آزمایش لام چیست ؟ نحوه شمارش پلاکت خون از روی لام خون محیطی (2 نکته مهم)

آزمایش لام چیست؟

در بیماری لوکمی یا سرطان خونی، مغز استخوان به طور غیرطبیعی مقدار زیادی سلول خون تولید می‌کند.

این سلول‌ها با سلول‌های خون معمولی متفاوت هستند و به درستی عمل نمی‌کنند. به همین دلیل، تولید سلول‌های سفید خون طبیعی را متوقف کرده و به افراد در مقابله با بیماری‌ها آسیب می‌زنند.

سلول‌های لوکمی همچنین بر تولید دیگر نوع‌های سلول‌های خونی که در مغز استخوان ساخته می‌شوند، مانند گویچه‌های قرمز که اکسیژن را به بافت‌های بدن می‌رسانند و پلاکت‌ها که از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند، تأثیر می‌گذارند.

سرطان خون یا لوکمی بیماری پیشرفته و بدخیم سلول‌های خونی است. این بیماری ناشی از تکثیر و تکامل ناقص گویچه‌های سفید خون و پیش‌سازهای آن‌ها در خون و مغز استخوان است که به کمک آزمایش لام شناسایی می‌شود.

نشانه‌های شناسه بیماری لوکمی

علائم شامل کم‌خونی که با رنگ‌پریدگی و خستگی مشخص می‌شود، کبودی پوست، لثه‌های متورم و خونین، و تب خفیف (38.5 درجه سانتی‌گراد) است.

غده‌های لنفاوی متورم (غیر دردناک و غیر قرمز)، درد استخوان، خونریزی شدید و مشاهده خون در ادرار یا مدفوع کودک از دیگر نشانه‌ها هستند.

این علائم مشابه می‌توانند در کودکانی که با بیماری‌های دیگر هم دست و پنجه نرم می‌کنند نیز دیده شوند. پزشکان وقتی به لوکمی مشکوک می‌شوند که این علائم با بزرگی کبد یا طحال همراه باشد.

شک به بیماری بیشتر می‌شود وقتی سلول‌های سفید سرطانی در لام خون محیطی مشاهده شود. تشخیص نهایی از طریق آزمایش مغز استخوان انجام می‌شود.

لام خون محیطی: Peripheral Blood Smear (PBS)

تست‌های مرتبط: CBC، شمارش RBC، WBC، پلاکت، رتیکولوسیت، ارزیابی هموگلوبینوپاتی

لام خون محیطی (PBS) معمولاً به منظور پیگیری نتایج غیرطبیعی CBC برای بررسی انواع مختلف سلول‌های خون استفاده می‌شود. همچنین در تشخیص و مانیتورینگ شرایط مختلفی که بر روی سلول‌های خونی تأثیر می‌گذارد، کاربرد دارد.

برای انجام تست لام خون محیطی یک قطره خون بر روی لام شیشه‌ای به صورت نازک پخش و رنگ‌آمیزی می‌شود و سپس لام با میکروسکوپ یا سیستم‌های دیجیتال بررسی می‌شود.

PBS می‌تواند به شناسایی یا دسته‌بندی مواردی که بر یک یا چند نوع از سلول‌های خونی تأثیر می‌گذارد و همچنین برای پیگیری افرادی که تحت درمان هستند، کمک کند.

بیماری‌ها و نواقص زیادی وجود دارند که می‌توانند بر تعداد و نوع سلول‌های خونی و عملکرد و طول عمر آن‌ها تأثیر بگذارند. این شامل کم‌خونی، نئوپلاسم‌های میلوپرولیفراتیو، اختلالات مغز استخوان و لوکمی و غیره می‌شود.

معمولاً تنها سلول‌های نرمال و بالغ به جریان خون وارد می‌شوند، اما در موارد خاص، مغز استخوان می‌تواند سلول‌های غیرطبیعی و یا نابالغ را نیز به جریان خون رها سازد.

زمانی که تعداد زیادی یا نوع خاصی از سلول‌های غیرطبیعی مشاهده شود، این ممکن است نشانه‌ای از وجود بیماری باشد و نیاز به پیگیری سریعان دارد.

بر اساس یافته‌های CBC و PBS، آزمایش‌های بعدی عبارتند از:

آزمایش‌های آهن، فولات و ویتامین B12، ایمونوفتوتایپینگ با فلوسیتو متری، آسپیراسیون مغز استخوان و بیوپسی

ارزیابی هموگلوبینوپاتی شامل علائمی است که می‌توانند نشانه‌ای از اختلالات خونی باشند از جمله:

ضعف و خستگی، رنگ‌پریدگی، یرقان بدون دلیل، تب، افزایش خونریزی یا خونریزی مکرر از بینی، بزرگ شدن طحال و درد استخوان.

تفسیر نتایج لام خون محیطی

نتایج لام خون محیطی به طور کلی شامل توصیف ظاهر گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت‌ها و ناهنجاری‌هایی است که در لام مشاهده می‌شود.

RBC در لام خون محیطی

گلبول‌های قرمز بالغ طبیعی با اندازه 7-8 میکرون و بدون هسته دیده می‌شوند. آن‌ها به دلیل وجود هموگلوبین که رنگ آن مایل به صورتی تا قرمز است و با رنگ‌پریدگی در مرکز قابل مشاهده است، همین‌طور‌ می‌آیند. زمانی که ظاهر RBC طبیعی باشد، به آن نرموکروم و نرموسیتیک گفته می‌شود.

هر تغییر معنی‌دار در سلول‌ها، شامل تفاوت در شکل یا اندازه، می‌تواند نشان‌دهنده وجود یک بیماری باشد.

