آشنایی با انواع شوک جسمی و علت آن + درمان‌ های دارویی (2 نکته مهم)

انواع شوک؛ نشانه‌ها، کمک‌های اولیه و درمان

شوک یک وضعیت خطرناک است که می‌تواند به زندگی انسان آسیب برساند. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که بدن شما به اندازه کافی خون ندارد تا اندام‌ها و بافت‌ها را سالم نگه دارد. در نتیجه، اندام‌ها اکسیژن لازم را دریافت نمی‌کنند و عملکردشان تحت تاثیر قرار می‌گیرد. شوک می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد، مانند شوک جسمی (فیزیولوژیک) و روانی.

شوک چیست؟

علت شوک

هر عاملی که بر جریان خون تاثیر بگذارد، می‌تواند منجر به شوک شود، از جمله:

واکنش شدید آلرژیک؛
از دست دادن مقدار زیاد خون؛
نارسایی قلب؛
کاهش حجم خون؛
عفونت خونی؛
از دست دادن آب بدن؛
تأثیر داروها بر عملکرد قلب؛
آسیب به سیستم عصبی؛
مسمومیت؛
سوختگی.

انواع شوک جسمی

۱. شوک انسدادی

این نوع شوک زمانی رخ می‌دهد که خون به بخش‌هایی از بدن که نیاز به آن دارند نمی‌رسد. به عنوان مثال، آمبولی ریه می‌تواند به جریان خون آسیب بزند. برخی بیماری‌ها که باعث تجمع هوا یا مایع در قفسه سینه می‌شوند نیز می‌توانند شوک انسدادی ایجاد کنند، مانند:

پنوموتوراکس (پیش آمدن ریه)؛
هموتوراکس (تجمع خون در فضای بین دیواره قفسه سینه و ریه)؛
تامپوناد قلبی (تجمع خون و مایعات در فضای بین کیسه اطراف قلب و عضله قلبی).

علائم شوک انسدادی

مشکل در تنفس؛
ضربان قلب سریع؛
کاهش سریع فشار خون؛
صدای غیرطبیعی تنفس.

۲. شوک قلبی

آسیب به قلب می‌تواند باعث شود خون به خوبی در بدن جریان نداشته باشد و این می‌تواند منجر به شوک قلبی شود. دلایل مختلفی برای شوک قلبی وجود دارد، از جمله:

آسیب به عضله قلب؛
حمله قلبی؛
مشکل در دریچه‌های قلب؛
عفونت یا اختلال در عضله قلبی؛
مشکلات ریتم قلب؛
ضربان قلب بسیار کم.

علائم شوک قلبی

نبض ضعیف و نامنظم؛
ضربان بسیار کم؛
دشواری در تنفس؛
سرفه با خلط کف‌آلود سفید یا صورتی؛
ورم پاها و زانوها.

۳. شوک توزیعی

اگر رگ‌های خونی خاصیت کشسانی خود را از دست بدهند و به شدت گشاد شوند، ممکن است مقدار خون کافی به اندام‌ها نرسد و این باعث شوک توزیعی می‌شود. شوک توزیعی شامل انواع مختلفی است، از جمله:

شوک آنافلاکسی: این نوع شوک به دلیل یک واکنش شدید آلرژیک ایجاد می‌شود و زمانی در بدن رخ می‌دهد که سیستم ایمنی به اشتباه به یک ماده بی‌ضرر حمله می‌کند. این نوع شوک معمولاً به دلیل واکنش به غذا، نیش حشرات، دارو یا لاتکس می‌باشد.
شوک سپتیک: این نوع شوک ناشی از عفونت است که باکتری‌ها را به جریان خون می‌آورد. شوک سپتیک وقتی اتفاق می‌افتد که باکتری‌ها و سموم مختلف باعث آسیب جدی به بافت‌ها و اندام‌ها شوند.
شوک نوروژنیک: این نوع شوک به دلیل آسیب به سیستم عصبی مرکزی، معمولاً ناشی از آسیب به نخاع، ایجاد می‌شود. این اتفاق باعث گشاد شدن رگ‌های خونی و احساس گرما می‌شود. در این حالت ضربان قلب کم و فشار خون بسیار پایین است.

علائم شوک توزیعی

گرگرفتگی؛
کاهش فشار خون؛
از دست دادن هوشیاری.

۴. شوک هیپوولمیک

این نوع شوک زمانی رخ می‌دهد که خون

وقتی که مقدار کافی اکسیژن به بافت‌های بدن نمی‌رسد، ممکن است به دلیل از دست رفتن زیاد خون از آسیب یا خونریزی (که به آن شوک هموراژیک گفته می‌شود) یا کم‌آبی بدن باشد. خون، اکسیژن و مواد غذایی را به اعضای مختلف بدن می‌آورد. اگر خون زیادی از دست بدهید، اعضا نمی‌توانند درست کار کنند. همچنین کم‌آبی شدید می‌تواند باعث بروز این نوع شوک شود.

علائم شوک هیپوولمیک

بدن سعی می‌کند مایعات از دست رفته را جبران کند و فشار خون را در حالت عادی نگه دارد، بنابراین ممکن است فرد چنین علائمی داشته باشد:

ضربان قلب سریع؛
تنفس تند؛
گشاد شدن مردمک چشم؛
رنگ پریدگی پوست؛
عرق کردن.

اگر شوک شدیدتر شود، ممکن است بیمار بیهوش شود. اگر خونریزی از خارج باشد، خون قابل مشاهده است، اما در خونریزی داخلی، بیمار ممکن است خون بالا بیاورد یا دچار اسهال خونی شود. هر نوع شوک می‌تواند زندگی بیمار را تهدید کند، بنابراین اگر کسی علامت شوک داشت، بلافاصله با شماره اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.

علائم شوک

ضربان قلب سریع یا ضعیف یا نبود ضربان؛
تپش قلب نامنظم؛
تنفس سریع یا آرام؛
سبکی سر؛
سردی پوست؛
سرگیجه و احساس غش؛
کبودی لب‌ها و انگشتان؛
خستگی؛
گشاد شدن مردمک چشم؛
تاری و بی‌فروغی چشم‌ها؛
درد قفسه سینه؛
حالت تهوع؛
گیجی؛
احساس اضطراب؛
کاهش ادرار؛
تشنگی و خشکی دهان؛
کاهش قند خون؛
کاهش هوشیاری.

تشخیص شوک

پزشک معمولاً ابتدا شوک را با علائم ظاهری آن تشخیص می‌دهد، از جمله:

کاهش فشار خون؛
نبض ضعیف؛
ضربان قلب سریع.

به محض تشخیص شوک، پزشک اقدامات اولیه را برای بهبود جریان خون انجام می‌دهد، از جمله تجویز مایعات، داروها و محصولات خونی. البته کار در اینجا تمام نمی‌شود و باید علت اصلی مشکل مشخص و درمان شود. بنابراین، به محض اینکه وضعیت بیمار پایدار شد، پزشک تلاش می‌کند تا علت ایجاد شوک را شناسایی کند، از جمله:

تصویربرداری: برای بررسی احتمال آسیب داخلی به بافت‌ها و اعضای داخلی می‌توان از سونوگرافی، پرتو ایکس، سی.تی.اسکن و ام.آر.آی (MRI) استفاده کرد.
آزمایش خون: برای تشخیص عواملی مانند از دست دادن زیاد خون، عفونت خونی یا سوء مصرف مواد تجویز می‌شود.

کمک‌های اولیه و درمان

شوک ممکن است موجب بیهوشی، مشکلات تنفسی و حتی ایست قلبی شود. بنابراین، اگر فکر می‌کنید که کسی دچار شوک شده است، فوراً با شماره اورژانس تماس بگیرید و اقدامات زیر را انجام دهید:

اگر فرد بیهوش است، بررسی کنید که آیا هنوز نفس می‌کشد و ضربان قلب دارد یا خیر.
در صورتی که تنفس و ضربان قلب متوقف شده بودند، عملیات سی.پی.آر را انجام دهید.

اما اگر بیمار نفس می‌کشد، مراحل زیر را دنبال کنید:

بیمار را به پشت بخوابانید.
پاهای او را حدود ۳۰ سانتی‌متر بالاتر از سطح سر قرار دهید. این وضعیت به نام “وضعیت شوک” شناخته می‌شود و کمک می‌کند تا جریان خون به اعضای حیاتی که به خون بیشتری نیاز دارند، برسد.
یک پتو یا لباس گرم روی بیمار بپوشانید تا بدنش گرم باقی بماند.
به طور مرتب تنفس و ضربان قلب بیمار را بررسی کنید.

نکات مهم

اگر فکر می‌کنید فرد در ناحیه سر، گردن یا کمر آسیب دیده است، او را جا به جا نکنید.
اگر بیمار زخم قابل مشاهده‌ای دارد، کمک‌های اولیه را انجام دهید و اگر نشانه‌های واکنش حساسیتی وجود دارد، از او درباره داروهای تزریقی سوال کنید.
اگر فرد استفراغ کرد، سر او را کج کنید تا راحت‌تر بالا بیاورد، اما اگر گردن او آسیب دیده بود، سر و گردن و کمر را در یک راستا ثابت نگه دارید و کل بدن او را بچرخانید.
به فرد دچار شوک غذا و نوشیدنی ندهید.
اگر احتمال می‌دهید فرد دچار آسیب نخاعی شده است، او را حرکت ندهید.
اگر خطر وجود ندارد، بیمار را حرکت ندهید.
نباید منتظر بدتر شدن علائم شوک بمانید و فوراً کمک بخواهید.

درمان‌های دارویی

پزشک بر اساس نوع شوک، درمان‌های مختلفی را تجویز می‌کند، از جمله:

اپی‌نفرین و سایر داروها برای درمان شوک آنافلاکسی؛
انتقال خون برای جبران خون از دست رفته در شوک هایپوولمیک؛
اقدامات پزشکی برای درمان شوک قلبی مانند تجویز دارو و جراحی؛
آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان شوک سپتیک.

بهبودی بعد از شوک

بعد از شوک، امکان بهبودی کامل وجود دارد. اما اگر شوک دیر درمان شود، ممکن است به اندام‌ها آسیب دائمی بزند، باعث ناتوانی شود یا حتی منجر به مرگ گردد. به همین خاطر بهتر است بلافاصله با شماره اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.

بهبودی بعد از شوک به چندین عامل بستگی دارد، از جمله:

علت شوک؛
مدت زمان درگیری با شوک؛
ناحیه و میزان آسیب؛
درمان و مراقبت‌هایی که دریافت کرده‌اید؛
سن و وضعیت پزشکی شما.

پیشگیری از شوک

برای جلوگیری از برخی انواع شوک و دلایل بروز آنها، می‌توانید اقداماتی انجام دهید، از جمله:

اگر به چیزی حساسیت دارید، از عوامل محرک دوری کنید و به محض بروز اولین نشانه‌های واکنش شدید، از داروی تزریقی اپی‌نفرین استفاده کنید.
برای کاهش خطر از دست دادن خون به خاطر جراحت، هنگام انجام فعالیت‌های مختلف از لوازم ایمنی استفاده کنید.
برای کاهش مشکلات قلبی، به یک رژیم غذایی متعادل پایبند باشید و ورزش منظم کنید و از سیگار کشیدن پرهیز کنید.
همچنین، برای تأمین آب بدنتان، مایعات زیادی بنوشید، به ویژه اگر در محیط گرم و مرطوب هستید.