آشنایی با علف هرز پنجه مرغی (2 نکته مهم)

آشنایی با گیاه پنجه مرغی

پنجه مرغی با نام علمی: Cynodon dactylon (L.) pres گیاهی است که به شدت شایع بوده و بیشتر در مناطق گرم رشد می‌کند. این گیاه معمولاً در باغات میوه، مزارع، زمین‌های چمن و حتی در کنار جاده‌ها و زمین‌های بایر پیدا می‌شود و به خصوص در زمین‌های زراعی یک‌ساله مزاحمت ایجاد می‌کند. همچنین از این گیاه برای بهبود روند تخمیر در تهیه نوشیدنی‌های گازدار استفاده می‌شود.

پنجه مرغی از جمله علف‌های هرز مقاومی است که در بیشتر مناطق گرمسیری دیده می‌شود و در باغ‌ها، مزارع، زمین‌های بازی و چمن‌زارها ایجاد مشکل می‌کند. این گیاه در کنار جاده‌ها و به ویژه در زمین‌های زراعی یک‌ساله و زمین‌های بایر به وفور یافت می‌شود. از پنجه مرغی برای بهبود فرایند تخمیر در تولید نوشابه‌های گازدار نیز بهره می‌برند.

گیاه‌شناسی علف هرز پنجه مرغی

پنجه مرغی گیاهی چندساله از خانواده Poaceae است که می‌تواند بین ۱۰ تا ۴۵ سانتیمتر رشد کند. این گیاه با استفاده از بذر، ریزوم (ریشه‌های افقی) و استولون (ساقه‌های افقی) تکثیر می‌شود. ساقه‌های آن به شکل نازک و موجود در سطح زمین و همچنین ساقه‌های زیرزمینی موجود است و دارای انشعاب‌های کوتاه و برگ‌های شبیه به فلس می‌باشد. از نقاط گره ریزوم‌ها و استولون‌ها، گیاهان جدید می‌روید.

برگ‌های پنجه مرغی بین ۲.۵ تا ۱۰ سانتیمتر طول دارند و رنگ آن‌ها سبز مایل به آبی یا سبز تیره است. گل‌های این گیاه به صورت خوشه‌هایی کوچک در انتهای ساقه‌ها به وجود می‌آید و این خوشه‌ها تقریباً ۴ سانتیمتر طول دارند و شامل گروهی از گل‌های کوچکی هستند که بدون پایه و در دو ردیف در یک طرف خوشه قرار می‌گیرند.

چرخه زندگی علف هرز پنجه مرغی

بذر این گیاه می‌تواند در پاییز یا بهار رشد کند. علاوه بر بذر،پنجه مرغی توانایی تکثیر از طریق قطعات ریزوم یا استولون را نیز دارد، که این مسئله ممکن است به خاطر فعالیت‌های کشاورزی و یا به شکل‌های دیگر اتفاق بیفتد.

مناطق پراکنش گیاه پنجه مرغی

گیاه “پنجه مرغی” از آسیا به خصوص هند و همچنین بومی (endemic) آفریقا است. در حال حاضر ۸ گونه از این گیاه در آفریقای جنوبی شناسایی شده است. در حال حاضر پنجه مرغی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری دنیا به صورت جهانی و فراگیر در طول عرض جغرافیایی ۴۵ درجه شمالی تا ۴۵ درجه جنوبی و تا ارتفاع ۳۰۰۰ متر از سطح دریا یافت می‌شود. این گیاه سازگاری بسیار خوبی با انواع خاک‌ها و شرایط آب و هوایی دارد. پنجه مرغی یا برمودا گراس بر اساس نامی که در قرن نوزدهم به آن داده شده، به عنوان یک گیاه هرز مهاجم از منطقه “برمودا” به آمریکا منتقل شده است.

گیاه “پنجه مرغی” امروز در کشورهای مختلفی چون استرالیا، اندونزی، سنگاپور، کامبوج، ویتنام، ایالات متحده، مکزیک، کاستاریکا، شیلی، پورتوریکو، کلمبیا، اروگوئه، آرژانتین و برزیل به عنوان علف هرز مهاجم شناخته می‌شود و اکنون در ۵۷ کشور به عنوان علف هرز اصلی یا مشکل‌ساز محسوب می‌شود.

شرایط اکولوژیک مناسب علف هرز پنجه مرغی

برخی محققان برای رشد پنجه مرغی شرایط زیر را مدنظر قرار داده‌اند:

• دمای روزها حداقل ۱۵ درجه سانتیگراد و به مدت ۸ ساعت
• دمای شب‌ها حداقل ۵ درجه سانتیگراد به مدت ۱۶ ساعت

ریزوم‌ها و استولون‌های این گیاه در تماس با خاک مرطوب قادر به ریشه‌زایی از گره‌های خود هستند، بنابراین این قطعات می‌توانند زنده بمانند و گیاهان جدیدی ایجاد کنند. ریزوم‌های گیاه پنجه مرغی به طور معمول در عمق سطحی خاک (بین ۱ تا ۶ اینچ) رشد می‌کنند و پس از نرم شدن خاک به عمق بیشتری نفوذ خواهند کرد.

“پنجه مرغی” می‌تواند به خوبی غرقابی شدن زمین را تحمل کند، اما در چنین شرایطی نمی‌تواند به خوبی رشد کند. این گیاه توانسته است در مناطق اطراف رودهای گنگ و براهماپوترا در بنگلادش، شرایط غرقابی در عمق 9 متر را برای چندین هفته تحمل کند. همچنین، “پنجه مرغی” قادر است وضعیت غرقاب را در آب‌های جاری به مدت 8 روز و در آب‌های ساکن به مدت 4 هفته تحمل کند.
این گیاه می‌تواند در انواع مختلف خاک‌ها زندگی کند، اما خاک‌های اسیدی را بهتر از خاک‌های قلیایی می‌پسندد. “پنجه مرغی” بهترین رشد را در خاک‌هایی با نیتروژن بالا، کلسیم کافی و PH حدود 5.5 دارد.

این گیاه نسبت به شوری هم مقاوم است، اما در شرایط شوری، رشد آن کمی کاهش می‌یابد. در این وضعیت، “پنجه مرغی” مواد غذایی خود را از بخش‌های هوایی به سمت ریشه‌ها منتقل می‌کند تا زنده بماند.

ویژگی‌های رشد و تکثیر علف هرز پنجه مرغی

علف هرز “پنجه مرغی” از دو طریق رشد می‌کند:

• روش رویشی (غیرجنسی) با استفاده از استولن‌ها و ریزوم‌ها
• روش زایشی (جنسی) با استفاده از بذرها

این گیاه به وسیلهٔ انتقال بخش‌های ریزوم و استولن توسط حیوانات (به ویژه سم‌داران)، ماشین‌آلات کشاورزی، آب‌های جاری و انسان (جابجایی گیاهان جدید) گسترش می‌یابد. پنجه مرغی در هر ماه می‌تواند از هر گره استولن بیش از 20 جوانه جدید، حدود 12 ساقه جدید و 3 جوانه ریزومی در حالت خواب تولید کند.

روش ازدیاد زایشی به دلیل نیاز به شرایط مناسب، اهمیت کمتری در گسترش “پنجه مرغی” دارد. برای کشت این گیاه به 11-9 کیلوگرم بذر در هکتار نیاز داریم. هر کیلوگرم از این بذرها شامل 4.4 میلیون بذر می‌باشد. قبل از کاشت، بذرها با قارچکش لیندان (lindane) درمان می‌شوند، به ویژه در زمانی که تهدیدی از سوی مورچه‌ها وجود دارد.

خسارات ناشی از گیاه پنجه مرغی

1) احتمال مسمومیت در دام‌هایی مانند گوسفند، اسب، خوک و گوساله‌ها وجود دارد، اما شواهدی از مسمومیت بزها گزارش نشده است.

1-1) علت مسمومیت این گیاه به دلیل وجود گلوکوزیدهای سیانوژنیک و اسید پروسیک (HCN) است که در زمان بارندگی به حداکثر می‌رسد.

2-1) علوفه یخ‌زده “پنجه مرغی” ممکن است با افزایش اسید اگزالیک مواجه شود، اما به مسمومیت دام‌ها منجر نخواهد شد.

علائم مسمومیت گیاه پنجه مرغی در دام‌ها عبارتند از:

• تلوتلو خوردن
• لرزش بدن
• تپش قلب
• مشکل در تنفس

2) “پنجه مرغی” پس از “اویارسلام چندساله” (Cyperus rotundus) به عنوان دومین علف هرز مهم در جهان شناخته می‌شود، زیرا خسارات زیادی به محصولات کشاورزی می‌زند. این گیاه برای محصولات زراعی و باغی مانند برنج، پنبه، نیشکر، توتون، سبزیجات، یونجه، پیاز، گیاهان زینتی و مرکبات بسیار مضر است.

3) “پنجه مرغی” اثرات منفی بر برخی گیاهان دیگر نیز دارد، از جمله درختان هلو و مرکبات. وجود عصاره این گیاه در خاک‌های سبک می‌تواند رشد ریشه گیاهان جو و خردل را تا 4 ماه متوقف کند.

