آزمایش سنجش تراکم استخوان چرا انجام میشود؟ (2 نکته مهم)

برای تشخیص پوکی استخوان و ارزیابی خطر شکستگی استخوان‌ها، معمولاً از سنجش تراکم استخوان استفاده می‌شود. دگزا یک روش ساده، سریع و بدون درد است و به‌عنوان رایج‌ترین و استانداردترین روش برای تشخیص پوکی استخوان شناخته می‌شود.

برای انجام این آزمایش، نیازی به آمادگی خاصی نیست. اگر باردار هستید یا اخیراً آزمایش باریم انجام داده‌اید، یا اینکه برای سی تی اسکن یا اسکن رادیو ایزوتوپ ماده حاجب دریافت کرده‌اید، باید این موارد را به پزشک خود بگویید. بهتر است جواهرات را در خانه بگذارید و لباس‌های راحت و گشاد بپوشید. شاید از شما خواسته شود که گان بپوشید و حداقل 24 ساعت پیش از آزمایش، از مصرف مکمل کلسیم پرهیز کنید.

این روش سنجش تراکم استخوان که به آن جذب‌کننده اشعه ایکس با انرژی دوگانه و دگزا نیز گفته می‌شود، یک فناوری پیشرفته برای اندازه‌گیری تراکم استخوان است. امروزه این روش به‌عنوان استانداردی برای اندازه‌گیری مواد معدنی استخوان (BMD) شناخته می‌شود.

آزمایش اشعه ایکس به پزشکان کمک می‌کند تا بیماری‌ها را تشخیص دهند و درمان کنند. در این روش، شما در معرض دوز کمی از پرتو یونیزه‌کننده قرار می‌گیرید تا تصاویری از داخل بدن تولید شود. اشعه ایکس یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین روش‌های تصویربرداری پزشکی است.

سنجش تراکم استخوان معمولاً در قسمت پایینی ستون فقرات و باسن انجام می‌شود. در بعضی از موارد، کل بدن نیز برای کودکان و برخی بزرگسالان اسکن می‌شود. گاهی اوقات برای غربالگری توده پایین استخوان از دستگاه‌های جانبی با اشعه ایکس یا اولتراسوند در قسمت ساعد استفاده می‌شود. بعلاوه، در موارد خاص می‌توان از سی تی اسکن با نرم‌افزار ویژه برای تشخیص یا پایش توده استخوانی (QCT) بهره برد که اگرچه دقیق است، اما چندان رایج نیست.

کاربردهای رایج سنجش تراکم استخوان

سنجش تراکم استخوان بیشتر برای تشخیص پوکی استخوان استفاده می‌شود. این بیماری معمولاً در زنان پس از یائسگی ایجاد می‌شود، اما ممکن است در مردان و به ندرت در کودکان نیز رخ دهد. پوکی استخوان به معنی از دست رفتن تدریجی و ضعف استخوان‌ها است که می‌تواند باعث نازکی و شکنندگی آن‌ها و در نتیجه افزایش خطر شکستگی شود.

این آزمایش همچنین می‌تواند به پیگیری تاثیر درمان پوکی استخوان و مشکلات دیگری که منجر به از بین رفتن استخوان‌ها می‌شوند، کمک کند. تست سنجش تراکم استخوان می‌تواند خطر شکستگی در افراد را ارزیابی کند و عواملی مانند سن، وزن، سابقه شکستگی قبلی، سابقه خانوادگی شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان و سبک زندگی، مانند سیگار کشیدن و مصرف الکل بر میزان شکستگی تأثیر می‌گذارند. این عوامل در هنگام تصمیم‌گیری درباره نیاز به درمان برای بیمار در نظر گرفته می‌شوند.

آزمایش تراکم استخوان به شدت توصیه می‌شود اگر:

در دوران بعد از یائسگی باشید و هورمون استروژن مصرف نکنید.
سابقه شکستگی استخوان لگن یا سیگار کشیدن دارید.
زن یائسه‌ای باشید که قد شما بیشتر از 5 فوت و 7 اینچ یا وزن شما کمتر از 125 پوند است.
مردی باشید که بیماری‌هایی مرتبط با از دست رفتن استخوان دارید، مانند آرتریت روماتوئید یا بیماری مزمن کلیه یا کبد.
از داروهایی استفاده می‌کنید که می‌توانند باعث کاهش توده استخوانی شوند. این داروها شامل کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزون، داروهای ضد تشنج و برخی از داروهای هورمونی هستند.
مبتلا به دیابت نوع 1 (که به آن دیابت جوانی نیز می‌گویند) یا بیماری کبدی یا کلیوی هستید یا سابقه خانوادگی پوکی استخوان دارید.
نشانگرهای بیشتری از کلاژن غیرطبیعی در ادرار خود دارید.
به بیماری تیروئید مانند پرکاری تیروئید مبتلا هستید.
به بیماری پاراتیروئید مبتلا هستید.
پس از ضربه کوچک دچار شکستگی شدید.
در آزمایش اشعه ایکس شواهدی از شکستگی مهره یا دیگر علائم پوکی استخوان داشته‌اید.

برای ارزیابی مشکلات مربوط به شکستگی مهره‌ها (VFA) و بررسی از طریق اشعه ایکس با دوز پایین از ستون فقرات، ممکن است این آزمایش برای افراد مسن تجویز شود، به ویژه اگر:

شما بیش از یک اینچ از قد خود را از دست داده‌اید.
بدون دلیل خاصی دچار کمردرد هستید.
نتیجه سنجش تراکم استخوان شما مرزی است.
تصاویر سنجش تراکم استخوان شما نشان‌دهنده بدشکلی یا شکستگی مهره‌ها هستند.

آماده‌سازی برای سنجش تراکم استخوان

در روز آزمایش می‌توانید مانند روزهای عادی غذا بخورید. اما حداقل 24 ساعت قبل از معاینه از مصرف مکمل‌های کلسیم خودداری کنید.
بهتر است لباس‌های راحت و گشادی بپوشید و از پوشیدن لباس‌هایی که زیپ، کمربند یا دکمه‌های فلزی دارند پرهیز کنید. اشیائی مانند کلید و کیف پول را هم از ناحیه‌ای که قرار است اسکن شود دور کنید.
ممکن است نیاز باشد بخشی از لباس‌هایتان را درآورید یا گان بپوشید. جواهرات، دندان مصنوعی قابل برداشتن، عینک و هر شی یا لباس فلزی که ممکن است در تصاویر اشعه ایکس مشکل ایجاد کند را بردارید.

اگر به تازگی آزمایش باریم یا ماده کنتراست برای سی تی‌اسکن دریافت کرده‌اید، حتماً این موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید. در این موارد، ممکن است لازم باشد 10 تا 14 روز قبل از انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان صبر کنید.
خانم‌ها در صورت بارداری باید این موضوع را به پزشک و تکنیسین خود بگویند. پزشکان در دوران بارداری معمولاً آزمایش‌های زیادی انجام نمی‌دهند تا جنین در معرض اشعه قرار نگیرد. اگر لازم باشد از اشعه ایکس استفاده شود، پزشک اقدامات احتیاطی را برای کاهش تماس نوزاد با اشعه گرفته می‌شود.

دستگاه سنجش تراکم استخوان چگونه به نظر می‌رسند؟

دو نوع دستگاه برای سنجش تراکم استخوان وجود دارد: دستگاه مرکزی و دستگاه غیر مرکزی.
بیشتر دستگاه‌هایی که برای سنجش تراکم استخوان استفاده می‌شوند، دستگاه‌های مرکزی هستند که برای اندازه‌گیری تراکم استخوان در ناحیه ران، لگن و ستون فقرات به کار می‌روند. این دستگاه‌ها معمولاً در بیمارستان‌ها و مطب‌های پزشکی وجود دارند و دارای میزی بزرگ و صاف و یک “بازوی معلق” در بالا هستند.

دستگاه‌های غیر مرکزی، تراکم استخوان در مچ دست، پاشنه یا انگشت را اندازه‌گیری می‌کنند و معمولاً در داروخانه‌ها و اکیپ‌های بهداشتی متحرک وجود دارند. این دستگاه‌ها کوچکتر از نوع مرکزی هستند و معمولاً حدود 60 پوند وزن دارند. ممکن است این دستگاه‌ها دارای ساختاری جعبه مانند قابل حمل باشند که فضایی برای قرار دادن پا یا ساعد جهت تصویربرداری دارند. بعضی از فناوری‌های قابل حمل مانند دستگاه‌های اولتراسوند نیز گاهی برای غربالگری استفاده می‌شوند، اما دستگاه سنجش تراکم استخوان مرکزی رایج‌ترین نوع است.

نحوه انجام سنجش تراکم استخوان چگونه است؟

دستگاه سنجش تراکم استخوان با استفاده از اشعه ایکس با دوز کم و پرتو نازک و نامرئی از طریق استخوان‌های مورد بررسی، دو نوع انرژی متفاوت را ارسال می‌کند. یک نوع انرژی توسط بافت نرم جذب می‌شود و نوع دیگر توسط استخوان. با کسر مقدار بافت نرم از مجموع، آنچه باقی می‌ماند، تراکم استخوان بیمار خواهد بود.
این دستگاه‌ها دارای نرم‌افزار خاصی هستند که میزان تراکم استخوان را محاسبه و بر روی صفحه نمایش کامپیوتر نشان می‌دهند.

معمولاً این معاینه به صورت سرپایی انجام می‌شود. در معاینه مرکزی سنجش تراکم استخوان که شامل اندازه‌گیری تراکم استخوان لگن و ستون فقرات است، بیمار روی یک میز با تشک دراز می‌کشد. یک ژنراتور…

در این آزمایش، یک دستگاه اشعه ایکس در بالای بیمار و یک آشکارساز در پایین آن قرار دارد.

برای بررسی ستون فقرات، پاهای بیمار روی یک جعبه مخصوص قرار می‌گیرند تا لگن و قسمت پایین کمر به حالت صاف درآید. برای بررسی مفصل ران، پای بیمار در یک وسیله مخصوص قرار می‌گیرد که ران را به سمت داخل می‌چرخاند. در هر دو حالت، آشکارساز به آرامی حرکت می‌کند و تصاویری را در مانیتور کامپیوتر نشان می‌دهد.

شما باید آرام بمانید و ممکن است لازم باشد چند ثانیه نفس خود را حبس کنید تا تصویر به وضوح ثبت شود. این کار به بهبود کیفیت تصویر کمک می‌کند. تکنسین اشعه ایکس، دستگاه را از پشت یک دیوار یا جداکننده فعال می‌کند.

آزمایش با دستگاه کوچک‌تر هم ساده‌تر است. در این حالت، انگشت، دست، ساعد یا پا در دستگاهی قرار می‌گیرند تا تراکم استخوان را در چند دقیقه بسنجند.

روش دیگری به نام ارزیابی شکستگی مهره‌ای (VFA) در بسیاری از مراکز اجرا می‌شود. این نوع آزمایش یک عکس اشعه ایکس با دوز کم از ستون فقرات است که برای بررسی شکستگی‌ها انجام می‌شود و فقط چند دقیقه به زمان سنجش تراکم استخوان اضافه می‌کند.

آزمایش سنجش تراکم استخوان معمولاً بسته به نوع تجهیزات و قسمت‌های مورد بررسی در بدن، بین 10 تا 30 دقیقه طول می‌کشد.

احتمالاً از شما خواسته می‌شود که یک پرسشنامه پر کنید. این پرسشنامه به پزشک کمک می‌کند تا بداند آیا شما به بیماری‌های خاصی مبتلا هستید یا داروهایی مصرف می‌کنید که ممکن است خطر شکستگی را افزایش یا کاهش دهند. سازمان بهداشت جهانی اخیراً یک نظرسنجی آنلاین منتشر کرده که نتایج سنجش تراکم استخوان را با چند سؤال اساسی ترکیب می‌کند. این نتایج می‌توانند برای پیش‌بینی خطر شکستگی مفصل ران یا دیگر شکستگی‌های عمده ناشی از پوکی استخوان در زنان یائسه استفاده شوند.

نتایج آزمون شما به دو شکل نمایش داده می‌شوند:

نمره T – این عدد نشان می‌دهد که تراکم استخوان شما در مقایسه با یک فرد جوان همجنس با بیشترین توده استخوانی چقدر است. نمره 1- و بالاتر طبیعی تلقی می‌شود. نمره بین 1/1- تا 4/2- به عنوان استئوپنی (کاهش توده استخوانی) شناخته می‌شود. نمره 5/2- و کمتر از آن به عنوان پوکی استخوان در نظر گرفته می‌شود. نمره T به پزشک کمک می‌کند تا خطر شکستگی را ارزیابی کند و مشخص کند که آیا نیاز به درمان دارید یا نه.
نمره Z – این عدد نشان‌دهنده تراکم استخوان شما در مقایسه با سایر افراد هم‌سن و از نظر سایز و جنس مشابه است. هر گونه تغییر غیرعادی در این نمره می‌تواند نشان‌دهنده نیاز به آزمایشات بیشتر باشد.

به دلیل تفاوت در موقعیت‌یابی، ممکن است تغییراتی کوچک بین اسکن‌ها مشاهده شود، که معمولاً اهمیت چندانی ندارد.

مزایا و معایب سنجش تراکم استخوان

مزایا:

سنجش تراکم استخوان روشی ساده و سریع است که به هیچ نوع عمل جراحی یا بیهوشی نیاز ندارد. مقدار اشعه‌ای که در این آزمایش استفاده می‌شود خیلی کم است و کمتر از یک دهم دوز اشعه ایکس معمولی قفسه سینه است. این آزمایش یکی از بهترین روش‌ها برای تشخیص پوکی استخوان و تعیین خطر شکستگی است. سنجش تراکم استخوان نیز برای تصمیم‌گیری در مورد نیاز به درمان و پایش اثرات درمان استفاده می‌شود. دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان بسیار در دسترس هستند که این موضوع باعث راحتی بیماران و پزشکان می‌شود. همچنین پس از آزمایش، هیچ اشعه‌ای در بدن شما نمی‌ماند و معمولاً هیچ عارضه جانبی خاصی در این معاینه ایجاد نمی‌شود.

معایب:

همیشه احتمال وجود دارد که در اثر تماس زیاد با اشعه، خطر ابتلا به سرطان افزایش یابد. اما با توجه به مقدار کم اشعه‌ای که در این نوع تصویربرداری استفاده می‌شود، فواید تشخیص به مراتب بیشتر از این خطر است.
اگر زنان باردار هستند، باید این موضوع را به پزشک و مسئول اشعه ایکس خود بگویند.
مقدار اشعه در این روش‌ها متفاوت است.
به طور کلی، هنگام انجام این روش سنجش تراکم استخوان، عارضه‌ای پیش‌بینی نمی‌شود.

سنجش تراکم استخوان چه محدودیت‌هایی دارد؟

نمی‌توان با آزمایش سنجش تراکم استخوان به طور قطعی گفت که فرد ممکن است دچار شکستگی شود یا خیر. این آزمایش فقط می‌تواند خطر نسبی شکستگی را اندازه‌گیری کند و از نتایج آن برای تصمیم‌گیری درباره درمان استفاده شود.
با وجود مزایای این آزمایش، در افراد با مشکلات ستون فقرات یا کسانی که قبلاً جراحی داشته‌اند، کاربرد آن محدود است. وجود بیماری‌هایی مانند شکستگی‌های فشاری یا آرتروز ممکن است بر صحت نتایج تاثیر بگذارد. در این موارد، سی تی اسکن می‌تواند گزینه بهتری باشد.
دستگاه‌های مرکزی برای سنجش تراکم استخوان دقیق‌تر و استانداردتر هستند، اما معمولاً گران‌تر نیز هستند.
آزمایشی که در نقاط غیر مرکزی مانند پاشنه پا یا مچ دست انجام می‌شود می‌تواند به پیش‌بینی خطر شکستگی در ستون فقرات یا لگن کمک کند، اما این آزمایش‌ها در تعیین پاسخ به درمان چندان مفید نیستند. اگر مشخص شود که نیاز به درمان دارویی است، باید دوباره سنجش تراکم استخوان با دستگاه مرکزی انجام شود.
آزمایش‌های بعدی سنجش تراکم استخوان باید در همان کلینیک و با همان دستگاهی که قبلاً استفاده شده انجام شود. نتایج حاصل از دستگاه‌های مختلف به طور مستقیم قابل مقایسه نیستند.