آشنایی با اصول کاشت و برداشت ارزن (2 نکته مهم)

روش کاشت ارزن

ارزن یک نوع دانه کوچک و گیاهی است که در مناطق گرم و خشک رشد می‌کند. این گیاه انواع مختلفی دارد. نام ارزن (Millet) از کلمه لاتین (Millesimum) به معنای یک هزارم گرفته شده است و کلمه (Mill) به معنی خرد و کوچک است که بیشتر به اشیاء ریز اشاره دارد. ارزن به عنوان خوراک برای انسان‌ها، حیوانات و پرندگان استفاده می‌شود و همچنین از علوفه‌اش برای تغذیه دامی نیز بهره‌برداری می‌شود. در طب سنتی هند و روم، از دانه‌ ارزن برای درمان بیماری‌های مختلفی مانند سقط جنین و بیماری‌های پوستی استفاده می‌کردند.

در آلمان، برخی کارخانه‌های داروسازی داروهایی از دانه‌های ارزن برای درمان بیماری‌هایی مانند بیماری‌های تنفسی، اسهال و تب تولید می‌کنند و در روسیه، نوعی الکل خاص از دانه‌های ارزن به دست می‌آورند. ارزن گیاهی است که در مقابل کم آبی مقاوم بوده و در زمین‌های ضعیف نیز به خوبی رشد می‌کند. به همین دلیل، در کشورهای آفریقایی به عنوان محصولی مهم شناخته می‌شود و مردم از آن به عنوان منبع غذایی و در تهیه نان استفاده می‌کنند. با توجه به شرایط آب و هوایی افغانستان که اخیراً با کم آبی روبروست، می‌توان از دانه ارزن به عنوان منبع غذایی برای انسان‌ها و به ویژه برای تغذیه پرندگان و همچنین از علوفه آن برای تغذیه حیوانات بهره برد.

تاریخچه کشت ارزن

ارزن دانه‌های بسیار کوچکی دارد و دانه‌های آن از دانه سارگم (Sorghum) که نوعی ارزن است، کوچکتر است. این گیاه در افغانستان، ایران، هند و کشورهای دیگر گرم که سابقه طولانی در کشاورزی دارند، به مقدار زیاد کشت می‌شود. همچنین کشت ارزن در مصر به زمان‌های بسیار قدیم بازمی‌گردد. در چین باستان، حدود 2600 تا 2700 سال پیش از میلاد، ارزن، برنج و گندم از جمله گیاهان مهم زراعی بودند. بر اساس برخی اسناد تاریخی، کشت ارزن در چین، یونان و روم به 2600 سال پیش از میلاد برمی‌گردد و امروزه نیز ارزن به مقدار زیادی در آفریقا، هند، چین، ایران و برخی دیگر از کشورهای آفریقایی و آمریکای جنوبی کشت می‌شود. همچنین در برخی کشورهای اروپایی، ارزن از زمان‌های گذشته به عنوان غذای انسان‌ها، حیوانات و به‌ویژه پرندگان کشت می‌شده، اما با افزایش کشت سیب‌زمینی و ذرت در آن مناطق، سطح زیر کشت ارزن کاهش یافته و اهمیت آن کاهش پیدا کرده است.

خصوصیات نباتی ارزن

ارزن در خانواده غلات (Gramineae) قرار دارد و انواع مختلفی دارد. این گیاه همانند دیگر غلات، ریشه‌های گسترده و ساقه‌های توخالی و بدون انشعاب دارد. برگ‌های ارزن باریک و کشیده هستند و به طور متناوب روی ساقه قرار دارند و ساقه را در بر می‌گیرند. گل آذین ارزن به صورت خوشه‌ای است و میوه‌اش دانه‌های ریز و گرد هستند. دانه‌های ارزن توسط پوشش کاملاً پوشیده شده و رنگ دانه‌ها در انواع مختلف متفاوت است. ارتفاع بوته ارزن بسته به نوع آن متفاوت است و بین 45 سانتی‌متر تا 2 متر و گاهی تا 3 متر می‌رسد. از نظر ترکیبات شیمیایی، ارزن معمولی شامل الکالوئیدها، روغن، هستیدین، آنزیم امیلاز و اسیدهای چرب مختلف می‌باشد و همچنین دارای ویتامین‌های A، B و C است.

اهمیت اقتصادی ارزن

ارزن به عنوان خوراک انسان‌ها، حیوانات و پرندگان مورد استفاده قرار می‌گیرد و از علوفه آن نیز برای تغذیه دام‌ها استفاده می‌شود. این گیاه در مناطق خشک و نیمه‌خشک و همچنین در دماهای بالا و خاک‌های ضعیف به خوبی رشد می‌کند و در مقایسه با دیگر غلات، در خاک‌های ناقص و با بارندگی کم، محصول بهتری می‌دهد. به همین دلیل، در کشورهای آفریقایی از ارزن به مقدار زیاد استفاده می‌شود. از دانه ارزن می‌توان آرد تهیه کرد و همچنین نوعی پلو در کشورهای آفریقایی از آن درست می‌شود.

“““html

نام (Cos Cos) تهیه مینمایند، آرد ارزن نیز به مقدار زیاد در شیرینی پزی به مصرف می‌رسد. دانه ارزن به مقدار زیاد در تغذیه حیوانات و پرندگان و بخصوص جوجه پرندگان اهلی و همچنان قناری و کبوتر به مصرف می‌رسد. در صنعت از دانۀ ارزن در ساختن الکول و همچنین نوعی نوشابه غیر الکلی استخراج می‌نمایند و ارزش غذائی دانۀ ارزن نسبتا زیاد بوده و برابر ارزش دانه برنج و گندم است.

اهمیت خوراکی و طبی ارزن

در طب سنتی، مدتها پیش هندی‌ها و چینی‌ها و رومی‌ها از گیاه ارزن استفاده می‌کردند و هنوز هم از آن در درمان‌های مختلف استفاده می‌شود. در هند، از گیاه ارزن برای درمان سوزاک استفاده می‌کنند. همچنین، دانه‌های ارزن را به خاطر شکل گرد آن در درمان روماتیسم و برای کاهش درد زایمان استفاده می‌کنند. خوردن نان پخته از ارزن می‌تواند اسهال را متوقف کند و در برخی موارد همسقط می‌نماید. دانه‌های ارزن به درمان بیماری‌های تنفسی کمک می‌کنند و تب را کاهش می‌دهند و همچنین درد معده را تسکین می‌دهند. اما نباید در مصرف ارزن زیاده‌روی کرد، چون ممکن است منجر به تولید سنگ در مثانه شود و خون را کثیف کند. برای اینکه این مشکلات پیش نیاید، بهتر است ارزن را با روغن و شکر و غذاهای چرب مصرف کنند. جوشانده ریشه و شاخه‌های آن را برای شستن زخم‌های پوستی استفاده می‌نمایند. در هند و چین، از ارزن برای درمان تجمع غیرطبیعی آب در بدن نیز استفاده می‌شود.

انواع ارزن

ارزن یکی از قدیمی‌ترین غلات است که از زمان‌های بسیار دور کشت می‌شده و یکی از غذاهای اصلی در مناطق آسیای مرکزی و شرقی (مثل هند، چین و مناطق روسیه) و همچنین برخی قسمت‌های آفریقاست. انواع مختلفی از ارزن وجود دارد که برای خوراک دام و نیز به عنوان غلات استفاده می‌شود. برای مثال، ارزن آفریقایی (Eleusine coracana) به طور گسترده‌ای در هند و آفریقا به عنوان علوفه و غله کشت می‌شود و برای رشد نیاز به آب و هوای معتدل و رطوبت کافی دارد.
به طور کلی انواع ارزن که ارزش اقتصادی دارند عبارتند از:
1. ارزن معمولی Proso Millet (Panicum Miliaceum L)
2. ارزن دم روباهی Foxtail Millet (Setaria Italica L.Beauvau)
3. ارزن مرواریدی Pear Millet (Pennisetum americanum)
4. ارزن سرخ Sorghum sudanense
5. ارزن جاپانی Japanese Millet (Echinochloa crusgalli)
6. ارزن انگشتی Finger Millet (Eleusine coracana)
7. ارزن نوک قهوه‌ای Browntop Millet (Panicum ramosum)
8. ارزن کودا یا ارزن جویباری Koda Millet (Paspalum scrobiculatum)

نیازهای اکولوژیک ارزن

خاک :

ارزن می‌تواند در انواع مختلف خاک رشد کند، اما نسبت به خاک‌های مرطوب حساس است و بهترین نوع خاک برای آن، خاک‌های لومی شنی با زهکشی خوب است. ارزن می‌تواند در دامنه وسیعی از PH خاک، که خیلی قلیایی نیست، محصول بدهد. ارزن به شوری هم تحمل دارد، اما جوانه‌زنی آن در شرایط نور ضعیف می‌شود.

آماده‌سازی زمین :

برای کاشت ارزن، زمین باید کاملاً نرم و بدون کلوخ باشد، زیرا دانه‌های آن بسیار کوچک هستند. یک شخم عمیق (حداقل 15 سانتیمتر) با گاوآهن برگردان‌دار و سپس دو تا سه بار دیسک زدن متقاطع می‌تواند شرایط مناسبی برای کشت ارزن فراهم کند.

مقدار…

“““html

بذر ، فاصله کاشت و روش کاشت ارزن

برای برداشت دانه‌ای که کافی و باکیفیت باشد، نیاز به 4 تا 5 کیلوگرم بذر در هر هکتار است و بهترین تراکم بوته‌ها حدود 175000 تا 200000 بوته در هر هکتار می‌باشد. این تراکم با فاصله ردیف‌ها 45 سانتی‌متر و فاصله هر بوته به اندازه 10 تا 12 سانتی‌متر به دست می‌آید. عمق کاشت بذر باید حدود 2 تا 3 سانتی‌متر باشد. به طور معمول، بذر ارزن بعد از شخم زدن زمین و با استفاده از بذرپاشی کشت می‌شود. بهترین روش برای کاشت ارزن مروارید استفاده از ماشین مخصوص بذرکار غلات است، زیرا این روش تضمین می‌کند که بذرها به خوبی جوانه زده و گیاهان به شکل یکنواخت و خوبی رشد کنند.

توصیه های داشت ارزن

نیاز غذایی :

به طور کلی، ارزن‌ها به دلیل مدت زمان رشد کوتاه و سطح ریشه کوچک به مواد غذایی کمتری نیاز دارند. معمولاً برای ارزن‌ها 50 کیلوگرم کود اوره در زمان کاشت و 50 تا 100 کیلوگرم اوره بعد از هر بار برداشت توصیه می‌شود.

آبیاری :

ارزن به کم آبی مقاومت خوبی دارد، اما برای به دست آوردن علوفه بیشتر و بهتر، آبیاری هر 7 تا 10 روز یک بار مناسب است.

دفع علفهای هرز :

بهتر است در مراحل اولیه رشد گیاه برای از بین بردن علف‌های هرز از کولتیواتور استفاده شود. در مراحل بعدی رشد، چون گیاهان سایه زیادی می‌اندازند و برداشت‌های مکرر انجام می‌شود، دیگر نیازی به مبارزه با علف‌های هرز نخواهد بود.

مبارزه با آفات و بیماریهای ارزن

تا کنون بیماری خاصی برای این گیاه گزارش نشده است، اما آفات مهمی که در مراحل اولیه رشد به گیاهان حمله می‌کنند شامل کرم طوقه بر (آگروتیس) و کرم برگ‌خوار (کارادرینا) هستند. برای مقابله با این آفات می‌توان از روش‌های زراعی مانند رعایت زمان کاشت و شخم پاییزه استفاده کرد و برای آگروتیس می‌توان از سم حشره‌کش کارباریول بهره برد. در سایر موارد، به دلیل غیر اقتصادی بودن مبارزه، استفاده مستقیم از گیاه برای تولید گوشت و شیر توصیه نمی‌شود.

برداشت ارزن

بهترین زمان برای برداشت ارزن جهت تولید علوفه سبز زمانی است که پانیکول‌ها ظاهر می‌شوند و بهترین زمان برداشت برای تولید دانه زمانی است که رنگ پانیکول‌ها تغییر کند و برگ‌های پایینی زرد شوند.

بیشتر بخوانید: