انواع مفصل متحرک (غیر ثابت) و کاربرد هر کدام در بدن (2 نکته مهم)

انواع مفصل متحرک

در ساختار مفصل متحرک، نوار نازکی از بافت به نام غضروف بین دو استخوان قرار دارد و این دو استخوان با رشته‌های محکمی از بافت پیوندی به نام رباط به هم متصل شده‌اند.

کل این ساختار مفصل درون یک کیسه قرار دارد که مایع مفصلی در آن ترشح می‌شود. این مایع فضای بین مفصل را پر می‌کند.

مفصل‌های متحرک شامل: مفصل آرنج، زانو، مچ دست‌ها و پاها هستند.

بر اساس کاربرد هر مفصل، این مفصل‌ها می‌توانند با شکل‌های برآمده و فرورفته خود در جهت‌های مختلفی حرکت کنند، اما هر کدام محور حرکتی خاصی دارند.

انواع مفصل‌های متحرک عبارتند از:

1. مفصل گوی و کاسه‌ای مانند مفصل بازو و کتف
2. مفصل لولایی مانند زانو
3. مفصل زینی مانند شصت و مچ دست
4. مفصل محوری مانند آرنج
5. مفصل لغزنده مانند مچ پا
6. مفصل کندیلی مانند انگشتان دست

مفصل شانه (گوی و کاسه) Ball and socket joint

مفصل شانه و مفصل لگن نمونه‌های خوبی از مفصل گوی و کاسه‌ای هستند.

در این مفاصل، سر یکی از استخوان‌ها به شکل کره و سر استخوان دیگر به شکل کاسه است که این دو استخوان در یکدیگر جا می‌گیرند.

این مفاصل از آزادترین مفصل‌ها به حساب می‌آیند و در تمامی جهات قابلیت حرکت دارند. (حرکت سه محوره)

مفصل شانه یکی از پیچیده‌ترین مفصل‌های بدن است و واقعاً یک شاهکار در ساختار بدن به حساب می‌آید. این مفصل، دست‌های شما را به بدن متصل می‌کند و خود از چند مفصل مختلف تشکیل شده است.

شانه یک مفصل ساده نیست، بلکه ترکیبی از چهار مفصل جداگانه است که به طور هماهنگ با هم کار می‌کنند تا دست را تقریباً در هر مکان دلخواهی در فضا قرار دهند.

شانه دارای بیشترین دامنه حرکت در بین مفصل‌های بدن است. مفصل شانه به شما اجازه می‌دهد تا دست خود را در هر جهتی که بخواهید حرکت دهید.

البته همین دامنه حرکتی زیاد ممکن است مشکلاتی برای مفصل به وجود آورد. برای اینکه شانه بتواند در هر جهتی حرکت کند، نیاز است که عضلات مخصوصی به طور هماهنگ با هم کار کنند.

برای اینکه شانه بتواند دامنه حرکتی زیادی داشته باشد، باید به طور طبیعی کمی ناپایدار باشد. با این حال، رباط‌ها و عضلات اطراف شانه کمک می‌کند که استخوان‌ها به هم نچسبند و کنترل شوند.

• شانه از چند لایه اصلی تشکیل شده است.
  لایه عمیق‌ترین آن شامل استخوان‌ها و مفاصل است.
  لایه دوم بر روی استخوان‌ها قرار می‌گیرد و شامل کپسول مفصلی و تاندون‌ها است که وظیفه‌شان حفظ پایداری مفصل شانه است.
  بالای این لایه، لایه سوم قرار دارد که شامل عضلات و بورس‌ها می‌شود. همچنین عروق و اعصاب نیز از اجزای مهم شانه هستند که در میان عضلات قرار دارند.

آناتومی استخوان بندی شانه :

شانه از کنار هم قرار گرفتن سه استخوان شکل گرفته است.

1. استخوان کتف یا اسکاپولا Scapula در قسمت پشت
2. قسمت بالایی استخوان بازو یا هومروس Humerus در طرف خارج
3. استخوان ترقوه یا کلاویکل Clavicle در طرف جلو

1_ استخوان کتف

استخوان کتف یا اسکاپولا دارای ساختاری پیچیده و سه‌بعدی است اما بیشتر قسمت آن به شکل یک صفحه تقریباً تخت است.

