حقایقی در مورد شب اول قبر

شب اول قبر انسان چگونه شبی است؟

شب اول قبر، فشار قبر، و حضور دو فرشته بنام نکیر و منکر که به سوال و جواب از فرد مرده می‌پردازند، همگی بخشی از رازی هستند که به مرگ و زندگی پس از آن مربوط می‌شوند.

حجت الاسلام و المسلمین علی سرلک، کارشناس مذهبی، در گفتگویی با خبرنگار قرآن و عترت باشگاه خبرنگاران جوان درباره اتفاقات شب اول قبر توضیح داد: شب اول قبر به محض جدا شدن روح از بدن هر انسان آغاز می‌شود و ربطی به زمان دفن او ندارد؛ اما بستگان معمولاً گمان می‌کنند که این شب همان شبی است که فرد را به خاک می‌سپارند.

بسیاری از افراد ممکن است بر اثر غرق شدگی در دریا، فوت در کوه یا سقوط هواپیما جان خود را از دست دهند و بدن آنها قابل دفن نباشد. این افراد نیز از زمانی که روحشان جدا می‌شود، شب اول قبر را تجربه می‌کنند. سرلک در مورد مدت زمان شب اول قبر گفت: برای ما که زمان را به تقویم شمسی و قمری اندازه‌گیری می‌کنیم، مفهوم خاصی دارد، اما برای فرد مرده زمان و مکان معنایی ندارد. در روایات هم از عدم وجود زمان پس از مرگ صحبت شده است.

پس از مرگ، انسان به جهانی به نام «عالم برزخ» منتقل می‌شود که در حقیقت حیات برزخی همان حقیقت باطنی دنیای ماست. دنیا هم ظاهر و هم باطن دارد. ظاهر دنیا که به آن عالم مُلک می‌گویند، همان دنیای مادی است که ما در آن زندگی می‌کنیم با ویژگی‌های خاص خود مانند (مکان، زمان، و مادی بودن…) و باطن آن نیز وجود دارد که برخی خصوصیات عالم دنیا را به همراه دارد.

در آن عالم، شکل و رنگ و بو وجود دارد، اما ماده‌ای نیست. شکل انسان‌های برزخی رنگ و اندازه خاصی دارند و در آنجا احساساتی نظیر شادی، عصبانیت و نگرانی نیز وجود دارد. در بعضی روایات، از همین حیات برزخی به «عالم قبر» تعبیر شده است.

در روایتی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ پرسیده شد: برزخ چیست؟ آن حضرت فرمود: قبر از زمان فوت انسان تا روز قیامت است. بنابراین در برخی روایات، مراد از قبر صرفاً همان گودالی که بدن مرده در آن قرار می‌گیرد نیست، بلکه منظور باطن این قبر یعنی عالم برزخ است. چرا که قبر خاکی جایگاه بدن جسمانی است و دنیا برزخ نیز جایگاه روح انسان است و به همین دلیل به آن عالم برزخ، عالم قبر نیز می‌گویند.

روایتی طولانی از حضرت علی وجود دارد که در آن به توصیف مرگ انسان و انتقال او به قبر و دیدگاه‌های او در قبر اشاره شده است. در این روایت آمده است که مؤمن می‌داند چه کسی او را غسل می‌دهد و از افرادی که جنازه‌اش را حمل می‌کنند می‌خواهد که زودتر او را به خاک بسپارند. وقتی او را به قبر می‌برند، دو فرشته به نزد او می‌آیند و از عقاید و اعمالش سوال می‌کنند…

با توجه به نکات گفته شده و ادامه روایت حضرت علی می‌توان نتیجه گرفت که شب اول قبر که در روایات ما اشاره شده است، به معنای شبی نیست که ما به صورت دنیوی محاسبه می‌کنیم. به این معنا که اگر کسی را صبح دفن کنند، حتماً 10 یا 12 ساعت باید بگذرد تا شب شود و سپس فرشتگان بیایند و از او سوال کنند. بلکه به محض دفن شدن، فرشتگان بازپرس به سراغ میت می‌آیند، چرا که عالم برزخ شب و روزی مانند عالم دنیا ندارد و اگر شبی برای میت ذکر شده باشد، احتمالاً شب برای او به گونه‌ای است که شبی به خواب می‌گذرانند. درست مانند اینکه انسان در روز خوابیده و خواب شب را می‌بیند. در حقیقت، میت در عالم قبر و برزخ شب را تجربه می‌کند و در روایات هم آمده که به محض دفن کردن میت، فرشتگان بازپرس نزد او می‌آیند.

به سراغ میت می‌آیند.

البته شب اول قبر فقط مخصوص کسانی نیست که دفن می‌شوند. حتی کسانی که بدنشان دفن نمی‌شود هم باز عذاب قبر خواهند داشت. به طور کلی،‌ شب اول قبر مربوط به دنیای برزخ است و به این معنی نیست که حتماً میت باید دفن شود تا آن شب اتفاقات خاصی بیفتد.

آیا فشار قبر باعث خرد شدن استخوان‌ها می‌شود؟

هر فرد بعد از جدا شدن روحش از بدنش همچنان به چیزهای دنیایی مانند خانواده و دوستانش تعلق دارد. جدایی از این افراد برای روح او ناراحت‌کننده است. همچنین، خوب و بد بودن اعمال انسان در دنیای زندگی‌اش بر شدت فشار قبر تاثیر دارد.

حجت‌الاسلام و المسلمین علی سرلک در مورد علت فشار قبر گفت: فشار قبر برای کسی که به سمت خدا می‌رود، نوعی نوازش و آماده‌سازی برای ورود به برزخ است. همان‌طور که در نماز میت می‌خوانیم، خدایا این فرد به نزد تو آمده است و تو بهترین کسی هستی که بر او وارد می‌شوند. در واقع، فشار قبر به نوعی انسان را برای ورود به برزخ آماده می‌کند. انسان‌های خوب هم به دلیل کارهای اشتباه دنیا فشار قبر را تجربه خواهند کرد، اما این فشار به حدی نیست که آنها را آزار دهد.

فشار قبر ممکن است سخت و طاقت‌فرسا باشد، مانند حالتی که سعد بن معاض به دلیل بدرفتاری با همسرش فشار قبر زیادی را تجربه کرد. به علاوه، کسانی که کارهای نیک داشته‌اند، مرگ راحت‌تری خواهند داشت و فشار قبر کمی را تجربه می‌کنند، زیرا نسبت به اعمال خوبشان به آرامش وارد برزخ خواهند شد.

چگونه شب اول قبر راحت‌تری داشته باشیم؟

در احادیث و روایت‌ها اعمالی برای کاهش فشار قبر وجود دارد که برخی از آنها را باید شخص در زمان زندگی‌اش انجام دهد و برخی دیگر را بازماندگان باید انجام بدهند.

حجت‌الاسلام سرلک در این مورد توضیح داد: هر فرد می‌تواند قبل از مرگ با انجام اعمال خوب مانند نماز اول وقت، وضو گرفتن مداوم، پیوستگی با خویشاوندان، صدقه دادن و کمک به نیازمندان و مهربانی با دیگران، فشار قبر را کاهش دهد. همچنین، یادآوری مرگ از جمله کارهایی است که می‌تواند به این موضوع کمک کند.

وی افزود: بازماندگان نیز می‌توانند با خواندن تلقین هنگام دفن و تلاوت قرآن برای میت، به خصوص توسط فرزندان خوب، و پرداخت بدهی‌های مادی و معنوی او، به او در کاهش فشار قبر و سختی‌های شب اول قبر کمک کنند.

آیات آسمانی که بر اتفاقات شب اول قبر دلالت دارند

حجت‌الاسلام سرلک به آیات قرآن اشاره کرد که شب اول قبر را مطرح کرده‌اند و گفت: آیات زیادی در این زمینه وجود دارد که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در مورد شب اول قبر صحبت می‌کنند. از جمله این آیات می‌توان به آیه 100 سوره مؤمنون، آیه 169 سوره آل عمران، آیه 46 سوره مؤمن، آیات 28-29 و 32 سوره نحل، آیه 124 سوره طه و آیه 27 سوره محمد اشاره کرد، جایی که خداوند می‌فرماید: «حال آنان چگونه خواهد بود زمانی که فرشتگان مرگ بر صورت و پشتشان می‌زنند و جانشان را می‌گیرند؟»

حضرت علی(ع) در مورد شب اول قبر می‌فرماید: «این زندگی سخت و دشواری که خداوند دشمن خود را از آن بیم داده، عذاب قبر است، که خداوند بر کافر 99 اژدها مسلط کند که گوشت بدنش را ببلعند و استخوانش را بشکنند.» اما مؤمنانی که به واجبات شرعی و ترک محرمات عمل می‌کنند و به رحمت و مهربانی خدا امیدوار هستند، نه تنها از مرگ نمی‌ترسند بلکه به آن مشتاقند. زیرا بر اساس وعده الهی، انسان‌های خوب در آخرت همنشین پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) خواهند بود و از نعمت‌های بی‌پایان الهی بهره‌مند خواهند شد.

کسانی که با دیدگاه الهی، مرگ را به عنوان گذر به حیات ابدی و آغاز زندگی نوین می‌دانند و به رحمت و مغفرت خداوند امیدوارند، از مرگ نمی‌ترسند. حتی اگر گناهانشان زیاد باشد، با رحمت بی‌پایان خداوند، می‌توانند این گناهان را جبران کنند و با توبه زندگی کنند، چرا که توبه‌کننده، «محبوب» خداست.

۱۱ کار که شب اول قبر، برای آرامش روح دیگران مفید است

1. به روشنی به سر قبر فردی که فوت کرده بروید و برایش آمرزش بخواهید. پیامبر (ص) فرمودند: «هیچ چیزی که به میت فرستاده شود، بهتر از طلب بخشش نیست و اگر فرزندش آمرزش بخواهد، از همه بهتر است.»

2. در شب اول قبر برای او صدقه بدهید. پیامبر (ص) گفتند: «وقتی کسی به یاد مرده‌اش صدقه می‌دهد، خداوند به جبرئیل دستور می‌دهد که هفتاد هزار فرشته آن صدقه را به قبرش ببرند و به هر کدام از آنها یک ظرف می‌دهند و می‌گویند سلام بر تو! این هدیه‌ای از فلانی برای توست، سپس قبرش روشن می‌شود.»

3. برای میت دعایی کنید.

4. اگر میت نماز قضا دارد، بالای قبرش یا هر جایی که خواستید آن را بخوانید و اگر نماز قضا ندارد، دو رکعت نماز به نیت ثواب برایش بخوانید.

5. در شب اول قبر به ۴۰ نیازمند شیعه غذا بدهید.

6. اگر در شهرهای مذهبی بستگان دارید، از آنها بخواهید به نام میت به زیارت بروند.

7. قبل از غروب آفتاب زیارت عاشورا را بخوانید و ثواب آن را به روح متوفی تقدیم کنید.

8. خواندن نماز لیله الدفن (نماز وحشت یا نماز شب اول قبر) برای کاهش عذاب قبر او تأثیر زیادی دارد.

9. برای مرحوم قرآن بخوانید، به ویژه سوره‌های فاتحه، یس، صافات، ملک، احزاب و آیه الکرسی.

10. سوره ملک از عذاب قبر نجات می‌دهد و خواندن آن بالای قبر میت بسیار توصیه می‌شود.

11. بالای قبر اموات هفت بار سوره قدر را بخوانید.

روح همه درگذشتگان به خصوص پدرم حاج علی امینی شاد باد. صلوات.