برخی از عواملی که بر روی RBC تأثیر دارند عبارتند از:

این عوامل شامل آنمی (کم خونی)، انواع خاص هموگلوبین مثل آنمی داسی شکل و تالاسمی، لوکمی، و اختلالات مربوط به مغز استخوان می‌باشد. دو نوع اختلالات RBC که در آزمایش خون قابل مشاهده‌اند عبارتند از:
Anisocytosis

1. آنیزوسیتوز: وجود RBC هایی با اندازه‌های متفاوت که می‌تواند نشانه‌ای از آنمی باشد. RBC های کوچکتر از حد طبیعی به نام میکروسیت و بزرگترها به نام ماکروسیت شناخته می‌شوند.
2. پوئی کیلوسیتوز: وجود اشکال مختلف RBC که می‌تواند شامل اکینوسیت‌ها، آکانتوسیت‌ها، ایپتوسیت‌ها، کرائوسیت‌ها، رولو، سیکل سل، سلول‌های هدف، و سلول‌های قطره‌ای باشد.
3. گلبول‌های سفید (WBC) : در آزمایش خون محیطی، تعداد WBC ها به صورت دستی شمارش می‌شود. حداقل 100 گلبول سفید بررسی شده و از لحاظ ظاهر و مراحل رشد مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. همه WBC ها از سلول‌های بنیادی در مغز استخوان به وجود می‌آیند و به دو دسته گرانولوسیتی و لنفوییدی تقسیم می‌شوند. این سلول‌ها سپس به 5 نوع مختلف WBC بالغ تبدیل می‌شوند.
4. نوتروفیل‌ها: این سلول‌ها بین 10 تا 18 میکرون اندازه دارند و سیتوپلاسم آنها دارای دانه‌های صورتی یا بنفش است. نوتروفیل‌ها معمولاً اکثریت WBC های یک فرد سالم را تشکیل می‌دهند و در مقابل عفونت‌ها نقش مهمی دارند.
5. ائوزینوفیل‌ها: این سلول‌ها اندازه‌ای بین 10 تا 15 میکرون دارند و به دلیل اندازه بزرگ و دانه‌های قرمز-نارنجی خود شناسایی می‌شوند. معمولاً تعداد آنها کم است (1-3%) و بیشتر در افراد با آلرژی یا عفونت‌های انگلی تعداد آنها افزایش می‌یابد.
6. بازوفیل‌ها: این سلول‌ها نیز بین 10 تا 15 میکرون اندازه دارند و دارای دانه‌های سیاه و بزرگ هستند. آنها کمترین نوع WBC را تشکیل می‌دهند (حدود 1%).

سلول‌های غیر گرانولوسیتی در آزمایش خون

• مونوسیت‌ها: این‌ها معمولاً بزرگترین نوع WBC هستند و به عنوان سلول‌های فاگوسیتی شناخته می‌شوند. آنها می‌توانند ذراتی مانند باکتری‌ها و باقی‌مانده‌های سلولی را هضم کنند.
• لنفوسیت‌ها: این سلول‌ها معمولاً کوچکتر هستند و سیتوپلاسم کمی دارند. هسته آنها گرد و صاف است. نوعی از لنفوسیت‌ها به نام B مسئول تولید آنتی‌بادی‌ها می‌باشند.

بیماری‌ها و شرایط مختلف می‌توانند بر تعداد کلی یا نسبی WBC ها و ظاهر آنها در آزمایش خون تأثیر بگذارند. برخی از این عوامل عبارتند از:

• عفونت‌ها یا التهاب: این شرایط می‌تواند باعث افزایش برخی از انواع خاص WBC شود.
• اختلالات مغز استخوان: بسته به شرایط، این اختلالات می‌تواند تعداد WBC ها را افزایش یا کاهش دهد.
• آلرژی: این شرایط می‌تواند بر تعداد ائوزینوفیل‌ها تأثیر بگذارد.
• لوکمی یا نئوپلاسم: این موارد معمولاً به افزایش WBC های نابالغ اشاره دارند که ممکن است نشانه‌ای از مشکلات جدی مغز استخوان باشد.

این سلول‌ها از سلول‌های بزرگ مغز استخوان به نام مگا کاریوسیت‌ها به وجود می‌آیند.

در زمان آسیب عروق خونی یا سایر خونریزی‌ها، پلاکت‌ها فعال شده و شروع به جمع شدن می‌کنند تا لخته خون تشکیل شود. برای کنترل خونریزی، باید تعداد کافی پلاکت وجود داشته باشد.

اگر تعداد این سلول‌ها خیلی کم باشد یا کارایی‌های آنها مناسب نباشد، تشکیل لخته مختل می‌شود و ممکن است منجر به مرگ شود.

در برخی موارد، ممکن است پلاکت به تعداد بسیار زیاد تولید شود که می‌تواند جریان خون را دچار اختلال کرده و خطر تشکیل لخته را افزایش دهد. در این افراد ممکن است خونریزی وجود داشته باشد زیرا پلاکت‌های زیاد ممکن است از نظر عملکرد ناقص باشند، حتی اگر به لحاظ ظاهری طبیعی به نظر برسند.

شمارش پلاکت‌ها معمولاً بخشی از CBC است و در صورتی که تعداد پلاکت‌ها به صورت غیرنرمال کاهش یابد، لام خون محیطی تهیه می‌شود تا آنومالی‌های شکل یا اندازه پلاکت بررسی شود. برای مثال، پلاکت‌های بزرگ یا “giant” ممکن است در اختلالات میلوپرولیفراتیو یا ترومبوسیتوپنی ایمنی دیده شوند، جایی که سیستم ایمنی علیه پلاکت‌ها آنتی بادی تولید می‌کند.