خاک پرلیت : آشنایی با خاک پرلیت و فواید این خاک برای گیاهان (2 نکته مهم)
“`html
پرلیت کشاورزی و آشنایی با آن
پرلیت کشاورزی ( perlite soil ) نوعی شیشه آتشفشانی است که وقتی گرم می‌شود، به شکل حباب‌دار درمی‌آید. این ماده در محیط‌های مرطوب ایجاد می‌شود و با داشتن بافت زبر، به خوب تنفس خاک کمک می‌کند و کارایی بالاتری به مخلوط خاک می‌دهد.
به دلیل سطح بزرگش، پرلیت می‌تواند مقدار زیادی رطوبت را در خود نگه دارد و آن را به شکلی مناسب برای رشد گیاهان آزاد می‌کند.
ضرورت بکارگیری پرلیت
آب یک منبع حیاتی برای کشاورزی است و کمبود آن در مناطق خشک، کشت را محدود می‌کند. بخش کشاورزی بیشترین مصرف کننده آب کشور است و حدود ۹۰ درصد آب مصرفی در این بخش استفاده می‌شود.
همچنین، بیشترین هدررفت آب نیز مربوط به این بخش است. به همین دلیل، محدودیت منابع آب ضرورت صرفه‌جویی در مصرف آب را تناقض نمی‌کند. یکی از راه‌های صرفه‌جویی، افزایش بهره‌وری آبیاری است.
با مدیریت صحیح و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌توان آب بیشتری در خاک نگه داشت، نفوذپذیری آب را بالا برد و مصرف آب کشاورزی را بهبود داد.
اقداماتی مانند استفاده از کود سبز، مالچ‌های طبیعی و مصنوعی، کاه و کلش، و پوشش گیاهی و همچنین مواد اصلاح کننده‌ای مثل تورب، پرلیت و پلیمرها می‌تواند به حفظ رطوبت کمک کند. همچنین می‌توان با مخلوط کردن پرلیت و مواد دیگری مثل پیت یا کمپوست، وزن خاک را تا ۶۰ درصد کاهش داد.
مزایای پرلیت در بخش کشاورزی
۱- صرفه اقتصادی بلندمدت
پرلیت کشاورزی به دلیل اینکه یک ماده غیرآلی است، فاسد نمی‌شود و خواصش برای مدت طولانی باقی می‌ماند. استفاده از پرلیت تا ۸۰ درصد می‌تواند به حل مشکل کم‌آبی کمک کند.
تحقیقات در مورد تأثیر پرلیت بر تبخیر سطح خاک:
- مخلوط پرلیت با خاک باعث می‌شود آب بیشتری جذب شود و تبخیر کاهش یابد.
- سطح زبر پرلیت و ساختار داخلی آن می‌تواند ظرفیت نگهداری آب را بیشتر کند.
- پرلیت به ریشه‌ها کمک می‌کند تا بهتر رشد کنند و جذب آب و مواد غذایی بهتری داشته باشند.
- استفاده از پرلیت می‌تواند زمان جوانه زنی بذرها را سریعتر کند.
- پرلیت به عنوان بستری موقت برای نشاها ایمن‌تر است و آسیب کمتری به آنها می‌زند.
- پرلیت به بهبود زهکشی و هوادهی خاک کمک می‌کند و بهترین بستر را برای چمن فراهم می‌کند.
۲- نبود تأثیر شیمیایی
پرلیت کشاورزی PH نزدیک به خنثی دارد و در اکثر محیط‌ها حل نمی‌شود. به همین دلیل تأثیر چشمگیری بر اسیدیته یا قلیائیت خاک ندارد.
خواص پرلیت در زمینه زهکشی، هوادهی و آبرسانی از دیدگاه انجمن جهانی پرلیت:
حفظ ریشه با پرلیت
- پرلیت می‌تواند ۳ تا ۷ برابر وزن خود آب را جذب و نگه دارد بدون اینکه آب نشت کند.
- پرلیت ظرفیت نگهداری مواد غذایی محلول را افزایش داده و از خروج آنها در آبیاری مکرر جلوگیری می‌کند.
- حفرات میکروسکوپی در ساختار پرلیت کمک می‌کند تا حداقل ۲۰ درصد از تخلخل مفید خود را در خاک حفظ کند و این موضوع تبادل هوا و اکسیژن را افزایش می‌دهد.
“““html
پرلیت و کشاورزی هیدروپونیک
کشت هیدروپونیک یکی از روش‌های غیرمتعارف برای کاشت گیاهان است که شامل روش‌های مختلفی مانند کشت آبی، کشت در ماسه، کشت در سنگریزه و کشت هوایی می‌شود.
انواع کشت هیدروپونیک به شرح زیر است:
- کشت آبی یا مایع
- کشت در ماسه
- کشت در سنگریزه: ریشه گیاهان در موادی با قطر بیشتر از ۳ میلی‌متر قرار می‌گیرد، مانند سنگ خارا، ورمی کولیت، پرلیت و دیگر مواد غیر آلی.
- کشت در هوا (آیروپونیک)
به طور کلی، هیدروپونیک به معنای کشت بدون استفاده از خاک است. جالب است بدانید که پرلیت منبسط شده‌ای که در هیدروپونیک استفاده می‌شود، دوباره قابل استفاده است! سیستم‌های کشت بدون خاک بر اساس مواد جدیدی است که برای ریشه خنثی، استریل و یکنواخت هستند، مانند پرلیت منبسط شده و پشم سنگ.
پرلیت در کشاورزی و باغبانی
پرلیت کشاورزی – یک نوع سنگ آتشفشانی خاص است که وقتی حرارت داده می‌شود تا دماهای حدود ۹۰۰ درجه سانتی‌گراد، بیش از ۱۳ برابر حجم اولیه خود بزرگ می‌شود. این سنگ به شکل مواد بسیار سبک، استریل و سفید در می‌آید.
هر دانه از پرلیت منبسط شده پر از سلول‌های ریز هوا است و به دلیل حفرات متعدد و چندلایه‌ای که دارد، ساختاری منحصر به فرد و باارزش برای ریشه‌زایی و رشد گیاهان فراهم می‌کند.
پرلیت به خاطر بافت زبر خود، تهویه بسیار خوبی را فراهم کرده و بازدهی بالاتری برای مخلوط خاک ایجاد می‌کند. همچنین، به دلیل داشتن سطح وسیع، رطوبت قابل توجهی را در خود نگه داشته و به بهترین شکل برای رشد و گسترش گیاهان آزاد می‌کند.
امروز برای کشاورزان گوجه‌فرنگی در این منطقه فرصت‌های جدیدی فراهم شده است. کسانی که از دوران سخت رقابت گذشته‌اند، تلاش کرده‌اند روش‌های قدیمی و کم بازده (کشت در پشته‌های خاکی) را اصلاح کنند.
این کشاورزان از تمامی پیشرفت‌های تکنیکی دستاورد از تحقیقات و توسعه در روش‌های جدید تغذیه محصولات، ذخیره انرژی، کنترل محیط به کمک کامپیوتر و محافظت از گیاهان بهره‌برداری کرده‌اند. اما بزرگترین تغییر این بوده است که آنها با یک روش جدید کشت، یعنی هیدروپونیک در پرلیت، سازگار شده‌اند!
معمولاً پرورش‌دهندگان بزرگ و حرفه‌ای گیاهان می‌دانند که استفاده از خاک با کیفیت بالا واقعاً ارزش بیشتری دارد. خاک مناسب منجر به کیفیت بهتر، رشد سریعتر و کم شدن ضایعات می‌شود که در نتیجه، سود بیشتری به همراه خواهد داشت.
خاک‌های سفارشی شامل ترکیب پرلیت کشاورزی – باغبانی، مخلوط‌هایی یکدست از پرلیت با دانه‌بندی درشت و متوسط الک شده به همراه یک افزودنی دیگر مانند پیت ریزدانه است که برای تمامی مقاصد گل‌کاری مناسب است. در برخی موارد می‌توان به‌راحتی از کیسه‌های حاوی این مخلوط استفاده کرد تا هزینه‌های کار و تجهیز گلخانه به حداقل برسد.
اثرات پرلیت بر خاک:
استفاده از پرلیت موجب بهبود تهویه، زهکشی و افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک می‌شود. همچنین مانع تبخیر آب و عایق گرما بودن پرلیت، نوسانات دمای خاک را کاهش می‌دهد. پرلیت به دلیل رنگ سفید و عایق بودن خود، از تغییرات ناگهانی دمای خاک و شوک به ریشه گیاه جلوگیری می‌کند.
کاهش تبخیر نسبی آب
با توجه به معدنی بودن پرلیت و شباهت شیمیایی آن با خاک، هیچ اختلالی در ساختار خاک ایجاد نخواهد شد. با استفاده از پرلیت، محیطی بهداشتی و استریل داریم، یعنی عاری از میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا. جالب است بدانید که پرلیت خاصیت علف‌کشی نیز دارد و به داشتن pH خنثی، از هر گونه اختلال در ریشه گیاه جلوگیری می‌کند.
لزوم استفاده از سوپر جاذب‌ها برای مقابله با بحران آب
“““html
مزایای سوپرجاذب‌های آب به شرح زیر است. استفاده از این مواد باعث می‌شود زمان‌های آبیاری بیشتر شود، از فرسایش خاک جلوگیری کند، هزینه‌های نگهداری درخت را مانند آبیاری و نیروی انسانی کاهش دهد و همچنین سطح زیر کشت را افزایش دهد. این مواد به بهبود کیفیت و رشد گیاه در شرایط آب و هوایی بسیار گرم و خشک کمک می‌کنند.
سوپرجاذب‌هایی که حاوی ˈآکریل آمیدˈ از نوع آزاد هستند (پلیمری) می‌توانند سمی و سرطان‌زا باشند. کشاورزانی که با این ماده به طور مستقیم در تماس هستند، در معرض خطر قرار می‌گیرند، اما این ماده برای خود محصول مشکلی ایجاد نمی‌کند.
استفاده از ۱۰۰ گرم ماده استاکوزورب در یک متر مکعب خاک نمی‌تواند باعث آلودگی خاک شود، ولی اثرات آن به طور کامل بررسی نشده است. سوپر جاذب‌های پلیمری مشابه موادی مانند ˈپشم شیشهˈ هستند و دانه‌های کوچک این سوپر جاذب‌ها می‌توانند تا ۵۰۰ برابر وزن خود آب ذخیره کنند و وقتی گیاه به آب نیاز دارد، آن را به ریشه‌های مویینه برمی‌گردانند. با این حال، پس از پنج سال، این دانه‌ها مانند مواد پلاستیکی در خاک باقی می‌مانند.
سازمان‌های تحقیقاتی، استفاده از استاکوزورب (سوپرجاذب‌های پلیمری) را برای تمام مناطق توصیه نمی‌کنند و فقط در مکان‌های بی‌آب و شیب‌دار به کار می‌برند. به کارگیری آن در مناطق کشاورزی پیشنهاد نشده است.
پرلیت هیچ گونه عارضه و اثر مخربی برای منابع طبیعی ندارد و از آنجا که از دل کوه‌ها استخراج می‌شود، کاملاً با محیط زیست سازگار است. پرلیت‌ها، دانه‌های توخالی خاکستری رنگی هستند که در معادن مناطق مختلف ایران مانند تهران، زنجان، چهارمحال بختیاری، یزد ; یافت می‌شوند و از آن در گلدان‌های خانگی، اصلاح چمن، باغبانی و کشاورزی، گاهی برای زینت، و در محل‌های پرورش قارچ استفاده می‌شود و هیچ تردیدی در مفید بودن و بی‌ضرر بودن آن وجود ندارد.
مسئولان جهاد کشاورزی و منابع طبیعی کشور، با توجه به وجود ماده معدنی پرلیت به عنوان سوپر جاذب‌ها در معادن ایران، باید بررسی استفاده بهینه از این ماده را در برنامه‌های کشاورزی مدنظر قرار دهند. زیرا به دلیل بی‌ضرر بودن آن برای منابع طبیعی و جلوگیری از وارد کردن ˈاستاکوزوربˈ و خروج ارز، می‌تواند به حل مشکل کم‌آبی در کشاورزی کمک کند. بنابراین، بهره‌برداری از این منبع با ارزش و وجود این معادن در ایران نیاز به توجه بیشتر دارد.
آنچه مسلم است این است که با استفاده از این مواد معدنی، می‌توانیم ظرفیت نگهداری آب در خاک را افزایش دهیم، فواصل آبیاری را بیشتر کنیم، از فرسایش مواد غذایی موجود در آب و خاک جلوگیری کنیم، هزینه‌های نگهداری، آبیاری و نیروی انسانی را کاهش دهیم و همچنین با بهبود کیفیت رشد گیاه، شرایط رشد گیاهان را در مناطق گرم و خشک فراهم کنیم.
بسیاری از کشورها با استفاده از این مواد توانسته‌اند در بخش‌های کشاورزی و تولید محصولات زراعی کمک‌های قابل توجهی دریافت کنند. بنابراین ضروری است مسئولان کشاورزی ایران در کنار اقداماتی مانند ساماندهی انتقال آب، تجهیز مزارع به آبیاری قطره‌ای و دیگر تلاش‌های بخش کشاورزی، همچنین بررسی سریع استفاده از این مواد را برای کاهش مصرف آب کشاورزی مدنظر قرار دهند.
با پرلیت می‌توان آب را به مقدار زیاد و به مدت طولانی و با توزیع یکنواخت در دل خاک قرار داد و از هدر رفتن آن جلوگیری کرد. در واقع، انباری بسیار کوچک برای نگهداری مقادیر زیاد آب برای گیاه در زمین ایجاد می‌شود و به تدریج آب را در اختیار ریشه قرار می‌دهد و از شسته شدن مواد غذایی خاک جلوگیری می‌کند.
وجود تخلخل در پرلیت، تبادلات هوایی و گازی را در خاک برای ریشه گیاه آسان می‌کند و به همین دلیل باعث بهبود سیستم هوادهی و آب‌دهی خاک و در نتیجه بهبود عمل تهویه خاک می‌شود. در حضور پرلیت، مشکل تجمع گازها در خاک نیز تا حد زیادی حل می‌شود. همچنین ریشه‌ها و اندام‌های زیرزمینی گیاه با سهولت بیشتری در خاک حرکت می‌کنند.
مصارف باغبانی و کشاورزی:
اضافه کردن پرلیت به خاک مزایای مهمی دارد. ازجمله اینکه میزان جذب و نگهداری آب آن زیاد است، که این باعث می‌شود تا از تبخیر آب جلوگیری شود و آب به مدت طولانی در خاک باقی بماند. مرطوب بودن خاک نیاز آن به آب را کاهش می‌دهد و از شسته شدن مواد غذایی خاک جلوگیری می‌کند. وجود خلل و فرج در پرلیت همراه با خاک، تبادل هوا و ریشه گیاهان را تسهیل می‌کند و به این ترتیب ریشه‌ها می‌توانند به راحتی در خاک رشد کنند.
از
“`
اکسیژن مورد نیاز گیاهان بیشتر از طریق ریشه‌های آنها تأمین می‌شود. پرلیت به خاطر داشتن حفرات ریز و توخالی، می‌تواند به راحتی آب و اکسیژن را برای ریشه فراهم کند. اما ترکیباتی که پرلیت ندارند، نمی‌توانند به خوبی آب را نگهداری کنند و اکسیژن را پس می‌دهند که این موضوع باعث می‌شود ریشه‌ها دچار اختلال شوند و گیاه به دلیل کمبود اکسیژن خفه شود.
بنابراین پرلیت منبسط به دلیل ویژگی‌های زیر، محیط مناسبی برای رشد گیاهان ایجاد می‌کند:
١- بهتر شدن سیستم هوا و آب در خاک
٢- توانایی نگهداری آب و مواد غذایی و تغذیه مداوم گیاه
٣- داشتن pH خنثی (۵~۷) که به رشد طبیعی گیاه آسیب نمی‌زند
۴- عدم تغییر ناگهانی در دمای خاک
۵- استریل بودن و جلوگیری از تأثیرات منفی گیاهان هرز و آفات
۶- داشتن ترکیبی مشابه ترکیب شیمیایی خاک و عدم آسیب به ساختار خاک
٧- کمک به توزیع یکنواخت آب در خاک
٨- بهبود تهویه خاک با وجود پرلیت
استفاده از پرلیت در کشاورزی و باغبانی به رشد گیاهان، تثبیت خاک و چمن، و حفظ آب در گیاهان گلدانی کمک می‌کند.
اصلاح خاک و چمن:
خاک‌های کشاورزی معمولاً یا به شکل ماسه‌ای یا رسی هستند. خاک‌های ماسه‌ای نمی‌توانند آب را خوب نگهداری کنند و خاک‌های رسی به خوبی نمی‌توانند گازها را مبادله کنند و زهکشی خوبی ندارند. هر دو نوع خاک با استفاده از پرلیت قابل اصلاح هستند.
استفاده از پرلیت در خاک‌های ماسه‌ای باعث می‌شود:
- قابلیت جذب و نگهداری آب افزایش یابد
- خاک به شرایط خنثی نزدیکتر شود
استفاده از پرلیت در خاک‌های رسی نتیجه‌های زیر را به همراه دارد:
- ایجاد فضایی برای زهکشی و تبادل گازها در خاک
- کاهش ترک خوردگی در خاک
- جلوگیری از فشردگی خاک و بهبود توزیع و رشد ریشه‌ها
- در نهایت بهبود رشد و نمو گیاه
نتایج به‌کارگیری پرلیت در خاک‌های رسی شامل:
- ایجاد فضاهای کافی برای زهکشی و جابجایی هوا
- کاهش ترک خوردگی‌های خاک
- جلوگیری از فشردگی خاک
- بهبود توزیع و رشد ریشه‌ها در خاک
- بهبود رشد گیاه در هر فصل و موقعیت
پرلیت در رشد و تکثیر گیاهان:
به‌کارگیری پرلیت به همراه کودهای شیمیایی و خاک برگ، برای رشد و تکثیر گیاهان بسیار مؤثر است. این مخلوط می‌تواند زهکشی خوبی ایجاد کند و رطوبت را در خود نگه دارد و از ضعیف شدن ریشه‌ها و از بین رفتن آنها هنگام قلمه زدن یا کاشتن جلوگیری کند.
این مخلوط به عنوان عاملی برای رشد گیاهان گلدانی نیز استفاده می‌شود و از پرلیت خالص در ته گلدان‌ها برای زهکشی بهتر بهره می‌برند. قبلاً فقط پرلیت‌های درشت در ترکیب با کودهای آلی و خاک برگ مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما امروزه پرلیت‌های ریز نیز به طور گسترده استفاده می‌شوند، به خصوص وقتی که نیاز به نگهداری بیشتر آب وجود داشته باشد.
پرلیت در رشد و پرورش بذر:
در این مرحله معمولاً از پرلیت‌های ریز استفاده می‌شود. ویژگی‌های بارز پرلیت منبسط که در این کاربرد مؤثر است، عبارتند از: توانایی نگهداری و حفظ رطوبت به مقدار ثابت، خاصیت عایق، و توانایی انعکاس نور خورشید به خاطر رنگ سفید آن که منجر به دمای یکنواخت در اطراف بذرهای در حال رشد می‌شود.
“`html
پرلیت به همراه مواد آلی یا در ترکیب با پرلیت، مواد آلی و خاک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روش استفاده از پرلیت برای بهبود خاک‌های معمولی و آماده‌سازی خاک برای کشت:
پرلیت می‌تواند به تنهایی یا با ترکیب با کودهای آلی، به میزان ۱۵ تا ۳۵ درصد حجم خاک جدید استفاده شود:
مرحله ۱: خاک دست نخورده را با تراکتور شخم بزنید و سپس با بیل یا چنگک تا عمق ۱۵ تا ۳۰ سانتیمتر کار کنید.
مرحله ۲: پرلیت را به ضخامت ۵ سانتیمتر روی سطح زمین پخش کنید. برای بهبود بیشتر خاک، می‌توانید روی پرلیت، ۵ سانتیمتر دیگر از مواد ارگانیکی مانند کودهای آلی بریزید. این مواد شامل پیت، کمپوست، خاک بگ، خاک اره، تراشه چوب و پوسته درختان که دارای نیتروژن هستند، می‌شوند.
برای زمین‌هایی که قبلاً پر از درختچه‌ها یا درختان بوده‌اند، توصیه می‌شود پرلیت را به میزان حداقل ۱/۳ حجم آن با اصلاح‌کننده آلی (کود آلی) و خاک طبیعی مخلوط کنید (یعنی نسبت حجمی پرلیت: کود: خاک، مساوی ۱:۱:۱ باشد).
روش استفاده از پرلیت برای کشت دیم و ایجاد فضاهای سبز
- مرحله ۱: خاک را با تراکتور، بیل یا چنگک تا عمق ۱۵ تا ۳۰ سانتیمتر شخم بزنید.
- مرحله ۲: پرلیت را به ضخامت ۵ تا ۵٫۱ سانتیمتر روی زمین بریزید. اگر بخواهید، می‌توانید ۵ تا ۵٫۱ سانتیمتر کود گیاهی یا تراشه چوب و خاک اره نیتروژن‌دار (به اندازه یک چهارم اینچ یا حدود ۰٫۶۵ سانتیمتر) به آن اضافه کنید.
- مرحله ۳: پرلیت و کود آلی را به طور کامل با خاک ترکیب کنید.
- مرحله ۴: آب پاشی کرده و زمین را با غلتک هموار کنید تا قبل از کاشت صاف و تراز شود. پس از آن بذرپاشی کرده و بذرها را با لایه‌ای از مخلوط پرلیت و پیت یا کود بپوشانید.
از مهمترین ویژگی‌های پرلیت منبسط: وزن سبک، رنگ سفید، سطح زیاد، عایق صوت و حرارت، پایداری در برابر مواد شیمیایی، مقاومت بالا در برابر آتش (نسوز)، تخلخل بالا و دارای حالت خنثی (PH=6.5 -8) است. این ماده همچنین استرلیزه و عاری از ناخالصی‌های ارگانیک می‌باشد.
همچنین بخوانید:
سایت رضیم
“`