“`html

مثلثی شکل است.

این استخوان در پشت قفسه سینه قرار دارد و بر روی دنده‌های ۷ تا ۲ را از پشت می‌پوشاند. حدود ۱۷ عضله بر روی استخوان کتف قرار دارند.

در قسمت بیرونی استخوان کتف یک حفره کم عمق به نام حفره گلنوئید وجود دارد که جایی است که سر استخوان بازو به آن متصل می‌شود و مفصل شانه را تشکیل می‌دهد. سطح داخلی این حفره با غضروف پوشیده شده است.

در جایی که قسمت صفحه‌ای شکل استخوان کتف و قسمت گلنوئید به هم وصل می‌شوند، دو برجستگی دیگر نیز وجود دارد.

یکی از آن‌ها در بالای حفره گلنوئید قرار دارد و به آن زائده آکرومیون Acromion process می‌گویند و دیگری در جلوی حفره گلنوئید است که به آن زایده کوراکوئید Coracoid process می‌گویند.

2_ استخوان ترقوه

ترقوه یا کلاویکل استخوانی به شکل S است که در جلوی قفسه سینه قرار دارد، البته با انحنای کمتر.

این استخوان از داخل با استخوان جناق متصل شده و از طرف بیرونی با زائده آکرومیون از استخوان کتف مفصل آکرومیوکلاویکولر را تشکیل می‌دهد.

3_ استخوان بازو

بازو یا هومروس یک استخوان بلند است. بالاترین قسمت استخوان بازو به شکل گرد و کروی است و به آن سر استخوان بازو می‌گویند.

قسمتی از سر استخوان بازو با غضروف پوشیده شده و در نزدیکی حفره گلنوئید قرار دارد و با آن مفصل می‌شود.

در زیر سر استخوان بازو دو برجستگی استخوانی وجود دارد. یکی از آن‌ها در سطح بیرونی است و به آن توبروزیته بزرگ می‌گویند و دیگری که کوچکتر است در سطح جلویی قرار دارد و به آن توبروزیته کوچک می‌گویند.

بین این دو برجستگی، یک شیار استخوانی به نام ناودان بازویی وجود دارد که محل عبور تاندون سر بلند عضله دو سر بازویی است.

بین سر استخوان بازو و جایی که توبروزیته‌های بزرگ و کوچک قرار دارند، گردن استخوان بازو نامیده می‌شود.

مفصل زانو (لولایی یا قرقره‌ای) Hinge joint

این مفاصل مانند لولا فقط در یک جهت یا سطح اجازه خم و راست شدن (یا تا شدن و باز شدن) را می‌دهند. (یک محوره)

مفصل زانو نمونه خوبی از مفصل لولایی است:

زانو بزرگترین مفصل بدن انسان است که ران را به ساق پا متصل می‌کند.

ساختار زانو تا حدی ناپایدار است اما باید وزن کل بدن را هنگام ایستادن تحمل کند و هنگام راه رفتن یا دویدن، وزن بیشتری به آن وارد می‌شود.

بنابراین مشکلات زانو مثل درد زانو از جمله بیماری‌های شایع در اکثر سنین است.

مجموعه‌ای که در جلوی زانو قرار دارد شامل استخوان کشکک، زردپی کشککی، زردپی چهارسر و ماهیچه‌های چهار سر ران است.

اجزای تشکیل‌دهنده مفصل زانو :

1. استخوان‌ها :
   مفصل زانو از ۳ استخوان تشکیل شده است:
   بالا استخوان ران و پایین استخوان درشت نی و جلو استخوان کشکک.
2. رباط‌ها :
   رباط‌ها بندهای فیبری هستند که دو استخوان را به هم متصل می‌کنند. زانو دارای ۴ رباط است که این چهار رباط استخوان ران را به استخوان درشت نی محکم متصل کرده و پایداری مفصل زانو را تأمین می‌کنند.
   رباط‌های صلیبی قدامی و خلفی پایداری مفصل زانو را در حرکات به سمت جلو و عقب و همچنین در برابر حرکات چرخشی تأمین می‌کنند.
   رباط‌های جانبی داخلی و خارجی که در طرفین زانو قرار دارند نیز از پایداری مفصل در برابر نیروهای وارده به داخل و خارج زانو حمایت می‌کنند.

