آشنایی با خواص گیاه چوچاق (2 نکته مهم)

خواص دارویی چوچاق یا زولنگ

چوچاق یا زولنگ یکی از گیاهان دارویی است که هنوز به خوبی شناخته نشده و در حال فراموشی است. این گیاه مصارف مختلفی دارد، از جمله استفاده در آشپزی، گل کاری و به عنوان دارو. از جمله خواص دارویی آن می‌توان به خاصیت مدر، مسکن درد، اشتها آور و خواص آنتی اکسیدانی اشاره کرد. محققان به تازگی کشف کرده‌اند که می‌توان از این گیاه برای کاهش آهن خون در بیماران تالاسمی استفاده کرد.

چوچاق (در زبان گیلکی) و زِلِنگ (در زبان مازندرانی) با نام علمی (Eryngium planum) در شمال ایران به عنوان یک گیاه خوراکی شناخته می‌شود. دکتر زرگری آن را زیر نام Eryngium coroleum ذکر کرده است. نام آلمانی این گیاه Flachblättriger Mannstreu است.

در طب سنتی اروپا، این گیاه به عنوان یک مدر، محرک و اشتها آور استفاده می‌شود و به دلیل طعم خوبی که دارد، به عنوان اسانس به کار می‌رود. تحقیقات روی عصاره ساقه و ریشه این گیاه نشان می‌دهد که دارای خاصیت ضد قارچ قابل توجه و فعالیت ضد باکتری متوسط است.

نام فارسی این گیاه شش شاخ است. در مازندران نام آن زولنگ، در شهسوار ششاک و در رامسر شوشاخ (که به معنای شش شاخ است) و در گیلان چوچاق و یا انارچوقاق خوانده می‌شود. عرب‌ها نیز آن را قرصعنه مسدس می‌نامند. در داروسازی سنتی ایران، به بسیاری از خارهای دارویی که تعداد آن‌ها از ده گونه بیشتر است، قرصعنه می‌گویند، اما در اصل منظور همان زولنگ است. گیاه زولنگ خاردار و از تیره چتریان است و گیاهی چندساله به رنگ آبی آسمانی است که در شمال ایران، از رامسر تا گلوگاه و در ارتفاعات میانی البرز در ناحیه‌های شمالی رشد می‌کند. زولنگ بومی مناطق شمال ایران است.

مشخصات گیاه چوچاق یا زولنگ

زولنگ گیاهی خاردار و چندساله از تیره چتریان است. این گیاه به رنگ آبی آسمانی بوده و در شمال ایران، در مناطق مختلف و در مزارع و لبه جوی‌ها به وفور یافت می‌شود. در سنین جوانی، این گیاه دارای برگ‌های نرم و لطیف است که برای مصارف غذایی استفاده می‌شود. اما در زمان بلوغ، برگ‌ها به شکل خاردار در می‌آید. این گیاه به خاطر داشتن شش شاخ، به نام شش شاخ شناخته می‌شود.

این گیاه نیز دارای برگ‌های بزرگ با بریدگی‌های عمیق و خاردار است. لبه‌های برگ‌ها دندانه‌دار است و به هر لبه یک خار می‌رسد. حتی گل‌ها و دیگر قسمت‌های این گیاه نیز خاردار هستند. در زمان بلوغ، برگ‌ها قهوه‌ای و شبیه کله قند می‌شوند و بوی هویج می‌دهند. برخی از گونه‌های این گیاه می‌توانند تا عمق دو متر در زمین فرو بروند. گل‌های این گیاه امیدوارکننده و شیرین اما مورد استفاده زنبور عسل نیستند. قسمت‌های هوایی این گیاه زمانی که تازه و تر هستند، بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند و می‌توان آنها را در پخت و پز به کار برد و به عنوان بهترین سبزی برای خورش استفاده کرد.

ترکیبات چوچاق

ترکیبات اصلی موجود در زولنگ شامل اسانس‌های مختلفی مانند لیمونن، آلفا پی نن و اسید فولیک است. همچنین ریشه این گیاه دارای تانن، قند ساکارز و اسانسی با بویی مطبوع است که حدود 88 درصد است.

خواص دارویی چوچاق

این گیاه کاربردهای مختلفی در سبزی‌کاری، گل‌کاری و طب دارویی دارد. از جمله خواص دارویی آن می‌توان به مدر، مسکن درد، اشتها آور و خاصیت آنتی اکسیدانی اشاره کرد. محققان به تازگی متوجه شده‌اند که از گیاه زولنگ می‌توان برای کاهش آهن خون در بیماران تالاسمی نیز استفاده کرد.

خاصیت دارویی اصلی این گیاه در ریشه آن نهفته است. ریشه این گیاه دارای خاصیت ضد اسپاسم است.

“““html
معطر، معرق، ادرار آور، خلط آور، قند خون را تنظیم می‌کند و محرک است. برای بهترین استفاده دارویی از ریشه، باید در فصل پاییز برداشت شود. خواص درمانی اصلی ریشه برای درمان سیاه سرفه، عفونت‌های ادراری، مشکلات کبد و کلیه، کاهش ورم‌ها و ناراحتی‌های پوستی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ریشه این گیاه می‌تواند قوای جنسی را تقویت کند و از خاکستر آن برای درمان بواسیر استفاده می‌شود. این گیاه آرامش بخش اعصاب، تسکین دهنده بیماری‌های رماتیسمی و کاهش التهاب‌ها نیز هست.

به دلیل داشتن اسید فولیک خون ساز است و به عنوان پادزهر سموم عمل می‌کند. جوشانده آن به تسکین درد پهلو کمک می‌کند، و جوشانده بیخ آن همراه شکر برای رفع نفخ و درد شکم مفید است. این گیاه می‌تواند ادرار، شیر و عرق را افزایش دهد و برای از بین بردن سنگ کلیه و مثانه کمک می‌کند. مربای بیخ تازه آن خوشبو کننده دهان و تقویت کننده قوای جنسی است.

عصاره بیخ آن برای عقب افتادگی عادت ماهیانه مفید است و پماد بیخ آن که با آرد جو و برگ کاسنی تهیه می‌شود، به عنوان نرم کننده ورم‌های سخت عمل می‌کند.

طرز مصرف چوچاق

یکی از راه‌های استفاده از چوچاق این است که آن را در غذاهایی مانند سبزی پلو ماهی، کوکو سبزی، زیتون پرورده و… به کار ببرید. همچنین می‌توانید چوچاق را خشک کرده و به عنوان چاشنی در غذا استفاده کنید.

این گیاه را می‌توان به شکل دمنوش نیز استفاده کرد. برای این کار، آب جوش را روی گیاه بریزید و بگذارید 10 الی 15 دقیقه دم بکشد. سپس آن را صاف کرده و بنوشید. برای تهیه جوشانده، چوچاق را با آب روی حرارت قرار دهید تا بجوشد، سپس صاف کرده و میل کنید.

در مازندران و گیلان از برگ‌های جوان چوچاق برای معطر کردن بسیاری از غذاهای محلی استفاده می‌شود. از جمله مصرف آن در ترشیجات مانند هفت بیجار یا ماست دوغ و ترشی زیتون. همچنین از ریشه این گیاه به عنوان نوعی قند شیرین استفاده می‌شد. آب پز شده یا برشته شده آن به عنوان نوعی سبزیجات مصرف می‌شود و به خاطر هضم راحتش بسیار مناسب است. شاخه‌های جوان این گیاه به عنوان جایگزینی خوب برای مارچوبه نیز محسوب می‌شوند.

مضرات چوچاق

تا به حال مضرات خاصی برای این گیاه گزارش نشده است، اما به طور کلی مصرف بیش از حد هر گیاهی می‌تواند مضر باشد.

بیشتر بخوانید: