آشنایی با آداب و رسوم عزاداری محرم در اصفهان (+ تصاویر)

آیین عزاداری محرم در اصفهان

بر اساس مدارک موجود، مردم اصفهان همیشه در مسائل دینی و مذهبی پیشگام بوده‌اند و ارادت خاصی به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) دارند. اینگونه به نظر می‌رسد که برگزاری برخی از آیین‌ها در این منطقه به زمان‌های اولیه اسلام برمی‌گردد.

آیین های محرم در اصفهان هنوز با شکوه و عظمت خاصی برگزار می‌شود. این آیین‌ها عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) را از گوشه و کنار ایران اسلامی به اینجا می‌آورد تا روح و جان خود را در این عزاداری‌ها تطهیر کنند و به بهره‌وری برسند.

آداب و رسوم محرم در اصفهان

1. عَلَم گردانی خور و بیابانک

یکی از مراسم‌های معروف در استان اصفهان، به ویژه در شهر خور و بیابانک، آیین «عَلَم گردانی» است.

این مراسم که قدمتی نزدیک به ۵ قرن دارد، هر ساله در تاسوعای حسینی برگزار می‌شود و افراد زیادی از نقاط مختلف کشور برای شرکت در آن حاضر می‌شوند.

در زمان برگزاری آیین علم گردانی، مردم به خصوص زنان با دود کردن اسپند و پاشیدن گلاب به استقبال عزاداران می‌روند و عطر این دو در فضا می‌پیچد.

علم‌ها به دو شکل سنتی و اسلامی طراحی شده و توسط عزاداران در کوچه‌ها و خیابان‌ها حرکت داده می‌شوند. اهالی همچنین با گلاب و آب به پاکسازی و تقدیس علم‌ها می‌پردازند.

معمولاً سادات علم‌ها را به دست گرفته و در خیابان‌ها حمل می‌کنند. علم‌ها با پارچه‌های ابریشمی سیاه و سبز پوشیده شده‌اند که نشان از عزاداری و مظلومیت حضرت عباس (ع) دارد و در طول مراسم با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی انجام می‌شود.

آداب و رسوم عاشورا در اصفهان

2. آیین زار خاک

آیین ‘زار خاک’ یکی از مهمترین مراسم‌ها در شرق اصفهان محسوب می‌شود که در عصر تاسوعا در قلعه تاریخی روستای قورتان برگزار می‌شود.

این آیین معمولاً از روز اول تا دوازدهم محرم برگزار می‌شود، اما روز تاسوعا روز اصلی مراسم است که جمعیت زیادی به میدان و خیابان اصلی روستا می‌آیند؛ این مراسم شامل مردم پیر و جوان، زن و مرد از همه اهالی است.

مردم این روستا به دو دسته سید با شال سبز و مردم عادی تقسیم می‌شوند و شال‌های خود را تکان داده و ذکرهایی را زمزمه می‌کنند.

در روز تاسوعا، این مراسم از صبح تا اذان ظهر ادامه دارد. ابتدا همه کوچه‌ها و خیابان‌ها با آب شسته شده و نرم می‌شوند و سپس در میانه راه کاه پاشیده می‌شود.

آیین با شروع حرکت شال‌ها که به آن ‘شال‌گردانی’ می‌گویند آغاز می‌شود. سپس دسته سادات حرکت را آغاز کرده و دیگر مردم نیز همراهی می‌کنند و تا غروب آفتاب همه روستا را در بر می‌گیرد.

در طول حرکت، افراد هر چند قدم نشسته و کاه بر سر می‌ریزند و دوباره به راه خود ادامه می‌دهند.

3. آیین فانوس گردانی کوهپایه

یکی از مراسمات محرم در شهر کوهپایه واقع در شمال شرق استان اصفهان است که در شب شام غریبان برگزار می‌شود. این مراسم بیش از ۲ قرن قدمت دارد و از اصلی‌ترین مراسمات محلی این منطقه به شمار می‌آید.

عزاداران در این منطقه از روستای جبل حرکت خود را آغاز می‌کنند.

در این آیین، مردم در شام غریبان با در دست داشتن فانوس‌های روشن و علامت‌های دیگر، که معمولاً به تعداد چهل عدد است، در کوچه‌ها و خیابان‌ها حرکت می‌کنند و روضه خوانی درباره اهل بیت غریب و مظلوم امام حسین (ع) انجام می‌دهند و به سوی امامزاده شاه ناصر می‌روند، جایی که عزاداری و جمع آمدن عزاداران حسینی در شام غریبان برگزار می‌شود.

4. شبیه سازی فرات و صحرای کربلا

شهر هرند از جمله کانون‌های اصلی عزاداری شرق اصفهان است که جمعیتی زیادی از دیگر مناطق به این شهر می‌آیند.

در آیین شبیه سازی فرات و صحرای کربلا، تمامی صحنه‌های واقعه کربلا به تصویر کشیده می‌شود و مراسم به صورت عزاداری از محلی به نام قدس الحسین این شهر به سمت حسینیه ادامه پیدا می‌کند.

همه جزییات صحرای …
“““html

کربلا شامل کاروان‌ها، اسرا، رودخانه، شهیدان و سپاه یزید در این شبیه‌سازی است.

5. آیین جغجغه‌زنی ابیانه

روستای تاریخی ابیانه یکی از روستاهای معروف استان اصفهان می‌باشد که در شهرستان نطنز و شمال غرب اصفهان قرار دارد. این روستا دارای آداب و رسوم مختلفی است، به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی. در این روزها، عزاداران حسینی رسم جغجغه‌زنی را در این روستا اجرا می‌کنند.

عزاداران به صورت گروهی یا انفرادی با دو عدد جغجغه چوبی در دست، در کوچه‌های ابیانه به حرکت درمی‌آیند و با به هم کوبیدن جغجغه‌ها صدای خاص آن را در کوچه‌ها طنین‌انداز می‌کنند. این مراسم معمولاً از محله یسمون شروع شده و در امامزاده عیسی و یحیی به اوج خود می‌رسد. بعد از عزاداری و نوحه‌خوانی در این دو مکان، عزاداران به محله یسمون بازمی‌گردند.

آداب و رسوم مردم اصفهان در محرم

6. آیین چاووش عزا

آیین‌های ماه محرم در کاشان و برخی شهرهای همجوار با نصب پرچم‌ها در خیابان‌ها آغاز می‌شود. در آخرین روز ماه ذی‌الحجه، دسته چاووش عزا در بازار قدیمی شهر حرکت می‌کند تا مردم را از فرا رسیدن ماه محرم آگاه کند. این مراسم به عنوان نخستین دسته عزاداری برای یادآوری پیروزی خون بر شمشیر به شمار می‌رود.

مجالس عزاداری در کاشان از شب نخست محرم در مساجد، حسینیه‌ها و هیئت‌ها شروع شده و همچنین هر روز یکی از هیئت‌های عزاداری طبق برنامه‌ریزی مشخصی در بازار حضور می‌یابد و به عزاداری برای حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و 72 تن از یاران ایشان می‌پردازد. سوگواری محرم و صفر در کاشان با آداب خاصی مانند سقایی و شمع‌زنی همراه است.

7. آیین شمع‌زنی و چهل منبر

یکی از مراسم شب عاشورا در کاشان، شمع‌زنی است که توسط هزاران زن و مرد، پیر و جوان برگزار می‌شود. در ساعات نزدیک به غروب روز تاسوعا، علاقه‌مندان با 72 شمع به یاد 72 شهید روز عاشورا به مکان‌های مذهبی و مقدس شهر می‌روند و شمع روشن می‌کنند.

این سنت به دلیل این است که کاروان اسرای اهل بیت (ع) در مسیر خود از کربلا تا شام چهل منزل را طی کردند. مسئولین این مکان‌ها منبری برای روشن کردن شمع در جلوی ورودی در نظر می‌گیرند و در کنار آن منبری با کاسه‌ای قرار می‌دهند تا شرکت‌کنندگان در این مراسم، نقل و نبات و شکلات را در آن قرار دهند و این نذورات بین کودکان تقسیم شود.

8. آیین سقایی

افرادی که معمولاً در جوانی به سقایی می‌رسند، در روزهای نخستین دهه محرم به چهار دسته تقسیم می‌شوند. آن‌ها با بستن لنگی به کمر و انداختن مشک سقایی بر دوش، در بازار کاشان بین عزاداران حضور پیدا کرده و سوگواران را به یاد تشنگی علمدار کربلا سیراب می‌کنند.

9. آیین گِل مالی

آیین سنتی «گِل مالی» از جمله مراسمی است که بومی استان اصفهان نیست، اما با حضور مهاجرین از مناطق دیگر، این مراسم به استان اصفهان وارد شده و هر ساله همزمان با تاسوعا و عاشورای حسینی به اجرا درمی‌آید.

«گل مالی» از آیین‌های عزاداری سنتی خرم‌آباد است که با مهاجرت مردم این منطقه به فولادشهر اصفهان، هر ساله در این شهر برگزار می‌شود. این مراسم با آیین «تراش عباس» همراه است که مقدمه‌ای برای برگزاری مراسم گل مالی است. در روز تاسوعا، عزاداران حسینی خاک رس معروف که به گل باغچه مشهور است را جمع‌آوری کرده و در مکان‌های خاصی که معمولاً مقابل تکایا و حسینیه‌هاست، با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی قرار می‌دهند تا برای گل مالی روز عاشورا آماده شوند.

در روز عاشورا، خاک‌هایی که در روز تاسوعا در محل مخصوص ریخته شده، با گلاب و آب مخلوط می‌شود و عزاداران…

“““html

در مراسم عزاداری، مردم حسینی گل‌ها را به سر و صورت، لباس و بدن خود می‌زنند و در تکایا و حسینیه‌ها به عزاداری می‌پردازند. همچنین گروه‌هایی از این عزاداران که به گل مالی شده‌اند، در محله‌ها و خیابان‌ها به شکل دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی به حرکت در می‌آیند و عزاداری می‌کنند.