“““html

تاندون :
تاندون‌ها عضلات را به استخوان‌ها وصل می‌کنند.
تاندون عضله چهار سر ران (جلوی ران) در پایین جلو مفصل زانو به استخوان کشکک متصل می‌شود و ادامه آن در پایین کشکک به استخوان درشت نی اتصال می‌یابد. وظیفه عضله چهار سر ران باز کردن زانو است.

غضروف :
بخش غضروفی زانو، منیسک نام دارد که بین دو استخوان درشت نی و ران قرار دارد.

بورس :
بورس یک کیسه کوچک حاوی مایع است که به حرکت مفاصل کمک می‌کند.
زانو سه بورس دارد که شامل : بورس کشکک (جلوی کشکک و زیر پوست) و بورس زیرکشکک و بورس غازی (Anserine) است.

مفصل شصت و مچ (زینی) Saddle joint

مفصل زینی نوعی مفصل زلاله‌ای (سینوویال) است که شبیه به زین سواری می‌باشد و اجازه می‌دهد که در جهات مختلف حرکت کند، مانند مفصل اولین استخوان کف دست با استخوان ذوزنقه‌ای در مچ.

دو استخوان نزدیک به هم در این نوع مفصل به شکل زین در هم قرار می‌گیرند و به صورت محدب و مقعر روی هم می‌نشینند.

در این نوع مفصل که به نوعی مفصل لقمه‌ای هم شباهت دارد، انتهای زینی شکل یک استخوان به حفره‌ای که شکل آن برعکس است در استخوان دیگر متصل می‌شود. دامنه حرکت این نوع مفصل نسبتاً زیاد است.

این نوع مفصل از نوع مفاصل دومحوره است:

1. حرکات در محور فرونتال: تا شدن / باز شدن
2. حرکات در محور ساجیتال: دور شدن / نزدیک شدن

همه مفاصل بین استخوان‌های کف دست و مچ دست از نوع زینی هستند و مفصل بین اولین استخوان کف دستی و استخوان ذوزنقه‌ای دقیقاً شبیه زین است.

مفصل آرنج (محوری)

مفصل آرنج نمونه خوبی از مفصل‌های محوری می‌باشد و جایی است که سه استخوان به هم می‌پیوندند: استخوان بازو و دو استخوان ساعد (زیرین و زبرین).

در بالا استخوان بازو (هومروس) قرار دارد و در پایین دو استخوان ساعد در کنار آن هستند.

استخوان زند زبرین (رادیوس) در خارج و در جایی که شست قرار دارد و استخوان زند زیرین (اولنا) در سمت داخل و جایی که انگشت کوچک قرار دارد قرار گرفته است.

انتهای پایینی استخوان بازو در محل مفصل آرنج به صورت برجسته و حجیم درآمده است.

این برجستگی انتهایی را می‌توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد:

قسمت خارجی این برجستگی را کندیل خارجی و قسمت داخلی آن را کندیل داخلی می‌نامند.

در کنار کندیل داخلی یک برجستگی دیگر وجود دارد که به آن اپی کندیل داخلی می‌گویند.

بین کندیل خارجی و داخلی، شکل استخوان تغییر می‌کند و به شکل یک قرقره درمی‌آید، که به این ساختار تروکلئا می‌گویند.

بخشی از استخوان اولنا که با تروکلئا مفصل می‌شود، فرورفتگی یا ناچ سمیلونار نام دارد.

سطح جلویی و پایینی کندیل خارجی کمی برجسته‌تر است و پوشیده از غضروف می‌باشد. این قسمت را کاپیتلوم می‌نامند و با سر استخوان رادیوس مفصل می‌شود.

بالای کاپیتلوم در قسمت جلو، یک فرورفتگی به نام حفره رادیال وجود دارد که وقتی

“““html
مفصل آرنج به طور کامل خم می‌شود و سر استخوان رادیوس در آن قرار می‌گیرد.

