آشنایی با بیماری و عوامل ایجاد کپک خاکستری گیاهان (2 نکته مهم)

کپک خاکستری چیست؟

کپک خاکستری یک نوع بیماری است که به وسیله یک قارچ خاص به وجود می‌آید. این بیماری در همه جای دنیا وجود دارد و به محصولات کشاورزی و باغی آسیب‌های زیادی می‌زند. کپک خاکستری می‌تواند انواع مختلفی از گیاهان را آلوده کند اما بیشترین آسیب را به انگور، توت فرنگی و گوجه فرنگی می‌زند. در ادامه این مقاله به توضیح علت این بیماری و نکاتی که باید در مورد آن بدانید می‌پردازیم.

کپک خاکستری یک بیماری قارچی است که ناشی از قارچ Botrytis cinerea است. این قارچ بسیار سریع در باغ‌ها و مزارع، به ویژه در آب و هوای مرطوب و خنک، گسترش می‌یابد. علائم این بیماری به صورت لکه‌های نرم و خاکستری رنگ بر روی برگ‌ها، ساقه‌ها، گل‌ها و محصولات دیده می‌شود. این لکه‌ها ممکن است با پوششی از هاگ‌های خاکستری پوشیده شوند، به ویژه در شرایط مرطوب.

کپک خاکستری ابتدا از گل‌های پژمرده شروع به رشد می‌کند و سپس به سرعت به سایر قسمت‌های گیاه سرایت می‌کند. این بیماری همچنین ممکن است در زمان نگهداری محصولات به وجود آید و منجر به پوسیدگی میوه‌ها و سبزیجات برداشت شده شود. این امر باعث می‌شود که این گیاهان تجزیه شده و به مواد اولیه خود تبدیل شده و دوباره به چرخه طبیعت بازگردند.

به طور کلی، قارچ‌ها در چرخه طبیعت نقشی مؤثر دارند و تا زمانی که به محصولات کشاورزی آسیب نزنند، مفید هستند. اما زمانی که این قارچ‌ها به محصولات کشاورزی حمله می‌کنند، دیگر مفید نیستند و به عنوان آفت و عامل تخریب شناخته می‌شوند.

قارچ بوتریتیس سینرا در رطوبت بالا به خوبی رشد می‌کند، به همین دلیل معمولاً در فصل پاییز به گیاهان آسیب می‌زند. البته ممکن است در زمان‌های دیگری که رطوبت هوا بالا است نیز این بیماری بروز کند. این قارچ تمام مواد مغذی مورد نیاز خود را از گیاهان کشاورزی دریافت می‌کند و تا جایی که ممکن است این روند ادامه پیدا می‌کند تا موجب مرگ گیاه شود. ناحیه‌های مرده به رنگ تیره درمی‌آید و نرم می‌شود.

مقابله با کپک خاکستری گیاهان

استفاده از بذرها و دانه‌های آلوده می‌تواند باعث پخش این قارچ شود زیرا دانه‌های آلوده حامل قارچ هستند. همچنین باقی‌مانده گیاهان آلوده به کپک خاکستری می‌تواند به توسعه این بیماری کمک کند.
در شرایط مناسب برای رشد این قارچ‌ها یعنی دما و رطوبت کافی و همچنین وجود مواد قندی و آلی، میسلیوم (بخش‌های رشته مانند) قارچ رشد می‌کند و هاگ‌های تولید مثل قارچ‌ها را ایجاد می‌کند. این هاگ‌ها می‌توانند از طریق باد، هوا، حشرات و … به گیاهان و محصولات دیگر منتقل شوند. گیاهانی که با این هاگ‌ها در تماس قرار می‌گیرند، به این بیماری مبتلا خواهند شد.

رشد قارچ کپک خاکستری

از قارچ‌ها میسلیوم‌ها به وجود می‌آیند. این میسلیوم‌ها ساختارهایی به نام کنیدی‌فور تولید می‌کنند که هاگ‌هایی غیر جنسی و غیر متحرک به نام کنیدی را فراهم می‌کند. کنیدی‌ها توسط عوامل حمل و نقل مانند جریان هوا، باد، حشرات و … به دیگر گیاهان منتقل می‌شوند.

این هاگ‌ها در زمان‌های سرد، مثلاً در صبح‌های زود با دمای پایین، از کنیدی‌فور خارج شده و روی گیاه جوانه می‌زنند. از هاگ‌ها لوله‌‌های انتقال‌دهنده گرده تولید می‌شود که این لوله‌ها از طریق ترشح آنزیم‌هایی که دیواره سلولی گیاه را از بین می‌برد، وارد گیاه شده و منتشر می‌شود و در نتیجه گیاه به بیماری قارچی کپک خاکستری مبتلا می‌شود.

فرایند ورود قارچ از بافت سالم گیاه یک فرایند زمان‌بر و دشوار است. به همین دلیل، قارچ‌ها بیشتر از طریق روزنه‌ها، خراش‌ها و زخم‌ها وارد گیاه می‌شوند. بنابراین باید به سلامت فیزیکی گیاهان دقت کرد و مانع از ایجاد زخم در بخش‌های مختلف آن‌ها شد.

بخش‌های مستعد آلودگی

• بخش‌های زخمی و خراش‌خورده
• شاخه‌های شکسته
• محل هرس درختان
• رشد بذرها در محیط‌های مرطوب

کنترل کپک خاکستری

برای کنترل کپک خاکستری، اولین کار این است که گیاهان آلوده را بردارید و آنها را از بقیه گیاهان جدا کنید. این کار را با دستکش انجام دهید یا به شکلی که دستتان با گیاه تماس نداشته باشد، آن را از ریشه درآورید و در یک کیسه پلاستیکی قرار دهید و به دور از مزرعه یا و محل کاشت دیگر منتقل کنید.
همچنین باید فاصله‌ای مناسب و استاندارد بین گیاهان حفظ کنید تا اگر یکی از گیاهان بیمار شد، بیماری به سرعت به دیگر گیاهان سرایت نکند.
رطوبت محیط و زیر گیاهان را کنترل کنید و از آبیاری زیاد و غیرضروری پرهیز نمایید.
هنگام هرس درختان، دقت داشته باشید و پس از هر بار هرس، قسمت‌های بریده شده را با مواد ضدعفونی کننده تمیز کنید.
برای گیاهانی که در فضای باز کاشته می‌شوند و ممکن است بارش باران به آنها برسد، استفاده از پوشش‌های پلاستیکی مفید است.
همچنین بهتر است از گونه‌هایی که به این بیماری مقاوم هستند، استفاده کنید.
در انتخاب بذرها و ضدعفونی کردن آن‌ها دقت کنید.
استفاده از قارچ‌کش‌های مؤثر نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.
زهکشی خوب خاک را فراموش نکنید و محصولات خود را به‌طور مرتب بررسی کنید.
از مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی خودداری کنید.
برای بهبود گردش هوا بین گیاهان، گیاهان را هرس کنید و تجهیزات هرس خود را پس از هر بار استفاده ضدعفونی نمایید.
خاک زیر گیاهان را تمیز نگه دارید و زباله‌ها را جمع کنید.
مقدار مناسبی از کمپوست ارگانیک یا مالچ زیر گیاهان بگذارید تا از پخش هاگ‌های قارچ به گل‌ها و برگ‌ها جلوگیری کند.

یکی از بهترین روش‌ها برای جلوگیری از ابتلای گیاهان به بیماری کپک خاکستری، استفاده از چند روش پیشگیری به‌طور همزمان است. با رعایت نکاتی مثل کوددهی مناسب، ضدعفونی کردن نواحی بریده شده و جراحت‌ها، تهویه مناسب، رعایت فاصله مناسب بین گیاهان، بررسی منظم گیاهان و کنترل رطوبت می‌توان از سرایت بیماری جلوگیری کرد.

از قارچ‌کش‌هایی که برای مبارزه با این نوع قارچ استفاده می‌شود، می‌توان به بردوفیکس، کاربندازیم، بندزی میدازول و منکوزب اشاره کرد.

در پایان، به یاد داشته باشید که نداشتن آگاهی کافی درباره بیماری‌ها و عدم رعایت نکات مهم در پیشگیری از آن‌ها ممکن است خسارات زیادی به محصولات و مزرعه شما وارد کند.
بنابراین برای به دست آوردن اطلاعات درست و کافی درباره نیازهای گیاهان و شرایط نگهداری آنها، زمان کافی صرف کنید، زیرا مزرعه، باغ یا گلخانه شما سرمایه شماست و یک بیماری می‌تواند این سرمایه را تهدید کند.