4) گرده‌های “پنجه مرغی” منبع اصلی…

“`html

گیاهان می‌توانند در برخی افراد باعث ایجاد آلرژی شوند. به عنوان مثال، در ایالت “آریزونا” می‌توانند موجب “تب یونجه” شوند. همچنین، در کشورهای مالزی، برزیل و هند، گزارش‌هایی از ایجاد آلرژی که به آسم منجر می‌شود وجود دارد.

5) گیاه “پنجه مرغی” خانه‌دار برخی انگل‌ها، گروهی از جانوران بندپای و تعدادی ویروس‌های گیاهی است.

موارد استفاده گیاه پنجه مرغی

1) کاربردهای علوفه ای :

پنجه مرغی گیاهی سریع الرشد و با ارزش غذایی بالا برای دام‌ها است و مخصوصاً در مراحل جوانی طعم خوبی دارد. به همین دلیل می‌توان از آن برای تهیه علوفه‌های مختلف مانند هیلاژ، سیلاژ، علوفه خشک، پلت و علوفه تازه استفاده کرد. در آرژانتین، پنجه مرغی به ازای هر هکتار، تا 8 تن علوفه خشک تولید می‌کند و در جورجیا نیز می‌توان تا 6 تن علوفه خشک به دست آورد. معمولاً در تابستان، میزان تولید علوفه بیشتر از زمستان است.

برای تولید 5 تن علوفه خشک در هکتار، این گیاه به 75 کیلوگرم ازت خالص، 20 کیلوگرم فسفر خالص و 15 هزار مترمکعب آب در سال نیاز دارد که معادل 1500 میلیمتر بارندگی است.

عملکرد علوفه پنجه مرغی در جورجیا در ماه ژوئن حدود 2.9 تن در هکتار و در اکتبر تقریباً 0.3 تن در هکتار گزارش شده است. این گیاه در مراحل رشد اولیه و نهایی دارای 3.8 تا 14 درصد پروتئین خام است و می‌تواند در صورت تأمین نیتروژن به 22 درصد پروتئین خام برسد، و معمولاً در تغذیه ماکیان استفاده می‌شود. اگر برداشت علوفه به تأخیر بیفتد، میزان پروتئین آن کاهش می‌یابد.

در بعضی از مناطق دنیا، پنجه مرغی را با گیاهان دیگر مانند خلر کشت می‌کنند و برای تغذیه گاوهای شیری استفاده می‌شود. همچنین این گیاه را به صورت کشت مخلوط با شبدر سفید و لسپدیزا کشت می‌کنند.

از مراتع پنجه مرغی می‌توان برای تغذیه غاز، اردک، بز، گوساله و بوفالو استفاده کرد، اما این مراتع نمی‌توانند فشار دام‌های سنگین را تحمل کنند. پنجه مرغی نیز منبع غذایی مهمی برای حیات وحش محسوب می‌شود.

2) کاربردهای داروئی :

گیاه “پنجه مرغی” در هند به عنوان دومین گیاه مقدس بعد از ریحان شناخته می‌شود. این گیاه به دلیل خاصیت‌های آنتی‌اکسیدانی‌اش جزو سه گیاه دارویی است که برای کنترل بیماری‌های عصبی تجویز می‌شود. گیاه پنجه مرغی دارای پروتئین خام، کربوهیدرات‌ها، مواد معدنی و ویتامین‌ها است.

مهمترین کاربردهای داروئی گیاه پنجه مرغی عبارتند از :

• بند آورنده خون
• خنک کننده بدن
• التیام زخم‌ها
• بهبود رنگ چهره
• کاهش رنگدانه‌های پوست
• رفع احساس سوزش
• تهیه مواد ضد پشه
• تصفیه آب
• پالایش آلودگی

“““html

خاک از رسوبات نفتی و فلزات سنگین

رفع سوء هاضمه.

3) کنترل فرسایش خاک :

از گیاه “پنجه مرغی” برای جلوگیری از فرسایش خاک در مناطق شیب‌دار، اطراف رودخانه‌ها و تالاب‌ها، مرزهای شالیزارها و تثبیت شن‌های روان استفاده می‌شود. اما متأسفانه کشاورزان معمولاً به حفاظت از این گیاه توجه نمی‌کنند و آن را به عنوان یک علف هرز مزاحم می‌شناسند.

4) گیاه زمین پوش :

می‌توان از پنجه مرغی به عنوان گیاه پوششی بین ردیف‌های درختان باغ‌های میوه استفاده کرد. این کار به جلوگیری از فرسایش، افزایش آفات و سخت شدن سطح خاک کمک کرده و عبور و مرور را آسان‌تر می‌کند.

شیوه‌های کنترل پنجه مرغی

الف) کنترل زراعی و مکانیکی :

استفاده از گیاهان “خفه‌کننده” مانند گیاهان بلند و سریع‌الرشد که سایه زیادی ایجاد کنند، می‌تواند به کنترل گیاه “پنجه مرغی” کمک کند. کاشت متراکم گیاهان زراعی با ارتفاع کافی می‌تواند با سایه انداختن، رشد “پنجه مرغی” را کاهش دهد. تحقیقات نشان داده‌اند که در صورت رقابت با گیاهانی مانند قیاق، عملکرد “پنجه مرغی” به شدت کاهش می‌یابد. همچنین، اگر با کود سبز Acacia smallii رقابت کند، رشد آن به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.

آفتابدهی خاک سطحی در ماه‌های گرم سال با استفاده از پوشش پلاستیکی برای افزایش دمای خاک بسیار مؤثر است. این کار باید در ماه‌هایی انجام شود که مه و باد کم است و تابش خورشید زیاد است. برای 6-4 هفته، از صفحات پلاستیکی شفاف مقاوم به اشعه UV استفاده می‌شود. شخم زدن در این روش الزامی نیست، اما شخم کم عمق می‌تواند مفید باشد. شخم‌های عمیق‌تر ممکن است دانه‌های سطحی علف‌های هرز را به عمق خاک ببرند و از گرما دور نگه دارند.

استفاده از مالچ پلاستیکی سیاه و پوشش‌های ژئوتکستایل می‌تواند با مسدود کردن نور خورشید، باعث تضعیف گیاه “پنجه مرغی” شده و ممکن است به مرگ آن بینجامد. این فرایند حداقل به 8-6 هفته زمان نیاز دارد و در زمستان مؤثر نخواهد بود. هنگام استفاده از پوشش‌های پارچه‌ای، نباید فاصله‌ای بین آن‌ها بماند تا از خروج ریزوم‌ها و استولن‌ها جلوگیری شود.

استفاده از شخم، دیسک و روتوتیلرها در ماه‌های خشک به ریزوم‌ها و استولن‌های “پنجه مرغی” آسیب می‌زند. جمع‌آوری ریزوم‌ها و استولن‌ها بعد از این کار توسط “ریک” می‌تواند به دستیابی به نتیجه بهتر کمک کند. شخم‌های با عمق بیشتر از 6 اینچ نیز ممکن است ریزوم‌ها را به سطح خاک برگرداند.

ب) کنترل بیولوژیک :

برخی از پاتوژن‌های قارچی که می‌توانند به کنترل “پنجه مرغی” کمک کنند عبارتند از:

• لکه برگی پنجه مرغی
• سیاهک آشکار پنجه مرغی
• زنگ زرد پنجه مرغی
• بوته میری غلات
• لکه برگی غلات

“`

پ ) کنترل شیمیایی :

برای کنترل شیمیایی علف هرز “پنجه مرغی”، باید علفکش مناسب را انتخاب کرده و زمان و تعداد سمپاشی را به دقت رعایت کنیم.

بهترین زمان برای استفاده از علفکش‌های ضدعلف‌های هرز انتخابی، اوایل بهار است، زمانی که گیاهان جدید “پنجه مرغی” کمتر از ۱۵ سانتی‌متر طول دارند و میزان ذخایر کربوهیدراتی آن‌ها در قسمت‌های زیرزمینی کم است. همچنین، توصیه می‌شود سمپاشی دوباره قبل از این‌که گیاهان به طول ۱۵ سانتی‌متر برسند انجام شود. در این خصوص، برخی علفکش‌ها که می‌توانند کمک کننده باشند شامل موارد زیر هستند:

• علفکش سیتوکسیدیم مانند : Grass Getter
• علفکش فلازیفوپ مانند : فوزیلید، اورنامِک، Grass-B-Gon
• علفکش کلیتودیم مانند : اِنوُوی.
• دالاپون به مقدار ۱۲-۶ کیلوگرم در هکتار در کنترل گیاهان جوان “پنجه مرغی” مؤثر بوده است.
• علفکش‌هایی مانند میزوتریون، امازاپیر، اورنامِک، فلازیفوپ-بوتیل و تورفلان استر (تری سیکلوپیر) نیز می‌توانند برای کنترل “پنجه مرغی” استفاده شوند.
• برخی تحقیقات نشان می‌دهند که علفکش‌های توفوردی، گلیفوسیت و سولفونیل اوره (امازاپیر، سولفومتورون، تیازمپیر) نیز اثرات مثبتی بر روی گیاه “پنجه مرغی” دارند.

بیشتر بخوانید: