ویروس VHS علت مرگ ماهی ها ؛ از پیشگیری تا درمان این بیماری (2 نکته مهم)
علت مرگ ماهی‌ها چیست؟ بیماری ویروسی VHS؟
بیماری خونریزی پوزه (Viral hemorrhagic septicemia) یکی از بیماری‌های ویروسی در آزادماهیان (قزل‌آلا) است. این بیماری خونریزی پوزه (VHS) نامیده می‌شود و معمولاً در فصل بهار و به ویژه در اواخر زمستان، زمانی که دمای آب افزایش می‌یابد، شیوع پیدا می‌کند. با ما باشید تا بیشتر درباره ویروس VHS اطلاعات کسب کنید.
این بیماری معمولاً از طریق وارد کردن ماهی‌های قزل‌آلا از یک محل پرورش آلوده به مؤسسه‌های دیگر گسترش می‌یابد و یک بیماری واگیردار محسوب می‌شود. طی چندین سال بررسی، دانشمندان سه نوع این بیماری را شناسایی کرده‌اند: حاد، مزمن و عصبی.
نشانه‌های ظاهری
حاد
این نوع بیماری در اوایل بهار ظاهر می‌شود و با تلفات زیاد و سریع همراه است. ماهی‌های قزل‌آلای مبتلا معمولاً رنگ تیره‌ای دارند و در یک چشم آنها ورم وجود دارد. همچنین نشانه‌های کم‌خونی و خونریزی در آبشش‌ها و دور چشمان آنها دیده می‌شود.
مزمن
پس از نوع حاد، نوع مزمن با تلفات کمتری رخ می‌دهد. در این حالت، قزل‌آلاها رنگ تیره و تقریباً سیاه دارند و ورم چشم‌ها هر دو طرف به شدت نمایان است. کم‌خونی شدید و تغییر رنگ آبشش‌ها به دلیل کم‌خونی قابل مشاهده است. لازم به ذکر است که خونریزی در نوع مزمن کم‌تر و در بعضی مواقع ممکن است دیده نشود.
عصبی
این نوع با مشاهده حرکات غیرمعمول ماهی‌ها مشخص می‌شود. قزلآلاهای مبتلا حرکت‌های چرخشی به سمت بستر حوضچه یا مرکز نرده‌های خروجی آب انجام می‌دهند و معمولاً در مسیر دایره‌ای بر روی یک طرف خود شنا می‌کنند. این ماهی‌ها از نظر ظاهری مشابه ماهی‌های سالم هستند جز اینکه شکم آنها کمی جمع و منقبض و آبشش‌ها با رنگ قرمز طبیعی به نظر می‌رسند.
نشانه‌های داخلی
شایع‌ترین نشانه داخلی این بیماری خونریزی‌های پراکنده است، به ویژه در بافت‌های مانند ملتحمه چشمی، عضلات، چربی‌های دور احشاء، کیسه شنا، صفاق، قلب و…
در آزمایش بافت، تجمع گلبول‌های قرمز و پلاسمای منجمد شده مشاهده می‌شود که احتمالاً ناشی از پارگی مویرگ‌هاست. کبد در نوع حاد بسیار پرخون و مایل به رنگ یاقوتی است، در حالی که در نوع مزمن رنگ پریده و به خاکستری می‌زند. کلیه در نوع حاد به رنگ قرمز است و معمولاً نازک به نظر می‌آید؛ اما در حالت مزمن به خاکستری می‌زند و حجیم و موج‌دار می‌شود. سایر اعضای بدن قزلآلاهای مبتلا به VHS علامت‌های مشهودی از خود بروز نمی‌دهند و در نوع عصبی، یافتن آسیب‌های بزرگ و کوچک ممکن نیست.
علایم بیماری :
در نوع تک‌گیر و انفرادی :
- خونریزی داخلی ـ خونریزی خارجی ـ آسیت (آب آوردن ناحیه شکم)
- اگزوفتالمی (چشم‌های برآمده) ـ شنا کردن نامنظم
در نوع جمعیتی :
- مرگ سریع
در برخی از گونه‌ها، امکان دارد بیماری بدون هیچ علامتی اتفاق بیفتد. این نوع ماهی‌ها می‌توانند منبعی برای انتشار ویروس به سایر ماهی‌ها و مناطق باشند و منابع آبی و ابزارها را آلوده کنند.
علایم کلینیکی بیماری در ماهی‌ها:
“`html
- خونریزی در ارگان‌های داخلی
- برآمدگی چشم‌ها
گونه‌های متاثر :
سرویس بازرسی سلامت گیاهان و جانوران اداره کشاورزی آمریکا (USDA APHIS) گونه‌های مستعد به بیماری را شناسایی و فهرست کرده است. دلایل قرار گرفتن این گونه‌ها در لیست به شرح زیر است:
- شناسایی بیماری در ماهیان آب شیرین در مناطق مختلف آمریکا و کانادا؛
- شناسایی گونه‌های متاثر به بیماری در شرایط طبیعی (نه آزمایشگاهی) بر اساس شرایط بی‌حفاظ؛
- شناسایی گونه‌های متاثر به بیماری به‌عنوان موردهای مجزا با کشت سلولی و تایید تشخیص مولکولی؛
- فهرست گونه‌های مستعد به بیماری (سپتامبر 2008)
- Black crappie
- Pomoxis nigromaculatus
- Bluegill
- Lepomis macrochirus
- Bluntnose minnow
- Pimephales notatus
- Brown bullhead
- Ictalurus nebulosus
- Brown trout
- Salmo trutta
- Burbot
- Lota lota
- Channel catfish
- Ictalurus punctatus
- Chinook salmon
- Oncorhynchus tshawytscha
- Emerald shiner
- Notropis atherinoides
- Freshwater drum
- Aplodinotus grunniens
- Gizzard shad
- Dorosoma cepedianum
- Lake whitefish
- Coregonus clupeaformis
- Largemouth bass
- Micropterus salmoides
- Muskellunge
- Esox masquinongy
- Northern pike
- Esox lucius
- Pumpkinseed
- Lepomis gibbosus
- Rainbow trout
- Onchorhynchus mykiss
- Rock bass
- Ambloplites rupestris
- Round goby
- Neogobius melanostomus
- Shorthead redhorse
- Moxostoma macrolepidotum
- Silver redhorse
- Moxostoma anisurum
- Smallmouth bass
- Micropterus dolomieu
- Spottail shiner
- Notropis hudsonius
- Trout-Perch
- Percopsis omiscomaycus
- Walleye
- Sander vitreus
- White bass
- Morone chrysops
- White perch
- Morone americana
- Yellow perch
- Perca flavescens
جلوگیری از انتشار بیماری :
در زمان ماهی‌گیری یا قایق‌سواری :
ویروس بیماری می‌تواند از طریق ماهیان بیمار، منابع آبی آلوده و وسایل آلوده منتقل شود. برای جلوگیری از انتقال بیماری به مکان‌های دیگر، اقدامات زیر انجام شود:
1- ماهیان را بین منابع آبی جابجا نکنید.
- ماهی‌های بیمار می‌توانند ویروس را به دیگر ماهیان منتقل کنند.
- برخی ماهیان ممکن است بدون هیچ علامتی بیمار باشند.
- محصولات می‌بایست از منابع معتبر و مطمئن مانند فروشگاه‌های دارای مجوز خریداری شوند.
2- ماهیان بیمار و محصولات زائد را در منابع آبی نریزید.
- محصولات غیرقابل استفاده و ماهیان زائد باید در مکان‌های دفن زباله مطمئن دور انداخته شوند.
3- آب را بین منابع و مکان‌ها جابجا نکنید.
- ویروس در ادرار، مدفوع و مایعات تولید مثل ماهی‌های آلوده باقی می‌ماند.
- قبل از رها کردن آب در دفعه بعد، تمامی محیط‌ها از جمله حوض‌ها و مخازن را تخلیه کنید.
4- تمامی گل و لای و زباله‌های باقی‌مانده از تجهیزات و وسایل را تمیز کنید.
- این شامل تمامی وسایل و تجهیزات از جمله چکمه‌ها و قایق‌ها می‌شود.
