آشنایی با روش کاشت و خواص گیاه دم شیر (2 نکته مهم)

دم شیر یا گیاه برنجاسف

دم شیر یک گیاه دارویی معطر است که در مناطق کوهستانی و مرتفع کشور، مثل دماوند رشد می کند. این گیاه در صنایع دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد و امروزه به دلیل خواص مفیدش در سطح جهانی مورد توجه قرار گرفته است.

دم شیر یکی از قدیمی ترین گیاهانی است که بشر از آن استفاده کرده است. تئوفراست، دانشمند قدیمی، در کارهایش به این گیاه اشاره کرده و از خواص درمانی‌اش صحبت کرده است. در طب سنتی کشورهای غربی، این گیاه به عنوان ضد تشنج، قابض، خلط‌آور، تقویت‌کننده و اشتها آور شناخته شده است.

نام علمی این گیاه به زبان یونانی به معنای دم شیر است. این گیاه سابقه طولانی‌تری دارد زیرا ماماها از آن برای پیشگیری از عفونت‌های رحمی بهره می‌برند. به همین دلیل اسم دیگر آن مادر دوست (Motherwort) است. در طب گیاهی از گل‌ها و برگ‌های این گیاه استفاده می‌شود.

امروزه در بسیاری از منابع علمی معتبر، گیاه دم شیر به عنوان دارو مورد اشاره قرار گرفته است. مواد موثره این گیاه خواص آرام‌بخش، خواب‌آور و مدر دارد و می‌تواند فشار خون را پایین بیاورد و در درمان بیماری‌های قلبی کمک کننده باشد.

گل‌های دم شیر باعث تولید عسل با کیفیت عالی می‌شوند. در برخی کشورهای غربی، داروهای مختلفی از مواد موثری این گیاه تولید شده و به صورت قطره، قرص، کپسول یا شربت استفاده می‌شود.

مشخصات گیاه دم شیر

دم شیر یک گیاه علفی و چند ساله است. منشاء این گیاه به مناطق مدیترانه در آسیا و اروپا برمی‌گردد و در مرکز و غرب اروپا، شمال آسیا، شمال آفریقا، اسکاندیناوی، انگلیس و بالکان رشد می‌کند.

این گیاه با توجه به شرایط اقلیمی محل رشدش می‌تواند بین 50 تا 150 سانتی‌متر ارتفاع داشته باشد. ساقه‌اش مستقیم، منشعب و چهار گوش است و بعضی اوقات توخالی می‌باشد. برگ‌ها به شکل متقابل روی ساقه قرار دارند و برگ‌های پایینی بزرگتر از برگ‌های بالایی هستند. طول این برگ‌ها بین 6 تا 10 سانتی‌متر است و دارای 5 تا 7 بریدگی می‌باشند. دمبرگ‌های برگ‌های پایینی نسبت به دیگر برگ‌ها بلندتر است. برگ‌های بالایی کوچکتر بوده و به طول دو تا چهار سانتی‌متر می‌رسند و سطح آن‌ها با کرک‌های ظریفی پوشیده شده است.

گل‌های دم شیر صورتی رنگ هستند و به صورت خوشه‌هایی که 8 تا 11 گل در آن‌ها وجود دارد، در زاویه برگ‌ها رشد می‌کنند. این گل‌ها کوچک بوده و طولشان بین سه تا پنج میلی‌متر است. بر روی هر ساقه 20 تا 25 خوشه گل وجود دارد.

میوه این گیاه فندقه و چهار قسمتی است. بذر گیاه دم شیر سه وجهی، طولش دو و ضخامتش یک میلی‌متر است و رنگ آن قهوه‌ای روشن می‌باشد. وزن هزار دانه بین 7/0 تا 9/0 گرم است. پیکره رویشی دم شیر حاوی مواد موثره‌ای است که مهمترین آن‌ها ترکیب‌های ایرویدوئیدی (مشابه آنچه در ریشه سنبل الطیب وجود دارد) از جمله لئونورید است.

آلکالوئیدهای لئونورین و استاپیدرین، تانن (به مقدار 5 تا 10 درصد)، مواد تلخ و همچنین اسانس (به مقدار 03/0 تا 2/0) از دیگر ترکیب‌های موجود در پیکر رویشی دم شیر هستند. نوع‌های شیمیایی متفاوتی نیز در جمعیت‌های گیاه دم شیر مشاهده شده است که در برخی از آن‌ها تانن یا اسانس وجود ندارد، در حالی که نوع‌های دیگر ممکن است حاوی مقادیر زیادی تانن و اسانس باشند.

نیازهای اکولوژیکی دم شیر

دم شیر یک گیاه مقاوم به شمار می‌آید و به همین دلیل می‌تواند در اکثر نقاط کره زمین رشد کند.

“““html

این گیاه به سرما مقاوم است و بذرهای دم شیر برای رشد نیاز به یک دوره سرمایی دارند. برای اینکه دم شیر خوب رشد کند، باید به مدت چهار هفته در دمای دو درجه سانتی‌گراد قرار بگیرد.

دم شیر در طول دوره رشد به مواد مغذی کافی و ترکیب‌های هوموسی نیاز دارد. وجود نیتروژن نیز در افزایش عملکرد گیاه موثر است. خاک‌های با بافت متوسط و زهکشی مناسب برای کشت این گیاه عالی هستند. دم شیر را می‌توان با هر گیاه دیگری به تناوب کشت کرد.

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز دم شیر

خاک‌های غنی و حاصل‌خیز با ترکیب‌های هوموسی برای کشت دم شیر مناسب هستند. تحقیقات نشان می‌دهد که نیتروژن کافی نقش مهمی در افزایش رشد و بهبود کیفیت مواد مؤثره این گیاه دارد. انجام تحقیقات برای تأمین نیازهای غذایی دم شیر در منطقه کشت آن بسیار اهمیت دارد.

آماده‌سازی خاک برای کاشت دم شیر

پس از برداشت محصول قبلی که با دم شیر به تناوب کاشته شده، باید بلافاصله زمین را آماده کنیم. برای این کار ابتدا با اضافه کردن مواد غذایی لازم، شخم عمیق می‌زنیم و سپس باید سله‌های خاک را بشکنیم و سنگ‌ها و قلوه‌سنگ‌ها را جمع‌آوری کنیم. در نهایت بعد از تسطیح، زمین برای کشت آماده می‌شود (چه برای کشت رویشی و چه جنسی). اگر خاک نرم باشد، قبل از انتقال نشاءها به زمین اصلی بهتر است از غلتک برای ایجاد چگالی مناسب استفاده کنیم.

تاریخ و فواصل کاشت دم شیر

اوایل بهار (نیمه دوم اسفندماه) زمان مناسبی برای کاشت بذر دم شیر در خزانه هوای آزاد یا زیر پلاستیک است. نشاءهای به دست آمده را می‌توان در فصل پاییز (از شهریور تا مهر) به زمین اصلی منتقل کرد. اواخر اردیبهشت ماه هم زمان مناسبی برای تکثیر رویشی دم شیر است.

فاصله بین ردیف‌های کشت دم شیر باید بین 50 تا 70 سانتی‌متر باشد و فاصله بین دو بوته در یک ردیف نیز باید 30 تا 40 سانتی‌متر باشد.

روش کاشت گیاه دم شیر

کاشت دم شیر می‌تواند از طریق بذر یا به صورت رویشی صورت گیرد. برای کاشت بذر، باید آن‌ها را در زمان مناسب در خزانه هوای آزاد یا زیر پلاستیک بکارید. از آنجا که بذرها در خزانه هوای آزاد به آرامی رشد می‌کنند و تعداد کمی از آن‌ها سبز می‌شوند، توصیه می‌شود از خزانه زیر پلاستیک استفاده شود. برای تولید نشاء به ازای هر هکتار زمین به 1.5 تا 2 کیلوگرم بذر با کیفیت نیاز است.

در روش تکثیر رویشی، در زمان مناسب باید قسمت‌هایی از ریشه را تقسیم کنیم. پس از خارج کردن بوته‌های دو تا سه ساله و سالم از خاک، آن‌ها را به قطعات مناسب تقسیم کرده و در زمین اصلی می‌کاریم. در کشت‌های وسیع، استفاده از ماشین‌آلات نشاء کار برای انتقال بوته‌ها به زمین اصلی توصیه می‌شود. برای هر هکتار زمین به 37 تا 40 هزار بوته نیاز است.

مراقبت و نگهداری از گیاه دم شیر

مهم‌ترین کار در مراقبت از دم شیر، مبارزه با علف‌های هرز در خزانه و زمین اصلی است. در کشت‌های کوچک می‌توان به‌صورت دستی علف‌ها را جمع کرد و در مزارع بزرگ‌تر از کولتیواتور برای این کار استفاده کرد. آبیاری منظم گیاهان در خزانه و در زمین اصلی نیز نقش مهمی در افزایش محصول دارد.

از آنجا که گیاهان از فاصله 30 تا 40 سانتی‌متری برداشت می‌شوند، باید پس از برداشت محصول، قسمت‌های هوایی باقی‌مانده را نیز جمع‌آوری کرد.

“““html

گیاه دم شیر به راحتی از زمین خارج می‌شود و مقاوم به آفات و بیماری‌ها است، به طوری که تا به حال هیچ آفت یا بیماری خاصی بر روی این گیاه گزارش نشده است.

زمان برداشت محصول گیاه دم شیر

برداشت گیاهان یک ساله به صرفه نیست، بنابراین پیشنهاد می‌شود از سال دوم به برداشت محصول بپردازید. گیاهان در زمان گلدهی بهترین کیفیت و مقدار مواد مؤثر را دارند. از سال دوم رویش می‌توان دو بار در سال محصول برداشت کرد؛ بار اول در اواخر خرداد و بار دوم در اواسط شهریور.

کیفیت گیاهان جمع‌آوری شده در بار دوم (شهریور) مناسب نیست، بنابراین بهتر است که محصولات هر دو بار برداشت را با هم مخلوط کنید و سپس مواد مؤثر آن‌ها را استخراج نمایید. در سطوح کوچک، برداشت با دست و استفاده از داس انجام می‌شود، در حالی که در مزارع بزرگ‌تر، برداشت با ماشین‌های مخصوص امکان‌پذیر است.

برای برداشت، باید گیاه را از فاصله 30 تا 40 سانتی‌متری زمین قطع کنید. اگر از فاصله کمتری برداشت کنید، کیفیت محصول پایین می‌آید.

پس از برداشت، ساقه‌های ضخیم و نامناسب باید از سایر قسمت‌ها جدا شوند و سپس خشک شوند. قسمت‌های برداشت شده را می‌توان در سایه یا با استفاده از خشک‌کن‌های الکتریکی خشک کرد. اگر از خشک‌کن الکتریکی استفاده می‌کنید، دما باید بین 30 تا 35 درجه سانتی‌گراد باشد.

هر چهار تا پنج کیلو گرم بخش رویشی تازه پس از خشک شدن به یک کیلو گرم تبدیل می‌شود. رطوبت قسمت‌های خشک شده نباید بیشتر از 20 درصد باشد. مقدار عملکرد بخش رویشی خشک گیاه دم شیر از سال دوم رویش به‌طور سالانه بین چهار تا هفت تن در هکتار است.

خواص درمانی گیاه دم شیر

دم شیر و درمان بی‌خوابی

خواب کافی یکی از نیازهای اساسی بدن انسان است. اگر فردی در طول شب نتواند به اندازه کافی بخوابد، ممکن است مشکلات زیادی برایش پیش بیاید. بر اساس آمار موسسه بهداشت و سلامت عمومی آمریکا، 42 درصد از مردم این کشور دچار بی‌خوابی هستند. نوشیدن یک فنجان چای دم شیر می‌تواند به کاهش اضطراب و استرس کمک کند و به داشتن ذهنی آرام و خواب بهتر یاری رساند.

دم شیر و درمان سرطان

سرطان یک بیماری مزمن و بسیار خطرناک است که تاکنون جان بیش از 200 میلیون نفر را گرفته است. متأسفانه با تغییر عادات سبک زندگی، این بیماری در حال افزایش است. سرطان زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های سالم بدن به طور غیرطبیعی رشد کنند. رادیکال‌های آزاد که سلول‌ها را اکسیده می‌کنند، یکی از عوامل مؤثر در بروز سرطان هستند. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در دم شیر می‌توانند فعالیت این رادیکال‌ها را کاهش دهند و در نتیجه به جلوگیری از سرطان و بیماری‌های مزمن دیگر کمک کنند.

دم شیر و تسکین دردهای قاعدگی

یکی از مشکلات رایجی که بسیاری از خانم‌ها با آن روبرو هستند، قاعدگی‌های دردناک است. تحقیقات در …
“`

تحقیقی که در سال 2009 توسط دانشمندان آمریکایی با مشارکت بیش از 500 زن بین 15 تا 35 سال انجام شده، نشان می‌دهد که 5 نفر از هر 10 نفر در طول سال دچار قاعدگی‌های دردناک می‌شوند.

معمولاً خانم‌ها از داروهای شیمیایی یا هورمونی برای رفع این مشکل استفاده می‌کنند که این کار می‌تواند عوارض جانبی زیادی داشته باشد. اما عصاره دم شیر به خاطر خواص ضد التهابی و تسکین‌دهنده‌ای که دارد، می‌تواند یک جایگزین بسیار خوب برای این داروها باشد.

خواص دم شیر در کاهش استرس

بدون شک یکی از مهم‌ترین خاصیت‌های این گیاه، کاهش اضطراب و استرس است. تحقیقات نشان می‌دهند که نوشیدن دمنوش‌های این گیاه تأثیر شگفت‌انگیزی در کاهش استرس دارد، چرا که ترکیبات طبیعی موجود در دم شیر می‌توانند سطح هورمون کورتیزول را پایین بیاورند.

این موضوع در درمان میگرن هم بسیار موثر است، چون استرس یکی از عوامل اصلی ایجاد میگرن است. بسیاری این خاصیت دم شیر را با چای بابونه مقایسه می‌کنند.

خواص دم شیر در سلامتی قلب

یکی از دلایلی که شما را به استفاده از این گیاه ترغیب می‌کند، تقویت سلامت قلب است. دم شیر خاصیت‌هایی مشابه با پونه دارد، یعنی مصرف آن می‌تواند به آرام کردن ضربان قلب که ممکن است به خاطر مشکلات تیروئیدی باشد، کمک کند.

این خاصیت دم شیر باعث شده تا سازمان‌های مربوط به بیماری‌های قلبی، این گیاه را در میان 10 ماده غذایی برتر برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی قرار دهند. دکتر استیون برندج، متخصص گیاهان دارویی در دانشگاه سن‌دیگو معتقد است که مصرف این گیاه نقش مهمی در جلوگیری از بیماری‌های قلبی دارد.

نحوه مصرف دم شیر

بخش‌هایی از این گیاه که مصرف می‌شود، شامل عصاره، گل‌ها و برگ‌های دم شیر است. برای تهیه چای، باید از ۲ تا ۴ گرم گیاه خشک در آب جوش استفاده کرد، و این مقدار در روز باید سه بار مصرف شود.

استفاده روزانه ۴ تا ۵ گرم از این گیاه یا معادل آن از محصولات دیگر دم شیر توصیه شده است. این گیاه معمولاً یکی از اجزای موجود در چای‌های دارویی مربوط به قلب و عروق است.

علاوه بر این، می‌توانید مخلوطی از روغن‌های فرار موجود در عصاره دم شیر را به صورت موضعی روی نواحی خاصی در اطراف قلب استفاده کنید.

بیشتر بخوانید: