آشنایی با داروی ریباویرین و موارد مصرف آن (2 نکته مهم)

ریباویرین چیست و چرا تجویز می‌شود؟

ریباویرین (Ribavirin) یک داروی خوراکی است که برای درمان هپاتیت C مزمن (HCV) استفاده می‌شود و معمولاً با اینترferon ترکیب می‌شود. علاوه بر این، از ریباویرین به شکل استنشاقی برای درمان عفونت‌های شدید تنفسی ناشی از ویروس سن سیشیال تنفسی (RSV) استفاده می‌شود.

مکانیسم اثر ریباویرین

ریباویرین به عنوان یک داروی ضدویروسی عمل می‌کند. این دارو ممکن است باعث کاهش تولید RNA و DNA شود و همچنین در تکامل پوشش ویروس اختلال ایجاد کند.

فارماکوکینتیک ریباویرین

• جذب: زمانی که دارو به شکل آئروسل مصرف می‌شود، بخشی از آن به سیستم جذب می‌شود. از طریق خوراکی، این دارو 64% قابلیت جذب دارد.
• پخش: دارو در ترشحات برونش جمع می‌شود. سطوح موجود در خون کافی برای اثر درمانی نیست.
• متابولیسم: دارو در کبد پردازش می‌شود (وقتی به شکل خوراکی مصرف گردد).
• دفع: بیشتر از طریق کلیه‌ها خارج می‌شود. نیمه عمر این دارو در مرحله اول 9.5 ساعت و در مرحله دوم 40 ساعت است. پس از مصرف خوراکی، نصف عمر نهایی دارو بین 120 تا 170 ساعت خواهد بود.

موارد و مقدار مصرف ریباویرین

الف) عفونت شدید ویروس سن سیشیال تنفسی (RSV) در نوزادان و کودکان بستری.

• برای نوزادان و کودکان: از محلول mg/ml (virazole) 20 استفاده می‌شود که به شکل آئروسل برای ایجاد غلظتی mcg/l 190 بکار می‌رود. درمان باید بین 12 تا 18 ساعت در روز برای 3 تا 7 روز با دوز L 12.5 در دقیقه ادامه یابد.
• در بیمارانی که تحت تهویه مکانیکی هستند، دوز مشابهی استفاده می‌شود. همچنین باید هر 1 تا 2 ساعت ساکشن انجام شود و فشارهای ریوی هر 2 تا 4 ساعت چک گردد.

ب) هپاتیت C مزمن ژنوتیپ 1 و 4.

• برای بزرگسالانی که وزن‌شان کمتر از 75 کیلوگرم است: باید 1000 میلی‌گرم در روز به صورت منقسم (400 میلی‌گرم صبح و 600 میلی‌گرم بعد از ظهر) با اینترferon آلفا b 2، 3 میلیون واحد زیر جلدی سه بار در هفته یا 1000 میلی‌گرم به همراه 180 میکروگرم و pegasys هفتگی برای 48 هفته مصرف شود.
• برای بزرگسالانی که وزن‌شان بیشتر از 75 کیلوگرم است: باید 1200 میلی‌گرم در روز به شکل دو دوز منقسم (600 میلی‌گرم صبح و 600 میلی‌گرم بعد از ظهر) با اینترferon آلفا b 2، 3 میلیون واحد زیر جلدی سه بار در هفته یا 1200 میلی‌گرم به همراه 180 میکروگرم pegasys هفته‌ای برای 48 هفته مصرف شود.

پ) هپاتیت C مزمن ژنوتیپ 2 و 3.

• برای بزرگسالان: 800 میلی‌گرم در دو دوز منقسم به همراه 180 میکروگرم pegasys هفتگی به مدت 24 هفته.

ت) هپاتیت C مزمن (بدون توجه به ژنوتیپ) در بیماران مبتلا به HIV که قبل از این اینترferon دریافت نکرده‌اند.

• برای بزرگسالان: 800 میلی‌گرم به صورت خوراکی در روز، در دو دوز منقسم به همراه pegasys 180 میکروگرم، زیر جلدی هفته‌ای برای 48 هفته.

ث) هپاتیت مزمن.

• برای کودکان بالای 3 سال با وزن بین 50 تا 61 کیلوگرم: 200 میلی‌گرم صبح و 400 میلی‌گرم بعد از ظهر همراه با اینترferon آلفا b 2، 3 میلیون واحد زیر جلدی سه بار در هفته.
• برای کودکان بالای 3 سال با وزن 25 تا 36 کیلوگرم: 200 میلی‌گرم صبح و بعد از ظهر همراه با اینترferon آلفا b 2، دو میلیون واحد زیر جلدی سه بار در هفته.

مصرف ریباویرین در دوران بارداری

گروه X: داروهای این دسته در دوران بارداری به دلیل ایجاد مشکلات و ناهنجاری‌های جنینی در مطالعات بر روی حیوانات و انسان‌ها شامل خطراتی برای جنین هستند. بنابراین، مصرف این داروها در زمان بارداری کاملاً ممنوع می‌باشد و به عنوان داروهای ممنوعه شناخته می‌شوند.

مصرف در دوران شیردهی: میزان ترشح دارو در شیر مادر مشخص نیست. بنابراین، توصیه می‌شود که در دوران شیردهی از مصرف این دارو خودداری شود.

عوارض جانبی ریباویرین

• نقص‌های عصبی: سردرد، خستگی و خواب آلودگی.
• مشکلات قلب و عروق: ایست قلبی، کاهش ضربان قلب، فشار خون پایین و افزایش ضربان قلب.
• مشکلات چشمی و گوش‌و‌حلق: التهاب ملتحمه، قرمزی پلک‌ها، گلو درد و آبریزش بینی.
• دستگاه گوارش: حالت تهوع و کاهش اشتها.
• مشکلات خونی: کم خونی، کم خونی همولیتیک، افزایش رتیکولوسیت‌ها و کم خونی شدید.
• مشکلات تنفسی: توقف تنفس، پنومونی باکتریایی، انقباض برونش، جمع شدن هوا در ریه‌ها و ورم ریه.
• مشکلات پوستی: جوش‌های پوستی.

مسمومیت با ریباویرین و درمان آن

مصرف بیش از حد داروی خوراکی ممکن است باعث تشدید عوارض جانبی مانند اختلال آنزیم‌های کبدی، نارسایی کلیوی، خونریزی و سکته قلبی به ویژه در صورت مصرف همزمان با اینترفرون آلفا b2 شود. درمان خاصی برای مسمومیت وجود ندارد.

اثر ریباویرین بر آزمایش‌های تشخیصی

این دارو موجب افزایش میزان بیلی‌روبین و اوریک اسید می‌شود و همچنین باعث کاهش هموگلوبین و هماتوکریت و افزایش تعداد رتیکولوسیت‌ها خواهد شد.

تداخلات دارویی ریباویرین

• داروهایی مانند استامینوفن، آنتی‌اسیدهای حاوی منیزیم و آلومینیوم، آسپیرین و سایمتیدین می‌توانند بر سطوح دارو تأثیر بگذارند.
• دیدانوزین ممکن است عوارض جانبی این دارو را افزایش دهد.
• استفاده همزمان با استاوودین و زیدوودین می‌تواند اثر ضد ویروسی آن‌ها را کاهش دهد.

ملاحظات خاص فرم آئروسل ریباویرین

1- فرم آئروسل تنها برای درمان عفونت‌های شدید دستگاه تنفسی تحتانی ناشی از RSV مجاز است. درمان ممکن است قبل از دریافت نتایج آزمایشات آغاز شود ولی باید تأیید RSV انجام شود. بیماران باید در بیمارستان بستری و به دقت تحت نظر قرار گیرند.
2- برای تجویز آئروسل ریباویرین تنها از دستگاه SPAG-2 استفاده کنید.
3- محلول را با آب استریل رقیق کرده و به یک فلاسک 500 میلی‌لیتری به صورت آسپتیک منتقل کنید و با آب مقطر حجم آن را به 300 میلی‌لیتر برسانید تا به غلظت mg/ml 120 برسد. محلول تا 24 ساعت در دمای اتاق قابل استفاده است.
4- برای رقیق کردن محلول از آب باکتریواستاتیک استفاده نکنید.
5- محلول را هر 24 ساعت تعویض کرده و محلول باقی‌مانده را دور بریزید.
6- بیمارانی که تحت ونتیلاسیون هستند باید به طور دقیق از نظر علائم تنفسی تحت نظر باشند، زیرا ممکن است دارو در تجهیزات تنفسی رسوب کند.
7- دارو در نوزادان مبتلا به عفونت شدید RSV، به ویژه در نوزادان نارس یا نوزادانی که مشکلات قلبی و ریوی دارند، بسیار مؤثر است.
8- افرادی که دارو را به صورت آئروسل آماده می‌کنند، ممکن است دچار علائمی مانند سردرد، التهاب ملتحمه، حالت تهوع، سرگیجه، آبریزش چشم، جوش‌های پوستی، آبریزش بینی، گلو درد و به میزان کمتری انقباض برونش، درد قفسه سینه و آسیب به لنزهای تماسی شوند. بیشتر این نشانه‌ها در ساعت‌های اولیه تماس بروز می‌کند.
9- درمان دارویی باید همراه با تأمین کافی تنفس و مایعات باشد.

ملاحظات

فرم خوراکی ریباویرین

1- قبل از شروع درمان، حتماً از بیمار تست بارداری منفی بخواهید. این تست باید هر ماه در طول درمان و تا ۶ ماه بعد از آن تکرار شود.
2- زنان بیمار یا همسران مردان مبتلا باید از دو روش پیشگیری از بارداری قبل، حین درمان و تا ۶ ماه بعد از آن استفاده کنند.
3- وضعیت خون، تست‌های کبدی و میزان TSH را قبل و در طول درمان زیر نظر داشته باشید.
4- ریباویرین به تنهایی برای درمان هپاتیت C مزمن مؤثر نیست.
5- بیمار را از نظر افکار خودکشی، افسردگی شدید، آنمی همولیتیک، سرکوب مغز استخوان، بیماری‌های خودایمنی و عفونی، اختلالات ریوی، پانکراتیت و دیابت بررسی کنید.
6- اگر بیمار دچار مشکلات ریوی یا نارسایی شدید ریوی شد، تجویز دارو را متوقف کنید.

نکات قابل توصیه به بیمار در طول مصرف ریباویرین

این دارو را می‌توان بدون توجه به زمان غذا خوردن مصرف کرد. اما بهتر است زمان مصرف دارو همیشه ثابت باشد.

بیشتر بخوانید: