آشنایی با بیماری پلی سیتمی و انواع آن (2 نکته مهم)

پلی سیتمی یا غلظت خون چیست؟

پلی سیتمی یک نوع بیماری است که در آن تعداد گلبول‌های قرمز خون افزایش پیدا می‌کند. این مشکل بیشتر در افراد بزرگسال بالای 50 سال رخ می‌دهد، اما می‌تواند در افراد 15 تا 90 سال هم دیده شود و در مردان معمول‌تر است. متخصصان پزشکی از اصطلاحات پلی سیتمی (polycythaemia) و اریتروسیتوز (erythrocytosis) برای اشاره به افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون استفاده می‌کنند.

گلبول‌های قرمز اصلی‌ترین نوع سلول‌های خون هستند و وظیفه آنها انتقال اکسیژن به تمام نقاط بدن است. بنابراین، مقدار زیادی از آنها توسط هموگلوبین (پروتئین که اکسیژن را حمل می‌کند) تشکیل می‌شود. شمار گلبول‌های قرمز خون به سن و جنس افراد وابسته است. مردان معمولاً گلبول‌های قرمز بیشتری نسبت به زنان دارند و همچنین نوزادان تازه به دنیا آمده غالباً گلبول‌های بیشتری نسبت به بزرگترها دارند. افزایش تعداد گلبول‌های قرمز و در نتیجه غلظت خون می‌تواند باعث کاهش جریان خون به سمت اندام‌های بدن شود و در بعضی مواقع ممکن است لخته‌های خون نیز ایجاد شود.

بسیاری از مردم فکر می‌کنند که خون روشن نشانه رقیق بودن آن و خون تیره نشان‌دهنده غلظت آن است، در حالی که این باور نادرست است، زیرا نمی‌توان غلظت خون را تنها با نگاه کردن تشخیص داد. رنگ تیره خون همیشه به معنای غلظت آن نیست؛ زیرا خونی که از ورید گرفته می‌شود معمولاً به دلیل کمبود اکسیژن تیره‌تر به نظر می‌رسد.

پزشکان برای تشخیص غلظت خون می‌توانند از آزمایش خون (CBC) و بررسی میزان هموگلوبین استفاده کنند. اگر مقدار هموگلوبین خون از حد طبیعی بیشتر باشد، به این معناست که غلظت خون وجود دارد.

انواع پلی سیتمی

• غلظت خون اولیه (پلی سیتمی ورا): این نوع بیماری به عواملی که باعث تولید گلبول‌های قرمز می‌شوند، مرتبط است. “پلی سیتمی ورا” یا “اریترمیا” زمانی به وجود می‌آید که سلول‌های قرمز به دلیل شرایط غیرعادی در مغز استخوان تولید شوند. گاهی اوقات تعداد پلاکت‌ها و سلول‌های سفید نیز افزایش می‌یابد. علائم این بیماری شامل سردرد، سرگیجه، و بزرگ شدن طحال و کبد است. افراد مبتلا ممکن است دچار فشار خون بالا و خطر لخته شدن خون نیز شوند.
• غلظت خون ثانویه (پلی سیتمی ثانویه): این نوع پلی سیتمی به دلیل افزایش تولید طبیعی یا مصنوعی اریتروپویتین به وجود می‌آید و باعث تولید بیش از حد گلبول‌های قرمز می‌شود. در غلظت خون ثانویه، تعداد گلبول‌های قرمز معمولاً بین 6 تا 8 میلیون (و گاهی تا 9 میلیون) در هر میلی‌متر مکعب خون است. درمان این نوع پلی سیتمی معمولاً زمانی انجام می‌شود که مشکل اصلی که باعث آن شده، درمان شود.
• پلی سیتمی کاذب : استرس و فشار روانی می‌توانند باعث بروز غلظت خون کاذب شوند. افزایش آدرنالین در بدن به دلیل استرس می‌تواند باعث انقباض عروق و در نتیجه نشت پلاسما از رگ‌ها شود و نسبت پلاسما به گلبول‌های قرمز کاهش یابد. تعریق و اسهال شدید نیز می‌توانند از دیگر عوامل این نوع غلظت خون باشند. این شرایط معمولاً در افراد بالای 40 سال و بیشتر در مردان مشاهده می‌شود.