آیین عزاداری مردم اصفهان در محرم

10. مراسم نخل‌برداری و نخل‌برنداز

مراسم نخل‌برداری که نماد تشییع جنازه حضرت سید الشهدا (ع) است، در روز عاشورا با پنج نخل از محله‌های مختلف مانند سرپره، فین، باغ، کلهر و باباشرف با شور و اعتقاد خاصی برگزار می‌شود. این مراسم در کاشان و برخی دیگر از نقاط شمالی استان اصفهان انجام می‌گیرد.

یک نمونه دیگر، آیین سنتی و مذهبی نخل‌برنداز در شهر زواره از توابع شهرستان اردستان است که ۱۱۸ کیلومتر با شمال شرقی اصفهان فاصله دارد.

نخل نشان‌دهنده تابوت و نخل‌گردانی نمادی از تشییع پیکر حضرت سید الشهدا (ع) و یاران ایشان است. با گذشت زمان و ساخت حسینیه‌ها، این آیین به‌طور منظم‌تری اجرا شده است.

هر ساله آخرین جمعه قبل از شروع ماه محرم، نخل از چوب ساخته و با پارچه‌های رنگارنگ تزئین می‌شود. آماده‌سازی نخل به نام نخل‌برنداز معروف است.

11. آیین جاروکشی

این مراسم هر ساله در تکیه تاریخی ارشاد علیای نطنز با حضور پیرغلامان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) برگزار می‌شود.

پیرغلامان با جارو در دست، صف می‌کشند و به همراه مردم وارد تکیه می‌شوند و یکی از آنها با کوزه آب در جلو حرکت می‌کند.

12. آیین نان عباسعلی

توزیع خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها، یکی از آیین‌های مشترک در نقاط شمالی استان اصفهان است. در روز تاسوعا، نذر شیر و پخت نانی به نام نان عباسعلی در کاشان و آران و بیدگل رواج دارد.

مردم آران و بیدگل در شب تاسوعا دیگ‌های نذری حلوایی را می‌پزند و در کنار آنها دعا و راز و نیاز می‌کنند.

در صبح، عزاداران با این حلوا و نان عباسعلی پذیرایی می‌شوند که در روز تاسوعا به یاد حضرت ابوالفضل العباس (ع) تهیه شده‌است.

13. آیین سنج‌زنی

شهرستان آران و بیدگل با بیش از 120 هیئت مذهبی ظرفیت بزرگی برای برگزاری آیین‌های سنتی دارد که یکی از آن‌ها سنج‌زنی است.

آیین سنج‌زنی نمادی از برخورد گروهی با سپاه شمر است که بر پیکر بی‌جان شهدای کربلا تاخته‌اند. در این مراسم، گروهی به صورت نمادین با چوب‌هایی که به آنها سنج گفته می‌شود، حرکت کرده و اشعار ویژه‌ای را با لهجه محلی می‌خوانند.

آیین عزاداری محرم در استان اصفهان

14. آیین خیل عرب

آیین خیل عرب نیز از جمله آیین‌های عزاداری شهرستان آران و بیدگل است که در روزهای 11 و 12 محرم در شهر نوش آباد برگزار می‌شود. این آیین نمادی از تلاش طایفه بنی اسد برای دفن پیکرهای شهیدان در صحراهای کربلا است.

این مراسم به صورت نمادین در نوش آباد اجرا می‌شود و در آن گروهی از عزاداران با پوشیدن لباس‌های سفید عربی و با ضربات موزون نی‌های چوبی، اشعار را می‌خوانند و نشان‌دهنده عمق اندوه خود هستند.

15. آیین طوق‌گردانی

مردم شهر ابوزیدآباد از توابع آران و بیدگل پس از یک دهه عزاداری و سوگواری در حسینیه‌ها، در صبح روز عاشورا به برگزاری آیین‌های طوق‌گردانی و نخل‌برداری می‌پردازند.

میدان اصلی کهن ابوزیدآباد به نام میدان اعتمادی، در روز دهم ماه محرم هر سال میزبان آیین نخل‌برداری، طوق‌گردانی و ذوالجناح‌گردانی است و در هر بخش از این مراسم،歌‌های سنتی به‌طور جمعی خوانده می‌شود.

16. آیین کتل

کتل زیباترین و باشکوه‌ترین آیین در شهر نوش آباد در روز عاشورا است. مردم این شهر کتل را نماد علی‌اصغر می‌دانند، گرچه این سنت به آیین‌های بارش باران و حاصلخیزی که کودکان نقش مهمی در آن دارند، مربوط می‌شود.

کتل نشان‌دهنده کودکی است که در روز عاشورا بر اسبی تزئین شده سوار می‌شود. معمولاً پیش از تولد کودک، نذر می‌کنند که اگر نوزاد پسر باشد، در نخستین یا دومین عاشورای بعد از تولدش اقدام به کتل کردن او کنند.

همچنین بخوانید: