره یا تخت خواب بخوابند.

ریشه چکیده واژه پلاژیوسفالی به زبان سانسکریت برمی‌گردد که به معنای پهن و صاف است. و قسمت دوم این واژه از زبان یونانی گرفته شده که به معنای “سری” می‌باشد.

هیدروسفالی به معنای تجمع آب دور مغز است. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که مایع اضافی دور مغز جمع شود؛ این مایع، مایع مغزی-نخاعی نامیده می‌شود و نقش مهمی در تأمین مواد مغذی برای مغز و محافظت از آن دارد. اگر جریان این مایع به دلایلی مختل شود یا بیش از حد تولید شود، این تجمع منجر به افزایش فشار در داخل مغز می‌شود. این فشار می‌تواند به مغز آسیب بزند و در صورت عدم درمان و رسیدگی، خطر مرگ در این بچه‌ها وجود دارد.

هیدروسفالی می‌تواند به دو شکل مادرزادی یا اکتسابی بروز کند. در نوع مادرزادی، ممکن است لرزش‌های شدیدی دیده شود، در حالی که نوع اکتسابی این عارضه می‌تواند ناشی از وجود تومور در بطن‌های مغز باشد که مانع جریان مایع مغزی-نخاعی می‌شود.

هیدروسفالی چگونه است؟

هیدروسفالی در دنیای پزشکی به حالتی گفته می‌شود که مایع مغزی-نخاعی که در مغز تولید می‌شود، بیش از حد در فضای مغز جمع شود و باعث افزایش حجم آن شود. این مشکل می‌تواند ناشی از اختلالات در تولید، جریان یا جذب مایع باشد و نتیجه آن افزایش فشار در داخل جمجمه و آسیب به مغز است. این وضعیت بیشتر در کودکان دیده می‌شود و اگر مراقبت نشود، می‌تواند خطر مرگ را برای آن‌ها به دنبال داشته باشد.

در کودکان زیر دو سال، به خاطر ساختار جمجمه که هنوز به طور کامل بسته نشده است، افزایش غیرطبیعی اندازه سر می‌تواند رخ دهد.

علائم هیدروسفالی چیست؟

• سر بزرگ یا افزایش اندازه غیر طبیعی سر از بدو تولد یا در ماه‌های بعد
• نمایش رگ‌های خونی روی پوست سر
• وجود ملج‌ها (لک‌های نرم) برجسته و عریض
• سردرد و استفراغ

علت بروز هیدروسفالی چیست؟

جمجمه نوزاد از چندین استخوان نرم و نازک تشکیل شده است تا سر نوزاد بتواند به راحتی از راه زایمان عبور کند. اگر…

“`html

اگر جمجمه نوزاد بزرگتر از حد معمول باشد (مثل نوزادانی که مادرشان دیابت دارند)، ممکن است هنگام زایمان، استخوان‌های جمجمه کمی روی هم بروند و شکل سر نوزاد موقتا درازتر یا تیزتر از معمول به نظر برسد. خوشبختانه، این وضعیت بعد از چند روز یا چند هفته برطرف می‌شود.

بعد از تولد، برخی قسمت‌های جمجمه نوزاد نرم و شل است. این نواحی را می‌توان با لمس ملایم با نوک انگشتان تشخیص داد و به آن‌ها «ملاج» می‌گویند.

دو ملاج در بالای سر وجود دارد که به آن‌ها ملاج‌های بالایی می‌گویند. یکی نزدیک پیشانی و دیگری نزدیک قله سر است که آن‌ها را ملاج بالایی پیشینی و ملاج بالایی پسینی می‌نامند. همچنین در سمت راست و چپ جمجمه دو ملاج دیگر هست که به آن‌ها ملاج‌های طرفی گفته می‌شود.

این ملاج‌ها به‌خاطر این هستند که مغز نوزاد بعد از تولد رشد زیادی داشته باشد. به تدریج، ملاج‌های جمجمه نوزاد به شکل استخوانی و سفت در می‌آیند و تا حدود دو سالگی، استخوان‌های جمجمه به هم متصل می‌شوند و جمجمه شکل نهایی خودش را می‌گیرد.

به همین دلیل، اگر تا دو سالگی جمجمه نوزاد از یک طرف فشرده شده باشد، آن سمت صاف می‌شود و به این حالت «سر صاف» می‌گویند. اگر استخوان‌های سر نوزاد زودتر به هم بچسبند، سر او کوچک می‌ماند و به این حالت «خردسری» گفته می‌شود.

پیشگیری از هیدروسافلی

برای جلوگیری از صاف شدن سر نوزاد، بهتر است که او به پشت بخوابد و بعد از بیدار شدن، اگر می‌تواند، چند بار به سمت‌های مختلف سینه‌خیز برود و دست و پایش را حرکت دهد.

علائم تجمع آب در مغز به سن کودک بستگی دارد. اگر هنگام تولد سر نوزاد به‌طور غیرطبیعی بزرگ باشد، به این خاطر است که استخوان‌های جمجمه به خاطر مایع به اطراف کشیده شده‌اند. در این موارد، احتمال دارد که نوزاد دچار عارضه «اسپینا بیفیدا» نیز باشد. در انواع خفیف‌تر هیدروسفالی، سر ممکن است در زمان تولد طبیعی به نظر برسد، اما در ماه‌های بعد به سرعت بزرگ می‌شود.

هیدروسفالی همچنین در سنین بالاتر کودک می‌تواند رخ دهد که به دلیل تومور و عفونت‌هایی مانند مننژیت است. در این موارد، سر به‌طور قابل‌توجهی بزرگ نمی‌شود، ولی مایع اضافی در مغز می‌تواند علائمی مثل سردرد و استفراغ ایجاد کند. علائم نورولوژیکی خفیف شامل ضعف و ناهماهنگی در حرکات است. هیدروسفالی مادرزادی می‌تواند باعث صرع و مشکلات یادگیری شود. پیش‌آگهی نوع اکتسابی به دلیل بروز آن بستگی دارد.

راه‌های درمان هیدروسافلی

اگر این بیماری از زمان تولد وجود داشته باشد، پزشک باید در زمان زایمان به آن توجه کند و اندازه سر نوزاد را به‌طور منظم اندازه‌گیری کند. برای شناخت علت دقیق تجمع مایع در مغز، نیاز به ارزیابی‌های اولیه و دقیق از طرف پزشک متخصص کودکان است. در موارد خفیف، می‌توان از داروها برای جلوگیری از تولید مایع اضافی استفاده کرد.

در غیر این صورت، اگر تجمع آب در مغز پیشرفت زیادی نکرده باشد، می‌توان از طریق عمل جراحی به رفع آن اقدام کرد. در این عمل، تحت بیهوشی، لوله‌ای ظریف همراه با یک دریچه یک‌طرفه در جمجمه قرار داده می‌شود و سر دیگر آن به یک رگ خونی بزرگ متصل می‌گردد. به این ترتیب، مایع از مغز به‌طور مستقیم به جریان خون تخلیه می‌شود. بعد از این اقدامات، سر کودک به‌تدریج به حالت طبیعی برمی‌گردد و حدود 40 درصد از کودکان بیمار به لحاظ هوشی به رشد نسبتاً طبیعی می‌رسند.

(اگر بعد از عمل جراحی، کودک شما تحریک‌پذیر شود و استفراغ کند، احتمال دارد که لوله بسته شده باشد. در این صورت، می‌توان لوله را تعویض کرد یا انسداد آن را برطرف نمود.

در هر دو نوع درمان، دریچه‌ای نصب می‌شود که فشار مایع مغزی – نخاعی را تنظیم می‌کند و گاهی اوقات مانع را نیز از بین می‌برد.

در

“`

در برخی از موارد هیدروسفالی، رشد سر کودک متوقف می‌شود و دیگر اندازه‌اش افزایش پیدا نمی‌کند.

در بعضی از مراکز درمانی برای نوزادان زیر دو سال که سرشان صاف شده و هنوز درز جمجمه‌شان کامل بسته نشده است، از یک نوع کلاه ویژه (Helmet) استفاده می‌کنند. برخی دیگر از مراکز نیز از روش‌های طبیعی بهره می‌برند.

تحقیقات انجام شده در مراکز درمان سر صافی در کشورهای اروپایی نشان می‌دهد که روش کلاه درمانی (Helmet therapy) و روش‌های طبیعی (مثل قرار دادن سر کودک روی تشک قابل فرم‌گیری) هرکدام نتایج و عوارض خاص خودشان را دارند.

روش کلاه درمانی برای موارد متوسط و شدید سر صافی توصیه شده است. ولی این روش می‌تواند عوارضی مثل التهاب و عرق سوز شدن پوست کودک، درد ناشی از فشار کلاه، ناراحتی بهCause بوی کلاه و مشکلات در آغوش گرفتن کودک را به همراه داشته باشد.

مجموعه‌ای از مجله اینترنتی رضیم

مرجان امینی