- اگر تجهیزات از محیط‌های آلوده استفاده شده باشد، باید با مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده تمیز شوند و از آلودگی در منابع آبی جلوگیری شود. همچنین می‌توان آنها را با آب داغ شست.
5- از قوانین و مقررات بهداشتی ماهی‌ها در منطقه پیروی کنید.
6- هرگونه تلفات یا ماهی با زخم‌های خارجی را به مراجع مربوطه گزارش دهید.
در محیط‌های پرورشی و مناطق ماهی‌گیری :
ویروس بیماری می‌تواند از طریق ادرار، مدفوع ماهی آلوده و همچنین مایعات تولید مثل منتقل شود. منابع آبی و وسایل از جمله چکمه، سطل توری و … که به این آب آلوده شده‌اند می‌توانند آلودگی را به جمعیت‌های دیگر منتقل کنند.
“`
برای پیشگیری از انتشار ویروس و آسیب به مکان‌های دیگر، رعایت چند نکته مهم الزامی است:
1- از ورود ماهیان بیمار یا آب‌های آلوده به محیط جلوگیری شود.
- ماهیان تنها از منابع معتبر و مطمئن خریداری شوند.
- ماهیان باید توسط متخصصان معتبر بررسی شوند.
- اگر از آب‌های سطحی استفاده می‌شود، باید جریان آب ورودی به طور جداگانه انجام شود.
2- در مزارع، وسایل و ابزار باید به طور مشترک استفاده نشود.
3- هرچه سریع‌تر و در کمترین زمان ممکن باید اقدام به جدا کردن ماهیان مرده و بیمار شود.
4- وسایل و ماشین‌آلات حمل و نقل ماهی باید تمیز و ضدعفونی شوند.
- این شامل چکمه‌ها، سطل‌ها، توری‌ها و سایر وسایل نیز می‌شود.
- مواد ضدعفونی باید خنثی یا شسته شده و قبل از استفاده بعدی به طور کامل خشک شوند.
5- پرندگان ماهی‌خوار احتمال درگیر شدن با بیماری را پایین دارند، اما می‌توانند در انتقال آلودگی بین منابع آبی موثر باشند.
6- انتقال وسایل، تجهیزات و ظروف بین فارم‌های فعال می‌تواند به انتشار بیماری کمک کند.
- کارگران باید بعد از تماس با ماهی، پاها را شستشو کرده و دست‌های خود را تمیز کنند.
- وسایل هر قسمت باید مشخص و اختصاصی باشند و اگر نیاز به جابجایی دارند، باید تمیز و ضدعفونی شوند.
- USDA APHIS و بسیاری از سازمان‌ها، جابجایی گونه‌های مستعد به ویروس را برای جلوگیری از انتشار بیماری محدود کرده‌اند.
در صنعت پرورش ماهی:
برای کنترل انتشار بیماری، بسیاری از جوامع قوانین و مقرراتی در زمینه برداشت و فروش تجاری کپور ماهیان از آب‌های آلوده به بیماری دارند. این قوانین شامل موارد زیر است:
- ممنوعیت برداشت از آب‌های آلوده به بیماری؛
- نیاز به دریافت مجوزهای لازم برای برداشت و فروش ماهیان پرورشی؛
- دریافت و نگهداری مدارکی شامل شناسنامه‌های عاری از بیماری، و بازرسی ماهیان زنده توسط متخصصان معتبر؛
- نگهداری تاریخ و رسید محموله‌های خریداری شده تا زمان مالکیت ماهی.
اقدامات دولت فدرال:
سرویس بازرسی سلامت گیاهان و جانوران اداره کشاورزی آمریکا (USDA APHIS):
این سازمان مسئول جلوگیری، کنترل و حذف بیماری‌های حیوانی است و همچنین اجرای برنامه‌های بهداشت حیوانات اهلی را بر عهده دارد. این سازمان به بیماری‌ها و آفات حیوانات دریایی که ممکن است بر حیوانات اهلی تاثیر بگذارد، نظارت دارد و برای ورود و خروج و تجارت بین‌المللی حیوانات اهلی، به ویژه حیوانات دریایی، قوانین را وضع می‌کند.
