بیماری تیروتوکسیکوز و راههای درمان آن (2 نکته مهم)
تیروتوکسیکوز چیست؟
تیروتوکسیکوز یک حالت از عملکرد زیاد غده تیروئید است که در آن بدن به دلیل وجود زیاد هورمون‌ها دچار مسمومیت می‌شود. برای درمان این وضعیت، بسیار مهم است که به طور مرتب سطح هورمون‌های TSH، T_4 و T_3 را بررسی کرده و بر اساس نتایج این آزمایش‌ها، درمان را تنظیم کنند. در مراحل اولیه، درمان اصلی تیروتوکسیکوز با داروها انجام می‌شود و این داروها بر اساس برنامه خاصی تجویز می‌شوند. اگر درمان به موقع تنظیم نشود، تیروتوکسیکوز ممکن است به کم‌کاری تیروئید تبدیل شود که در آن میزان هورمون‌ها کاهش می‌یابد و علائم آن نیز می‌تواند ناگوار باشد. اگر داروها تأثیر مناسب نداشته باشند، پزشکان ممکن است روش‌های جدی‌تر مانند درمان با ید رادیواکتیو یا جراحی را امتحان کنند.
علت بیماری تیروتوکسیکوز
دلایل افزایش هورمون‌های تیروئیدی شامل موارد زیر است: هیپرتیروئید اولیه (مثل بیماری گریوز، گواتر مولتی ندولر سمی، آدنوم سمی و استفاده زیاد از ید)، آسیب به غده تیروئید (تیروئیدیت تحت حاد، تیروئیدیت بدون درد، دارویی به نام آمیودارون و پرتودریافت‌ها). همچنین ممکن است هورمون‌ها از منابع دیگری در بدن تولید شوند (تیروتوکسیکوز ساختگی، استروما تخمدان و سرطان فولیکولار با عملکرد هورمونی) و هیپرتیروئید ثانویه (آدنوم هیپوفیزی که TSH ترشح می‌کند، سندرم مقاوم به هورمون تیروئید، تومورهای ترشح کننده hCG و تیروتوکسیکوز در دوران بارداری).
علائم بیماری تیروتوکسیکوز
علائم این بیماری شامل اضطراب، تحریک‌پذیری، عدم تحمل گرما، عرق کردن زیاد، ضربان قلب سریع، خستگی و ضعف، کاهش وزن با افزایش اشتها، افزایش حرکات روده و نامنظم شدن چرخه قاعدگی است. بیماران معمولاً مضطرب و ناآرام هستند. پوست آنها گرم و مرطوب است و ممکن است ناخن‌ها از بستر خود جدا شوند. ممکن است مشکلاتی مانند کشیدگی پلک و افتادگی پلک نیز بروز کند. علائم قلبی شامل تپش قلب، فشار خون بالا، صداهای غیر طبیعی قلب و فیبریلاسیون دهلیزی است. لرزش‌های جزئی، رفلکس‌های زیاد و ضعف در عضلات نیز ممکن است مشاهده شود. تیروتوکسیکوز درازمدت ممکن است منجر به کاهش تراکم استخوان شود.
تشخیص بیماری تیروتوکسیکوز
اندازه‌گیری سطح TSH در خون می‌تواند به تشخیص تیروتوکسیکوز ناشی از بیماری گریوز، گواترهای خودایمنی، تیروئیدیت و استفاده از داروی لووتیروکسین کمک کند. آزمایش‌های مرتبط ممکن است نشان‌دهنده افزایش سطح بیلی‌روبین، آنزیم‌های کبدی و فریتین باشد. برای تمایز دلیل‌های مختلف، ممکن است نیاز به تست جذب رادیونوکلوئید باشد. در بیماری گریوز و گواترهای ندولر، جذب رادیوایزوتوپ بالا است، در حالی که در آسیب به غده تیروئید و مصرف زیاد ید یا هورمون‌های غیرتیروئیدی، جذب پایین خواهد بود. در تیروئیدیت تحت حاد، ESR بالا خواهد بود.
درمان بیماری تیروتوکسیکوز
بیماری گریوز می‌تواند با داروهای ضد تیروئید یا ید رادیواکتیو درمان شود. به ندرت ممکن است نیاز به جراحی تیروئید نیز باشد. داروهای اصلی ضد تیروئید کاربی‌مازول یا متی‌مازول هستند که در دوز ۱۰ تا ۲۰ میلی‌گرم، ۲ تا ۳ بار در روز تجویز می‌شوند و سپس دوز بر اساس نیاز تنظیم می‌شود. همچنین ممکن است پروپیل تیواوراسیل به صورت ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی‌گرم هر ۶ تا ۸ ساعت در ابتدا تجویز و سپس به ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم در روز کاهش یابد. این داروها ممکن است به صورت دوز مداوم یا طبق یک برنامه خاص تجویز شوند تا از بروز کم‌کاری تیروئید جلوگیری شود. ۳ تا ۴ هفته پس از شروع درمان، باید عملکرد تیروئید بررسی شده و دوز دارو بر اساس نیاز تنظیم شود.
عوارض جانبی شایع شامل بروز جوش‌های پوستی، کهیر، تب و درد مفاصل هستند که در ۱ تا ۵ درصد بیماران رخ می‌دهد. عوارض نادر ولی جدی شامل هپاتیت، سندرم شبه‌لوپوس و کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون است. برای کنترل علائم آدرنرژیک، داروهایی مانند پروپرانولول و آتنولول می‌توانند مفید باشند. همچنین در تمام بیماران مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی باید استفاده از داروهای ضد انعقاد همانند وارفارین مد نظر قرار گیرد.
برای درمان بیماری گریوز، می‌توان از ید رادیواکتیو استفاده کرد. این درمان می‌تواند به‌عنوان اولین گزینه پیشنهاد شود یا برای بیمارانی که بعد از ۱ تا ۲ سال درمان با داروهای ضد تیروئید بهتر نشده‌اند، به کار رود. اگر بیمار مسن است یا مشکلات قلبی دارد، باید ابتدا درمان با داروهای ضد تیروئید را در نظر بگیریم و ۳ تا ۵ روز قبل از شروع درمان با ید رادیواکتیو، این داروها را قطع کنیم. در دوران بارداری، استفاده از ید رادیواکتیو ممنوع است.
در عوض، برای کنترل علائم بیماری، باید از کمترین دوز مؤثر داروی پروپیل تیرواوراسیل (PTU) استفاده کرد. اگر شخص دچار خشکی چشم شده باشد، می‌توان از اشک مصنوعی یا چسباندن پلک‌ها در هنگام خواب استفاده کرد. برای درمان التهاب چشم که با علائم دیگری مانند کاهش بینایی همراه است، معمولاً از دوز بالای پردنیزون (۶۰ تا ۸۰ میلی‌گرم در روز) استفاده می‌شود و بیماران باید به چشم‌پزشک مراجعه کنند. در برخی موارد، نیاز به برداشتن فشار از چشم نیز وجود دارد.
در زمان بروز طوفان تیروئیدی، می‌توان ۶۰۰ میلی‌گرم PTU را به‌صورت خوراکی، از طریق لوله نازوگاستریک یا رکتوم تجویز کرد. یک ساعت بعد، ایپودات یا اسید یوپانوئیک به‌صورت خوراکی پیشنهاد می‌شود. پس از آن، دوزهای PTU و دگزامتازون تکرار می‌شود تا علائم بیماری کنترل شود. همچنین، باید عوامل زمینه‌ساز بیماری شناسایی و درمان شوند.
ید رادیواکتیو نیز برای درمان گواترهای ندولر سمّی انتخاب مناسبی است. برای درمان تیروئیدیت تحت حاد، از مسکن‌های غیر استروئیدی (NSAIDs) و بتابلوکرها استفاده می‌شود تا علائم کاهش یابد و سطح هورمون‌های TSH و T4 هر ۴ هفته تحت نظارت قرار گیرد. اگر فاز هیپوتیروئیدی طولانی شود، ممکن است نیاز به مصرف لووتیروکسین (روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم) به‌صورت موقت باشد. در مورد تیروئیدیت ساکت، بهترین روش درمان شامل استفاده از بتابلوکر در فاز تیروتوکسیک و لووتیروکسین در فاز هیپوتیروئید است. بعد از ۶ تا ۹ ماه، درمان باید متوقف شود تا بهبودی بررسی شود.