علایم ابتلا به پلی سیتمی

• سرخ شدن صورت
• تیرگی رنگ لب، به ویژه در هنگام فعالیت‌های ورزشی
• مشکلات تنفسی، مانند تنگی نفس
• اختلالات هوشیاری، مانند سرگیجه و خواب آلودگی
• مشکلات بینایی، مانند تاری دید
• ضعف و بی‌حالی
• سردردهای غیرطبیعی
• خارش بدن، به ویژه بعد از دوش گرفتن با آب گرم
• برجستگی رگ‌های چشم

پزشکان معتقدند که نوشیدن آب کافی می‌تواند به تنظیم غلظت خون کمک کند و از بروز مشکلاتی مانند لخته شدن خون که می‌تواند منجر به سکته قلبی شود، جلوگیری کند.

“““html

نمی کند، زیرا کم آبی باعث افزایش غلظت خون شده و گردش خون را دچار اشکال می کند.

عواملی که باعث پلی سیتمی

یکی از دلایل ابتلا به غلظت خون می‌تواند وراثتی بودن آن باشد که در ۵ تا ۱۰ درصد موارد اتفاق می‌افتد. اما بیشتر اوقات، بیماری‌های ریوی و قلبی موجب کاهش اکسیژن در بدن می‌شوند. وقتی میزان اکسیژن بدن پایین می‌آید، برای جبران آن، بدن شروع به تولید بیشتر گلبول‌های قرمز می‌کند که این موضوع منجر به افزایش غلظت خون می‌شود.

زمانی که در بدن کمبود اکسیژن وجود داشته باشد، کلیه‌ها هورمونی به نام اریتروپویتین ترشح می‌کنند. این هورمون مغز استخوان را تحریک می‌کند تا گلبول‌های قرمز بیشتری تولید کند و به این ترتیب کمبود اکسیژن در بافت‌ها را جبران کند. معمولاً افرادی که در مناطق کوهستانی یا با هوای آلوده زندگی می‌کنند، به دلیل کمبود اکسیژن، ممکن است دچار غلظت خون شوند.

استرس و اضطراب نیز می‌تواند باعث افزایش غلظت خون شود. فشارهای روانی باعث ترشح آدرنالین می‌شوند که این موضوع موجب انقباض عروق می‌گردد و به این ترتیب، پلاسما از رگ‌ها نشت می‌کند و نسبت گلبول‌های قرمز کاهش می‌یابد.

• عرق کردن و اسهال‌های شدید می‌تواند موجب غلظت خون موقتی شود.
• کشیدن سیگار یکی دیگر از دلایل مهم غلظت خون است، زیرا اکسیژن خون را کاهش می‌دهد و باعث غلظت خون ثانویه می‌شود.
• در برخی افراد، به صورت ارثی هموگلوبین خون به راحتی اکسیژن را به بافت‌ها نمی‌رساند که به آن هموگلوبین غیرطبیعی می‌گویند و این یکی از علل نادر غلظت خون است.
• بیماری‌های مغز استخوان، تومورهای بدخیم در کلیه و کبد، تومورهای مخچه‌ای در کودکان، فیبروم‌های رحمی در زنان، کیست‌های متعدد کلیه، سنگ کلیه و انسداد مجاری ادراری نیز می‌توانند علت غلظت خون باشند.

عوارض پلی سیتمی

• غلظت خون باعث می‌شود که خون به آرامی در قلب و رگ‌ها حرکت کند، که این موضوع می‌تواند به گرفتگی اندام‌ها، سکته مغزی یا قلبی منجر شود.
• افزایش غلظت خون در افرادی که بیماری‌های ریوی دارند، می‌تواند باعث انسداد در ریه شود.
• زخم معده، دردهای استخوانی و در مراحل بعدی نقرس و سنگ کلیه ممکن است ایجاد شود.
• فشار خون بالا
• خونریزی بینی
• بزرگی کبد و طحال

درمان اولیه پلی سیتمی

• درمان علت اصلی در صورت وجود
• گرفتن خون از بیمار
• استفاده از داروهایی برای کاهش تولید گلبول‌های قرمز
• پرهیز از سیگار و هوای آلوده
• نوشیدن مایعات زیاد (حداقل روزی هشت لیوان)
• تغذیه مناسب برای کاهش غلظت خون
• آلبالو و آب لیمو برای کاهش غلظت خون مفید هستند. موز نیز می‌تواند در رقیق کردن خون موثر باشد.
• به طور کلی، مصرف میوه‌ها و سبزیجات به دلیل داشتن ویتامین C و فیبرها، می‌تواند به کاهش غلظت خون و فشار خون کمک کند. افرادی که گیاه‌خوار هستند، معمولاً دارای خون رقیق‌تر و فشار خون پایین‌تری نسبت به افراد هم‌سن خود هستند.

“““html

برای جلوگیری از لخته شدن خون، بهتر است از روغن‌های جامد، روغن نارگیل، چربی‌های دامی، گوشت قرمز و نیز دل، قلوه، مغز، و پیه گاو و گوسفند به مقدار کم استفاده کنید و به جای آن از لبنیات کم چرب، ماهی، سبزیجات و میوه‌های زیاد بهره ببرید.

چگونه می‌توان از پلی‌سیتمی پیشگیری کرد

• غلظت خون ثانویه ممکن است به دلیل کشیدن سیگار زیاد یا قرار گرفتن در معرض گاز مونوکسید کربن ایجاد شود. این مشکل با کاهش زمان تماس با گازها و ترک سیگار قابل پیشگیری است.
• کنترل فشار خون و دیابت نیز می‌تواند خطر ابتلا به پلی‌سیتمی را کمتر کند. اما غلظت خون اولیه و پلی‌سیتمی ژنتیکی قابل پیشگیری نیست.

آزمایش‌های تشخیصی پلی‌سیتمی

با انجام آزمایش “شمارش کامل خون” یا آزمایش CBC و همچنین آزمایش هماتوکریت و بررسی مقدار هموگلوبین می‌توان میزان غلظت خون را بررسی کرد.

در چه شرایطی ممکن است این آزمایش‌ها دقت نداشته باشند و غلظت خون به درستی مشخص نشود؟

در مواقعی که بدن دارای آب زیاد باشد، مانند وضعیت بارداری، خون به علت وجود آب اضافی رقیق می‌شود و در نتیجه ممکن است مقدار هموگلوبین، هماتوکریت و تعداد گلبول‌های قرمز در یک حجم خون کمتر از مقدار واقعی نشان داده شود. برعکس، در مواقعی که بدن کم آب باشد، مانند اسهال یا استفراغ، خون غلیظ‌تر شده و نتایج آزمایش‌ها ممکن است نشان دهند غلظت خون بیشتر از حد واقعی است.

روش‌های درمان اصلی برای پلی‌سیتمی

درمان پلی‌سیتمی بسته به اینکه چه عواملی باعث آن شده باشد، متفاوت است. در پلی‌سیتمی ورا یا سایر انواع اولیه، گزینه‌های درمانی مشخص‌تری وجود دارد. فصد خون (فلبوتومی) بخش اصلی درمان است. هدف این درمان کاهش هماتوکریت به زیر ۴۵ در مردان و ۴۴ در زنان است. همچنین چند داروی خاص برای کاهش تولید غیرطبیعی سلول‌های خونی همراه با فصد خون به کار می‌روند. اکثر این داروهای شیمی‌درمانی عوارض جانبی دارند و استفاده از آن‌ها محدود است.

داروی هیدروکسی‌اوره برای بیمارانی که غلظت خون اولیه دارند و در معرض خطر بالایی برای لخته خون هستند، تجویز می‌شود. این دارو بهترین اثر را برای بیمارانی دارد که بالای ۷۰ سال سن دارند، یا دارای تعداد پلاکت خون بیش از ۱.۵ میلیون هستند و یا در معرض خطر بیماری‌های قلبی و عروقی قرار دارند.

آسپرین و سایر داروهای ضدپلاکت نیز ممکن است برای کاهش خطر لخته خون در افراد مبتلا به پلی‌سیتمی مؤثر باشد، مگر اینکه بیمار دارای مشکلات خونریزی باشد. برای افراد مبتلا به پلی‌سیتمی ثانویه، هدف درمان، بیماری اصلی است که باعث غلظت خون شده است. با درمان آن بیماری، پلی‌سیتمی نیز بهبود می‌یابد.

داروهایی برای کاهش تعداد سلول‌های خونی: برای بیماران مبتلا به پلی‌سیتمی ورا که فصد خون برایشان کافی نیست، داروهایی مانند هیدروکسی‌اوره تجویز می‌شود که توانایی مغز استخوان در تولید سلول‌های خونی را کاهش می‌دهد. اینترفرون آلفا نیز ممکن است برای تحریک سیستم ایمنی به کار رود تا با تولید زیاد سلول‌های خونی مقابله کند. این دارو برای افرادی که به هیدروکسی‌اوره پاسخ نمی‌دهند ممکن است تجویز شود. تحقیقات بالینی برای این دارو ادامه دارد.

• داروهایی برای نابودی سلول‌های سرطانی: روکسولیتینیب (Jakafi) توسط سازمان غذا و دارو برای درمان بیمارانی که به هیدروکسی‌اوره پاسخ نمی‌دهند، تأسیس شده است.

“`

• این روش درمانی به سیستم ایمنی کمک می‌کند تا سلول‌های سرطانی را نابود کند و علائم بیمار را بهبود ببخشد.
• برای کاهش خارش: در صورتی که این مشکل را دارید، می‌توانید از داروهایی مانند آنتی‌هیستامین یا درمان با اشعه‌ی UV استفاده کنید تا آرامش پیدا کنید. همچنین داروهای ضد افسردگی مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) در آزمایشات بالینی نشان داده‌اند که می‌توانند خارش را تسکین دهند. نمونه‌های این داروها شامل پاروکستین (Paxil) و فلوکستین (Prozac) هستند.

توصیه‌های سبک زندگی و درمان‌های خانگی برای پلی سیتمی

برای داشتن زندگی بهتر بعد از تشخیص این بیماری، می‌توانید این کارها را انجام دهید:

• ورزش: انجام ورزش‌های ملایم، مثل پیاده‌روی، می‌تواند خون‌رسانی را بهبود بخشد و خطر لخته شدن خون را کاهش دهد. همچنین ورزش‌هایی که باعث کشش پا و قوزک پا می‌شوند، به جریان خون کمک می‌کنند.
• پرهیز از تنباکو: استفاده از تنباکو می‌تواند عروق خونی را باریک‌تر کند و خطر حملات قلبی یا سکته مغزی به دلیل لخته‌های خونی را افزایش دهد.
• با پوست خود مهربان باشید: برای کاهش خارش، می‌توانید در آب سرد حمام کنید، از پاک‌کننده‌های ملایم استفاده کنید و پوست را آهسته خشک نمایید. همچنین می‌توانید از پودر نشاسته در حمام استفاده کنید. از آب داغ خودداری کنید و اگر نشاسته به پوست آسیب می‌زند، از کرم‌های مرطوب‌کننده کمک بگیرید.
• از دماهای شدید دوری کنید: خون‌رسانی ضعیف می‌تواند خطر آسیب ناشی از دماهای خیلی گرم یا سرد را زیاد کند. در هوای سرد، همیشه لباس مناسب بپوشید، به ویژه برای دست و پا. در هوای گرم هم خود را از آفتاب دور نگه دارید و از مایعات کافی استفاده کنید.
• مراقب زخم‌ها باشید: جریان خون ضعیف به بهبودی زخم‌ها کمک نمی‌کند، به خصوص اگر شما زخم‌هایی در دست و پای خود دارید. این نواحی را به طور منظم بررسی کنید و اگر زخم مشاهده کردید، حتماً به پزشک اطلاع دهید.

بیشتر بخوانید:

تهیه شده توسط بخش سلامت

مجله رضیم