تشخیص و درمان بیماری سلیاک (2 نکته مهم)

علایم و راه درمان بیماری سلیاک چیست؟

سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک یک نوع مشکل گوارشی است که به روده کوچک آسیب می‌زند و باعث می‌شود بدن نتواند مواد مغذی را درست جذب کند. کسانی که به این بیماری مبتلا هستند، نمی‌توانند پروتئین خاصی به نام گلوتن را تحمل کنند. این پروتئین در غذاهایی مثل گندم، جو و چاودار پیدا می‌شود. هنگامی که این افراد غذاهایی که حاوی گلوتن هستند، می‌خورند، سیستم ایمنی بدن آن‌ها به روده کوچک آسیب می‌زند.

این آسیب بیشتر به پرزهای کوچک روده که وظیفه جذب مواد مغذی را دارند، وارد می‌شود. به همین دلیل، حتی اگر این افراد غذاهای زیادی هم بخورند، دچار سوء تغذیه می‌شوند. چون سیستم ایمنی خودشان باعث آسیب به روده کوچک می‌شود، به این بیماری، بیماری خود ایمنی می‌گویند و چون جذب مواد مغذی به خوبی انجام نمی‌شود، این مشکل تحت عنوان بیماری سوء جذب نیز شناخته می‌شود. نام‌های دیگری که برای بیماری سلیاک وجود دارد شامل اسپروی سلیاک و آنتروپاتی حساس به گلوتن است.

سلیاک یک بیماری ارثی است و در خانواده‌ها منتقل می‌شود. گاهی اوقات این بیماری پس از رژیم غذایی خاص، جراحی، بارداری، زایمان، یا عفونت‌های ویروسی فعال می‌شود. این بیماری می‌تواند افراد را به اشکال مختلف تحت تاثیر قرار دهد. در بعضی از بیماران، علائم آن از دوران کودکی شروع می‌شود و در برخی دیگر، در سنین بزرگسالی بروز می‌کند.

علائم سلیاک می‌توانند به دو صورت گوارشی یا غیر گوارشی خود را نشان دهند. یک نفر ممکن است دچار اسهال و درد شکم شود، در حالی که دیگری ممکن است افسرده و تحریک‌پذیر باشد. در واقع، تحریک‌پذیری یکی از رایج‌ترین علائم سلیاک در کودکان است.

شیوع بیماری سلیاک

نکته: این بیماری ارثی است و اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده شما به سلیاک مبتلا باشد، احتمال مبتلا شدن شما به این بیماری ۱۰ تا ۲۰ درصد است.

نکته: بسیاری از موارد این بیماری معمولاً شناسایی نمی‌شوند و ممکن است به اشتباه به عنوان مشکلات روده‌ای دیگر تشخیص داده شوند.

نکته: افرادی که مبتلا به دیابت وابسته به انسولین، کولیت روده و مشکلات تیروئید هستند، بیشتر در معرض ابتلا به سلیاک قرار دارند.

نکته: برای اینکه فردی به بیماری سلیاک مبتلا شود، سه عامل باید همزمان رخ دهد:

1- وجود ژن این بیماری (زمینه ژنتیکی).

2- مصرف گلوتن.

3- عوامل تحریک‌کننده این ژن (استرس، جراحی، بارداری، یا عفونت‌های ویروسی).

علایم سلیاک:

علائم بیماری سلیاک می‌تواند به صورت مشکلات روده‌ای یا نشانه‌های ناشی از سوء تغذیه بروز کند.

نکته: ۵۰ درصد افرادی که به سلیاک مبتلا هستند، علائمی در روده ندارند.

1- علایم کلاسیک: اسهال حجم زیاد که بوی بد و رنگ پریده دارد – کاهش وزن – کندی رشد – کوتاهی قد – خستگی مزمن – سوء جذب چربی (مدفوع بزرگ و روغنی) – کم خونی فقر آهن – درد شکم – ورم شکم – نفخ – یبوست – زخم‌های دهانی – افسردگی – گرفتگی

“`html

عضلانی-درد استخوان.

2-آسیب به روده می‌تواند باعث عدم تحمل لاکتوز بشود.

3-تغییرات در ساختار روده باریک باعث می‌شود که بدن نتواند ریزمغذی‌ها، مواد معدنی و ویتامین‌های چرب را به خوبی جذب کند.

4-عدم توانایی در جذب کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها می‌تواند منجر به کاهش وزن، کندی رشد در نوجوانان و یا احساس خستگی شود.

5-کم خونی (آنمی): به دلیل جذب ناکافی آهن، فولیک اسید و ویتامین B12، ممکن است فرد دچار کم خونی فقر آهن و یا کم خونی مگالوبلاستیک شود. همچنین التهاب روده باریک ممکن است باعث نشت خون میکروسکوپی از روده کوچک شود.