در بالای کاپیتولوم در قسمت جلویی یک فرورفتگی به نام کورونویید فوسا Coronoid fossa وجود دارد که هنگام خم شدن کامل آرنج، زائده کورونویید Coronoid process در آن جای می‌گیرد.

در بالای تروکلئا در قسمت پشتی یک فرورفتگی عمیق به نام فوسای اولکرانون Olecranon fossa وجود دارد که وقتی آرنج کاملاً صاف می‌شود، زائده اولکرانون Olecranon process در آن قرار می‌گیرد.

قسمت بالایی استخوان زند زیرین یا اولنا به شکل حرف F است. این شکل خاص فضایی را ایجاد می‌کند که در بالاترین قسمت استخوان اولنا یک نیم‌دایره استخوانی به وجود می‌آید.

این نیم‌دایره ناچ سمیلونار یا ناچ تروکلئار نامیده می‌شود. ناچ سمیلونار در کنار قرقره استخوان بازو قرار دارد و یک مفصل لولایی به نام مفصل هومرواولنار Humeroulnar را تشکیل می‌دهد.

سطح داخلی یا مقعری این نیم‌دایره پوشیده از غضروف مفصلی است. این نیم‌دایره دو لبه بالایی و پایینی دارد. لبه بالایی بزرگ‌تر را اولکرانون Olecranon و لبه پایینی آن را کورونویید Coronoid می‌نامند.

در بالای استخوان زند بالایی یا رادیوس یک برجستگی وجود دارد که به آن سر استخوان رادیوس می‌گویند. محل اتصال سر استخوان رادیوس به تنه آن را گردن رادیوس می‌نامند.

سر استخوان رادیوس به شکل یک دیسک دایره‌ای است و پوشیده از غضروف مفصلی می‌باشد. سطح بالایی این دیسک مقعر است.

سطح مقعر سر استخوان رادیوس در کنار سطح محدب کاپیتولوم استخوان بازو قرار دارد و مفصل هومرورادیال Humeroradial را تشکیل می‌دهد.

در کناره خارجی نیم‌دایره سمیلونار یک فرورفتگی مقعر وجود دارد که سر دیسکی شکل استخوان رادیوس در کنار آن قرار می‌گیرد و مفصل دیگری به نام مفصل رادیواولنار بالایی Proximal radioulnar joint را به وجود می‌آورد.

حرکت‌های مفصلی آرنج

به طور کلی مفصل آرنج دو نوع حرکت دارد :

1. خم شدن دست و نزدیک شدن ساعد به بازو
   سپس باز شدن دست بعد از خم شدن آن تا رسیدن به حالت اولیه و اگر حرکت باز شدن ادامه پیدا کند به حالت کاملاً باز تبدیل می‌شود.

   

2. چرخش به بیرون و داخل یا چرخش خارجی و داخلی ساعد که در آن کف دست را به سمت بالا و پایین حرکت می‌دهیم.

   

مفصل مچ پا (لغزنده یا مسطح) Sliding joint

مفصل مچ پا یک نمونه خوب از مفصل‌های لغزنده است و به شدت پایدار بوده و در جایی که ساق و پا به هم می‌رسند قرار دارد و نیروهای زیادی را متحمل می‌شود.

هنگام راه رفتن، نیرویی برابر با 1.5 برابر وزن بدن به این مفصل وارد می‌شود و در هنگام دویدن، این نیرو به 8 برابر وزن می‌رسد.

مفصل مچ پا از کنار هم قرار گرفتن استخوان‌های درشت نی و نازک نی ساق در بالای خود تشکیل شده است.

“““html

و استخوان تالوس (قاپ) در پایین مچ پا وجود دارد.

زردپی آشیل که قوی‌ترین زردپی در بدن است، در قسمت پشت این مفصل قرار دارد. در این مفصل معمولاً پیچ خوردگی‌ها رخ می‌دهد.

مچ پا از به هم پیوستن چهار استخوان تشکیل شده است.

در بالا، استخوان‌های درشت‌نی (تیبیا) و نازک‌نی (فیبولا) وجود دارند و بین این دو، مفصلی در ناحیه مچ پا به نام مفصل تیبیوفیبولار تحتانی تشکیل می‌شود.

این دو استخوان در ناحیه مچ پا یک سطح مقعر و فرورفته ایجاد می‌کنند که در بالا آن سطح تحتانی استخوان تیبیا (که به آن پلافوند می‌گویند) قرار دارد و در دو طرف آن قوزک‌های داخلی و خارجی دیده می‌شوند.

در داخل این فرورفتگی، استخوان تالوس یا قاپ قرار دارد. این سه استخوان با هم یک مفصل را تشکیل می‌دهند که به آن مفصل تالوکرورال یا مفصل انکل یا مفصل مورتیس می‌گویند.

این مفصل به شکل لولایی است. نام مورتیس از شکلی می‌آید که نجارها برای اتصال دو قطعه چوب استفاده می‌کنند.

چهارمین استخوان در ناحیه مچ پا، استخوان پاشنه یا کالکانه (Calcaneous bone) است که در زیر استخوان تالوس قرار دارد و مفصل بین این دو استخوان به نام مفصل سابتالار شناخته می‌شود.

سطح زیرین استخوان پاشنه، پایین‌ترین استخوان بدن است که در حین راه رفتن، وزن بدن بر روی آن فشار می‌آورد. بیشتر بخوانید: علت‌های درد در پاشنه پا.

سطح زیرین استخوان تیبیا و سطوح داخلی قوزک‌های داخلی و خارجی با غضروف پوشیده شده‌اند.

همچنین سطح بالایی استخوان تالوس و سطح زیرین استخوان پاشنه نیز دارای غضروف مفصلی هستند.

غضروف یک نوع بافت سفید و لغزنده است که مانند لاستیک عمل می‌کند.

این بافت باعث می‌شود سطوح استخوانی که در کنار هم قرار دارند، نرم و صاف شوند و به راحتی حرکت کنند.

مفصل انگشت (کندیلی ، لقمه ای)

سطوح این نوع مفاصل به شکل بیضی هستند، یک سطح مقعر و دیگری محدب روی هم قرار می‌گیرند. مفصل مچ دست از نوع مفصل لقمه ای است.

مفاصل لقمه‌ای می‌توانند حرکات زیر را انجام دهند:

1. تا شدن (Flexion)
2. باز شدن (Extension)
3. دور شدن (Abduction)
4. نزدیک شدن (Adduction)

اشکال زیر مفصل لقمه‌ای در مچ دست و بند اول انگشتان و استخوان‌های کف دست را نشان می‌دهد.

این نوع مفاصل جزء گروه مفاصل دو محوره (Biaxial) هستند، که می‌توانند حول محور فرونتال (برای حرکت تا شدن و باز شدن) یا محور ساجیتال (برای حرکت دور شدن و نزدیک شدن) حرکت کنند.

به گفته حرکت‌شناسان، مفصل زانو یک نوع مفصل لقمه‌ای است که دو محور دارد: یکی فرونتال و دیگری عمودی. همچنین مفصل مچ دست نیز لقمه‌ای است اما دو محور آن یکی فرونتال و دیگری ساجیتال می‌باشد.

انگشتان دست دارای سه نوع مفصل هستند:

1. مفاصل متاکارپوفالانژیال

“““html
مفاصل متاکارپ‌فالانژیال: این مفاصل بین استخوان‌های متاکارپ (استخوان‌های کف دست) و استخوان‌های بند پرگزیمال انگشتان واقع شده‌اند.

مفاصل اینترفالانژیال پرگزیمال: این مفاصل بین بند‌های میانی و پرگزیمال انگشتان قرار دارند.

مفاصل اینترفالانژیال دیستال: این مفاصل بین بند‌های وسطی و انتهایی انگشتان وجود دارند.

سطح استخوان‌ها در محل مفاصل با غضروف پوشیده شده است و دور تا دور مفاصل نیز با بافتی به نام کپسول مفصلی حفاظت می‌شود.

بیشتر بخوانید :