درخت زرشک و نحوه تکثیر آن (2 نکته مهم)
درباره درخت زرشک: مراحل کاشت تا برداشت
زرشک که نام علمی آن Berberis vulgaris است، یک درختچه کوتاه‌تر از ۲ متر است که در مناطق معتدل و نیمه‌استوایی رشد می‌کند. این گیاه در دو نوع دانه‌دار و بی‌دانه در استان‌های مختلفی مانند خراسان، سمنان، تهران، کرمان، فارس، آذربایجان و اصفهان کاشته می‌شود. نوع بی‌دانه زرشک به دلیل خواص درمانی و غذایی از اهمیت تجاری بیشتری برخوردار است و به طور وسیعی کشت می‌شود.
این درختچه دارای شاخه‌های خاکستری و با خار، برگ‌های تخم‌مرغی، نیزه‌ای یا اره‌ای و دمبرگ‌هاست. گل‌های زرشک به صورت خوشه‌ای و آویزان، به رنگ زرد در اواخر بهار بر روی شاخه‌ها ظاهر می‌شوند.
میوه زرشک که قسمت اصلی مصرفی آن نیز می‌باشد، از نوع سته با رنگ قرمز روشن تا تیره است و طعمی ترش دارد که کم‌کم با رسیدن میوه شیرین می‌شود.
نحوه کاشت و پرورش زرشک
درختچه زرشک بسته به آب و هوای منطقه، از اواخر پاییز تا اواخر زمستان کاشته می‌شود. فاصله‌های کاشت برای سیستم باز به روش آبی ۴ در ۵ متر و برای کاشت دیم ۷ در ۷ متر تنظیم می‌شود. بهترین خاک برای زرشک، خاک‌های آهکی با بافت لومی یا لومی شنی و با pH بین ۷ تا ۸ است. پیشنهاد می‌شود قبل از کاشت نهال، خاک با کودهای حیوانی یا شیمیایی مخلوط شود.
کاشت نهال در چاله‌هایی به عمق 50 سانتیمتر و با افزودن مقداری کود فسفره و نیتروژن انجام می‌گیرد. معمولاً زرشک به روش جوی و پشته کاشته می‌شود و نهال‌ها در انتهای جوی قرار می‌گیرند. باردهی زرشک ۳ تا ۴ سال پس از کاشت آغاز می‌شود.
تقویت و کوددهی زرشک
زرشک به کم‌آبی مقاوم است و در کشت زرشک، آبیاری هر 10 تا 12 روز یکبار انجام می‌شود. زرشک بی‌دانه نیاز به آب کمتری دارد و برای کاشت در مناطق خشک مناسب است. این درختچه در سه تا چهار سال اول به آب بیشتری نیاز دارد و باید هفته‌ای یکبار آبیاری شود.
آبیاری بعد از ریزش گلبرگ‌ها تا یک هفته قبل از برداشت، کیفیت محصول را افزایش و آن را گوشتی‌تر می‌کند.
زرشک گیاهی با نیازهای کم است اما برای بهبود کیفیت و مقدار محصول، استفاده از کودها مؤثر است. استفاده از کود دامی پوسیده به مقدار ۲۰ تا ۳۰ تن در هکتار، از سال دوم پس از کاشت به تقویت درخت کمک می‌کند.
هرس و تکثیر زرشک
زرشک به روش‌های مختلفی مانند بذر، تولید پاجوش و قلمه‌زدن قابل تکثیر است. بهترین زمان برای قلمه‌زنی اواخر زمستان و اوایل بهار است. برای تهیه قلمه، یک شاخه سالم به طول 20 سانتیمتر از گیاه جدا شده و در بستر مناسب پرورش می‌یابد.
قلمه یک تا دو سال بعد آماده انتقال به زمین اصلی خواهد بود. بهترین زمان برای تکثیر زرشک از طریق پاجوش نیز فصل زمستان است که پاجوش از گیاه جدا و کاشته می‌شود.
تکثیر زرشک از طریق پاجوش‌های ۲ تا ۳ ساله که ریشه کافی دارند و حدود 50 سانتیمتر طول دارند، می‌تواند انجام شود. بهترین زمان جداسازی این پاجوش‌ها اواخر آبان و اوایل آذر می‌باشد. روش‌های دیگری مثل استفاده از بذر (برای زرشک هسته‌دار) و قلمه‌زنی هم وجود دارد.
هرس زرشک در فصل پاییز و زمستان انجام می‌شود. در این فرآیند شاخه‌های خشک و بیمار جدا می‌شوند که علاوه بر حفظ سلامت گیاه، باردهی را در فصل جاری افزایش می‌دهد. هر شاخه زرشک فقط یکبار میوه می‌دهد و بنابراین هرس، شاخه‌های بی‌ثمر را حذف می‌کند.
برداشت زرشک
برداشت زرشک به صورت یک مرحله‌ای و قبل از شروع باران‌های پاییزی انجام می‌شود. میوه‌های نارس زرشک ترش و تلخ هستند، بنابراین به تاخیر انداختن برداشت در شرایط مناسب می‌تواند طعم و کیفیت محصول را بهبود بخشد. به دلیل پوست نازک میوه، برداشت آن نیازمند دقت و مراقبت زیاد است.
خواص زرشک
زرشک گیاهی با خواص فراوان است و برای درمان بیماری‌های التهابی و عفونی مفید است. میوه زرشک به سلامت عروق، کنترل فشار خون و تقویت قلب کمک می‌کند و به سم‌زدایی کبد و پاکسازی بدن نیز کمک می‌نماید. زرشک همچنین در درمان دیابت مؤثر است و ماده بربرین موجود در آن خاصیت مشابه آنتی‌بیوتیک دارد و به حذف میکروب‌ها کمک می‌کند.
منبع : آریس