6-پوکی استخوان: عدم جذب ویتامین D و کلسیم می‌تواند به پوکی استخوان، نرمی استخوان، کاهش تراکم استخوان و انقباضات عضلانی (تتانی) منجر شود.

7-کمبود جذب ویتامین K می‌تواند باعث اختلال در سیستم انعقاد خون و خونریزی شود.

8-بیماری سلیاک باعث افزایش تعداد باکتری‌های روده کوچک می‌شود که سوء جذب ریزمغذی‌ها را تشدید می‌کند.

9-کمبود ویتامین‌های A، D و E.

10-نقص در پادتن ایمنوگلوبین: در 2 درصد از بیماران مبتلا به سلیاک مشاهده می‌شود. این نقص همچنین احتمال ابتلا به سلیاک را 10 برابر افزایش می‌دهد. این پادتن از غشای مخاطی دهان، مجاری هوایی و دستگاه گوارش در برابر عفونت‌ها محافظت می‌کند.

11-درماتیت هرپتی فرم (HERPETIFORMIS DERMATITIS): یک اختلال پوستی مزمن است که با بثورات خارش‌دار در نواحی مانند باسن، آرنج‌ها و زانوها بروز می‌دهد. عامل ایجاد آن آنزیم ترانس گلوتامیناز پوست است و در 2 درصد بیماران سلیاک دیده می‌شود.

12-کندی یا توقف رشد و تاخیر در بلوغ ممکن است بدون علایم بارز روده‌ای و یا سوء تغذیه شدید در نوجوانان دیده شود.

13-سقط جنین و ناباروری در زنان.

14-صرع، آتاکسی (ATAXI) (عدم هماهنگی حرکتی – مشکل در راه رفتن) و نوروپاتی محیطی (سوزن سوزن شدن دست‌ها و پاها)، مشکلات روماتیسمی، ضعف و سردردهای میگرنی.

15-عدم درمان به موقع می‌تواند منجر به سرطان‌های روده کوچک شود. 20 درصد از بیماران مبتلا به سلیاک در صورت عدم درمان به سرطان روده کوچک دچار خواهند شد.

علایم در کودکان

1-مشکلات یادگیری، رفتاری و تمرکز.

2-تحریک‌پذیری، اسهال، استفراغ، نفخ شکم، کوتاهی قد و رشد ناکافی، نقص در مینای دندان.

چگونگی تشخیص سلیاک

غربالگری سلیاک در کودکی و نوجوانی.

1-آزمایش خون برای بررسی پادتن‌های ENDOMYSIUM، سطح آنتی بادی ضد گلیادین و سطح آنتی بادی ضد بافتی ترانس گلوتامیناز.

2-بیوپسی (نمونه‌برداری از بافت) از روده کوچک برای شناسایی آسیب به پرزهای روده‌ای.

3-آزمایش خون برای تشخیص کم‌خونی، سطوح کلسیم، آهن و فولیك اسید.

درمان بیماری سلیاک

برای درمان بیماری سلیاک، باید یک رژیم غذایی بدون گلوتن رعایت شود که در آن تمام مواد غذایی حاوی گلوتن حذف می‌شوند. برای بیشتر افراد، این رژیم می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. بعد از رعایت رژیم بدون گلوتن، آسیب‌های وارد شده به روده کوچک شروع به بهبودی می‌کند و خطر آسیب‌های بیشتر کم می‌شود. ترمیم پرزهای روده کوچک معمولاً بین 3 تا 6 ماه طول می‌کشد، هرچند این دوره در بزرگسالان ممکن است به 2 سال هم برسد.

رژیم غذایی بدون گلوتن نیاز همیشگی فرد مبتلا به سلیاک است. مصرف هر نوع ماده حاوی گلوتن می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند.

“““html

گلوتن در هر مقدار می‌تواند به روده کوچک آسیب برساند. در یک رژیم غذایی بدون گلوتن، خوردن هر نوع غذایی که شامل گندم، جو، چاودار و احتمالاً جو دوسر باشد، ممنوع است. بیشتر حبوبات، ماکارونی، غلات و بسیاری از غذاهای تهیه‌شده حاوی گلوتن هستند. با وجود این محدودیت‌ها، افرادی که با بیماری سلیاک دست و پنجه نرم می‌کنند، می‌توانند یک رژیم غذایی متنوع شامل نان و ماکارونی داشته باشند. برای مثال، به جای آرد گندم، می‌توان از آرد سیب‌زمینی، برنج، سویا و آرد لوبیا استفاده کرد.

حقایق مختلفی دربارهٔ جو دوسر وجود دارد. برخی افراد می‌توانند جو دوسر را تحمل کنند، اما برخی دیگر نمی‌توانند. تحقیقات بیشتری برای مشخص کردن وضعیت جو دوسر برای بیماران سلیاک در حال انجام است و تا زمانی که این موضوع به‌طور کامل تأیید نشود، بیماران باید طبق توصیه پزشک یا مشاور تغذیه خود عمل کنند.
گوشت، ماهی، برنج، میوه‌ها و سبزی‌ها بدون گلوتن هستند. بنابراین، این گروه از بیماران می‌توانند به راحتی از این غذاها در رژیم روزانه خود استفاده کنند.

پیروی از یک رژیم غذایی بدون گلوتن نیاز به دقت زیادی دارد. زمانی که در رستوران، مدرسه و… غذا می‌خورید، باید مراقب منابع مخفی گلوتن باشید. منابع مخفی گلوتن شامل نگهدارنده‌ها و تثبیت‌کننده‌هایی هستند که در غذاها و حتی داروها و دهانشویه‌ها یافت می‌شوند. اگر ترکیبات موجود در یک محصول روی آن نوشته نشده باشد، می‌توانید با کارخانه تولیدکننده تماس بگیرید و از وجود یا عدم وجود این مواد مطلع شوید.

نکته: برنج، ذرت (بلال)، برنج وحشی، لوبیای سویا، ارزن و دانه آفتابگردان بدون گلوتن هستند.

نکته: جو دوسر بر خلاف اینکه شاید فاقد گلوتن باشد، گاهی اوقات در کنار دیگر غلات حاوی گلوتن رشد کرده و یا با آنها آسیاب می‌شود. به همین دلیل معمولاً آلوده به گلوتن است. همچنین جو دوسر حاوی ماده‌ای به نام اونین (AVENIN) است که برای روده مضر بوده و ممکن است واکنش آلرژیک در بیماران سلیاک ایجاد کند.

در اینجا یک تحلیل و مقایسه از چهار داروی در حال توسعه را برای شما بیان می‌کنیم:

داروی ALV003 از شرکت دارویی Alvine. این شرکت بیشترین پیشرفت را در ارائه دارویی برای بیماری سلیاک داشته است. Alvine قراردادی به ارزش 70 میلیون دلار با یک شرکت دارویی دیگر به نام AbbVie بسته است تا هزینه‌های لازم برای تأیید و ارائه سریع‌تر این دارو را تأمین کند. این دارو از یک آنزیم قوی استفاده می‌کند که می‌تواند گلوتن را قبل از اینکه سیستم دفاعی بدن به آن واکنش نشان دهد، تجزیه کند. مراحل آزمایشی داروی ALV003 تاکنون امیدبخش بوده است. با این حال، این دارو به بیمار اجازه نمی‌دهد که بی‌محدودیت گلوتن مصرف کند و در بهترین حالت، فقط در برابر آلودگی متقاطع گلوتن در غذاها محافظت می‌کند.

داروی AT-1001 از شرکت دارویی Alba. این دارو رقابت نزدیکی با داروی Alvine دارد و ممکن است در بازار موفق‌تر باشد. مراحل آزمایش AT-1001 بعد از اینکه در آزمایش‌های اولیه نتایج مطلوبی کسب نکرد، کمی به تأخیر افتاد و یک شرکت بزرگ دارویی به نام Shire قرارداد خود با Alba برای این دارو را در سال 2009 لغو کرد. با این حال، در اوایل سال 2011 شرکت دارویی بزرگ دیگری به نام Cephalon حقوق این دارو را با شرط نتایج بهتر آزمایش‌ها خریداری کرد. این آزمایش‌ها نتایج مثبتی داشتند و امسال Alba اعلام کرد که وارد مرحله سوم آزمایش این دارو می‌شود که آخرین مرحله قبل از عرضه است.

AT-1001 به گونه‌ای طراحی شده که اجازه می‌دهد اتصالات بین سلول‌های روده‌ها بسته شود و بنابراین مشکل “سوراخ روده” را از بین ببرد یا کاهش دهد. با این حال، احتمالاً AT-1001 هم نمی‌تواند بیماری سلیاک را به‌طور کامل درمان کند.

“`

این درمان شما را به طور کامل نمی‌کند و تنها در بهترین حالت می‌تواند شما را در برابر مقادیر کم گلوتن محافظت کند.
Nexvax2 یک محصول از شرکت ImmusanT است که به دنبال ساخت یک واکسن برای درمان بیماری سلیاک می‌باشد.