در 24 اکتبر 2006، پس از کشف بیماری در دریاچه‌های بزرگ، این سازمان دستورالعمل فوری‌ای صادر کرد تا از انتشار بیماری در مزارع پرورشی و دیگر منابع آبی جلوگیری کند. این دستورالعمل ورود 37 گونه ماهی زنده از دو ایالت کانادا و همچنین جابجایی این گونه‌ها از هشت ایالت دیگر به کشور را ممنوع کرد. از آن زمان، USDA APHIS مسئول صدور دستورالعمل‌های دولت فدرال درباره محدودیت جابجایی ماهیان از مناطق درگیر با بیماری شده است.
سرویس ملی شیلات اداره بازرگانی آمریکا (NOAA Fisheries):
این نهاد با اداره کشاورزی همکاری داشته و بر پیشرفت، اجرای، بازنگری و اصلاح برنامه‌های بین‌المللی پرورش آبزیان نظارت دارد و قوانین مربوط به کشتی‌رانی و جابجایی ماهیان و حیوانات وحشی را وضع می‌کند. همچنین برای افرادی که پروژه‌های تحقیقاتی مرتبط با ماهی‌گیری و پرورش آبزیان آمریکا را اجرا می‌کنند، مجوز رسمی صادر می‌کند.
سرویس ماهی و حیوانات وحشی اداره داخلی آمریکا (FWS):
این اداره مسئول اجرای قوانین مربوط به محدودیت مالکیت یا ورود حیوانات و گیاهانی است که ممکن است به انسان، حیوانات وحشی، منابع حیوانات وحشی یا صنعت کشاورزی آسیب برسانند. این نهاد همچنین به حفاظت از گونه‌های در حال انقراض و همچنین مدیریت و نگهداری منابع ماهی‌گیری پرداخته و از آنها حمایت می‌کند.
حکومت‌های رسمی و طایفه‌ای :
ایالت‌ها می‌توانند قوانین مربوط به ماهی و جابجایی آن در مرزهای خود را تعیین کنند. بسته به اینکه چگونه حکومت‌های رسمی تشکیل می‌شوند، مسئولیت وضع این قوانین ممکن است به عهده اداره کشاورزی، اداره حفاظت از ماهی و حیوانات وحشی یا اداره منابع طبیعی باشد. نگرانی‌های ایالت‌ها درباره شیوع بیماری VHS، منجر به ایجاد قوانینی برای جابجایی ماهی و محصولات آن گردیده است. قبایل بومی آمریکا که به رسمیت شناخته شده‌اند، اختیارات قانونی برای مدیریت منابع ماهی‌گیری در مناطق خود، چه در زمینه آبزی‌پروری و چه در زمینه سلامت حیوانات آبی را دارند.
توسعه تبلیغات :
فرهنگ‌سازی و توسعه تبلیغات می‌تواند راه‌حلی برای کاهش شیوع بیماری‌ها و جلوگیری از انتقال آنها بین مناطق باشد. این راه‌حل، تحت عنوان «تمرکز بر سلامتی ماهیان» از سال 2007 با سرمایه‌گذاری USDA APHIS آغاز شد. گزارش‌هایی درباره شیوع بیماری در آب‌های داخلی میشیگان، نیویورک، اوهایو و ویسکونسین نشان می‌دهد که نیاز به تبلیغات در فرهنگ عمومی به همراه قوانین و مقررات وجود دارد. شواهد نشان می‌دهد که شیوع بیماری در آب‌های داخلی به فعالیت‌های تفریحی ماهی‌گیران وابسته است. بنابراین، موفقیت در کنترل بیماری و جلوگیری از انتشار آن، بستگی به وضع قوانین و آیین‌نامه‌ها به همراه همکاری عمومی ماهی‌گیران و قایق‌ران‌ها دارد.
لطفاً اگر سوال یا نکته‌ای درباره ویروسی VHS باقی مانده است، آن را در قسمت نظرات با ما و سایر کاربران به اشتراک بگذارید.
—————————————————————————————-
مجله اینترنتی رضیم
مرجان امینی