در حال حاضر، این دارو در مرحله اول آزمایشات خود در کشورهایی مانند استرالیا، آمریکا و نیوزیلند قرار دارد تا اطمینان پیدا کنند که Nexvax2 ایمن و مؤثر است. این دارو به گونه‌ای طراحی شده که به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند تا تحمل گلوتن را افزایش دهد. به زبان ساده، این یعنی افراد مبتلا به سلیاک ممکن است بتوانند دوباره از موادی که گلوتن دارند استفاده کنند. Nexvax2 به‌طور خاص برای افرادی که دارای ژن‌های خاصی هستند، به‌ویژه ژن DQ2 که در حدود 90 درصد افراد مبتلا به سلیاک وجود دارد، مؤثر طراحی شده است.

اگر شما ژن DQ2 را نداشته باشید، این دارو به شما کمک نخواهد کرد. اما شرکت ImmusanT قصد دارد تا واکسن‌هایی برای دیگر ژن‌های مرتبط با سلیاک نیز توسعه دهد.
داروی دیگر به نام BL-7010 از شرکت BioLineRx نیز در حال توسعه است. این دارو که قرار بود در اواخر سال 2013 مورد آزمایش کلینیکی قرار گیرد، نشان داده است که می‌تواند واکنش سیستم ایمنی را که موجب آسیب به روده در بیماری سلیاک می‌شود، کاهش دهد. BL-7010 به پروتئین گلوتن چسبیده و به نظر می‌رسد می‌تواند میزان سمی بودن آن را کاهش دهد. سپس این دارو همراه با پروتئین گلوتن از سیستم گوارشی عبور کرده و با مدفوع از بدن خارج می‌شود. هنوز این دارو بر روی انسان‌ها آزمایش نشده، اما نتایج اولیه نشان می‌دهد که ممکن است در درمان بیماری سلیاک مؤثر باشد.

اکنون نیاز است که شرکت BioLineRx با انجام آزمایش‌های بیشتری نشان دهد که BL-7010 ایمن است تا وارد مرحله آزمایشات کلینیکی شود و بفهمد آیا این دارو روی انسان نیز مؤثر خواهد بود یا خیر. با این حال، این شرکت معتقد است که در بهترین حالت، BL-7010 می‌تواند در برابر آلودگی‌های متقاطع تأثیرگذار باشد و به بیمار اجازه ندهد مقادیر زیادی گلوتن مصرف کند.

درمان سلیاک:

تنها راه درمان این بیماری پایبندی به یک رژیم غذایی 100 درصد بدون گلوتن برای تمام عمر است.

نکته: پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی، روده باریک به سرعت شروع به بازسازی خود می‌کند. با این حال، در برخی موارد این بازسازی انجام نمی‌شود و ممکن است نیاز به تجویز داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی (استروئیدها) باشد.

1- حذف محصولات حاوی گلوتن: مانند گندم، جو، جو دوسر، جوی سیاه و همچنین تمام فرآورده‌هایی که شامل این غلات هستند، مانند نان‌ها، بیسکوئیت‌ها، کیک‌ها، کلوچه‌ها، شیرینی‌ها، پاستا (ماکارونی)، سوپ‌ها، سس‌ها و پیتزا.

2- مصرف مکمل‌های غذایی: ویتامین‌ها و مواد معدنی برای جبران عوارض ناشی از سوءتغذیه.

غذاهای حاوی گلوتن:

غذاهایی مانند سس مایونز، سس خردل، سس سویا، سرکه سفید، سوسیس، کالباس، آبجو، ویسکی، برخی آبنبات‌ها، شکلات‌ها، و محصولات گوشتی کنسرو شده. همچنین کباب کوبیده رستورانی و شنیسل مرغ و گوشت نیز شامل گلوتن هستند. عواملی همچون نشاسته گندم، نسکافه و قهوه، برخی بستنی‌ها، و گروهی از داروها نیز ممکن است حاوی گلوتن باشند.

غذاهای بدون گلوتن:

سیب‌زمینی، سبزیجات، میوه‌ها، گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخم‌مرغ، لبنیات، آجیل (غیر بو داده)، ذرت، برنج، سالادها و لوبیا از غذاهای بدون گلوتن محسوب می‌شوند.

نکات مهم برای پخت و پز:

از روغن زیتون و آفتابگردان برای پخت و پز استفاده کنید. همچنین می‌توانید آرد برنج، ذرت و سیب‌زمینی را جایگزین آرد گندم کنید. استفاده از محصولات بدون گلوتن موجود در بازار نیز توصیه می‌شود. توجه داشته باشید که حتی مقادیر بسیار کم گلوتن نیز می‌تواند به روده باریک آسیب بزند.

گردآوری شده ی مجله اینترنتی رضیم

مرجان امینی