رادیولوژی چیست و آیا برای بدن ما مضر است ؟ (2 نکته مهم)
پیشینه رادیولوژی
رادیولوژی در پزشکی به دو شاخه اصلی تقسیم می‌شود، بر اساس نوع دستگاه یا روش استفاده شده:
- اول پزشکی هسته‌ای که بر اساس مواد رادیواکتیو کار می‌کند.
- دوم رادیولوژی که بر اساس اشعه ایکس و خصوصیات آن است.
کشف اشعه ایکس چگونه انجام شد؟
اشعه ایکس برای اولین بار توسط ویلهلم کنراد رونتگن کشف شد. این کشف در همان زمان با شکل‌گیری رادیولوژی عضلانی و اسکلتی بود. اولین تصویر رادیوگرافی از دست همسر رونتگن، خانم Bertha، در تاریخ ۲۲ دسامبر ۱۸۹۵ گرفته شد.
در اولین روز سال ۱۸۹۶، رونتگن گزارشی از کارهای خود و اولین تصویر اشعه ایکس را به دانشگاه‌های اروپا فرستاد و این موضوع باعث هیجان زیادی شد.
پس از درخواست‌های زیاد از طرف دانشگاه‌ها، رونتگن در ۲۳ ژانویه ۱۸۹۶ در انستیتو فیزیک وورزبرگ درباره کشف خود صحبت کرد و در آنجا از دست یک استاد آناتومی، آقای von Kolliken، رادیوگرافی کرد. این کار موجب تمجید و ستایش آقایان از رونتگن شد و آن‌ها پیشنهاد کردند که این پدیده به نام اشعه رونتگن نامگذاری شود.
به این ترتیب، رادیولوژی به عنوان یک رشته تخصصی پزشکی و زیرشاخه آن، رادیولوژی عضلانی و اسکلتی، به وجود آمد.
رادیولوژی چیست ؟
پرتوشناسی یا رادیولوژی (به انگلیسی: radiology) همچنین گاهی به عنوان تصویربرداری تشخیصی شناخته می‌شود، یک شاخه از تخصص‌های پزشکی است که به کمک اشعه ایکس و دیگر انواع پرتوها برای تشخیص و درمان بیماری‌ها و شرایط غیرعادی استفاده می‌شود.
هدف اصلی در این روش‌ها، شناسایی بیماری‌ها یا موارد غیرطبیعی در بدن با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته تصویربرداری است. واژه رادیولوژی از کلمه لاتین Radius به معنای پرتو گرفته شده است.
رادیولوژی شامل رشته‌های مختلفی است که بر اساس استفاده از پرتوهای یون‌ساز برای تشخیص یا درمان بیماری‌ها شکل گرفته است.
این رشته معمولاً به عنوان یک تخصص (دوره رزیدنسی) بعد از اتمام تحصیلات پزشکی ارائه می‌شود.
اساس کار رادیولوژی
شکل و ساختار دستگاه‌های رادیولوژی بسته به اینکه برای چه منظوری (تشخیصی یا درمانی) طراحی شده‌اند، متفاوت است. به طور کلی در یک دستگاه رادیولوژی عمومی، لامپ تولید کننده اشعه ایکس به یک بازو متصل است که می‌تواند در راستاهای مختلف حرکت کند تا اشعه ایکس در جهات مختلف متمرکز شود.
در این دستگاه‌ها، علاوه بر تجهیزات برای درمان یا تابش پرتوها برای عکسبرداری، امکاناتی نیز برای دیدن همزمان تصویر ناحیه‌ای از بدن که تحت تابش اشعه قرار دارد، وجود دارد.
در رادیوگرافی، با تنظیم شرایط الکتریکی تابش اشعه رنتگن و قرار دادن فیلمی در مسیر تابش، و همچنین استفاده از وسایل کمکی برای تمرکز تابش، می‌توان تصویری از وضعیت سلامتی یا بیماری یک قسمت از بدن دریافت کرد.
رادیوگرافی ساده به عکسی اطلاق می‌شود که بدون استفاده از یک ماده خارجی گرفته می‌شود. در این روش، تفکیک بین اعضای مختلف بدن دشوار است.
در رادیوگرافی با مواد کنتراست، با وارد کردن مواد خارجی به بدن که تراکم متفاوتی نسبت به بافت‌های نرم دارند، باعث ایجاد تمایز در رنگ‌ها و دید بهتر می‌شود.
“`html
کاربردهای رادیولوژی
معمولا اولین بررسی از بیماران با استفاده از رادیولوژی انجام می‌شود. مهم ترین کاربردهای رادیولوژی عبارتند از:
- عکس ریه که نشان‌دهنده سلامت شخص است.
- عکس‌های رنگی از نواحی مانند مری، معده و کلیه.
- بررسی ساده و سریع شکم، مری، معده، روده و کلیه‌ها.
- تشخیص شکستگی‌ها که یکی از بهترین روش‌هاست.
- عکس‌های رنگی با کنتراست.
خطرات و نکات ایمنی
امواج رادیویی می‌توانند به بافت‌های سلولی آسیب بزنند. بنابراین، استفاده از محافظ‌ها و ایمنی در هنگام انجام رادیولوژی ضروری است. با پیشرفت فناوری، رادیولوژی دیجیتال به وجود آمده است.
در رادیولوژی دیجیتال، دز اشعه کمتری دریافت می‌شود و تصاویر با کیفیت بهتری تولید می‌شوند، بنابراین بیماران زمان کمتری در معرض اشعه قرار می‌گیرند. همچنین، این تصاویر قابلیت ذخیره‌سازی دارند و نیاز به تکرار عکاسی را کاهش می‌دهند.
رادیولوژی بیش از حد، خطرناک است
سمیه شرافتی: با افزایش مراجعات به مراکز تصویربرداری برای روش‌های تشخیصی مثل MRI، رادیولوژی، CT اسکن و سونوگرافی، هشدارهایی از سوی متخصصان رادیولوژی در مورد خطرات احتمالی اشعه این روش‌ها بیشتر به گوش می‌رسد.
تجهیزات رادیولوژی
به عقیده کارشناسان، بعضی از این روش‌ها مانند سونوگرافی 3D و 4D ممکن است بدون دلیل استفاده شوند که می‌تواند آسیب‌های جدی به جنین‌ها بزند، مانند نارسایی یا سقط جنین.
همچنین، قرار دادن دستگاه‌های رادیولوژی در کنار اتاق‌های سونوگرافی ممکن است برای جنین‌ها خطراتی به همراه داشته باشد. از سوی دیگر، اجازه دادن به مراکز پرتودرمانی در مناطق شلوغ شهری می‌تواند خطراتی برای مراجعان و عابران پیاده ایجاد کند.
دکتر عبدالرسول صداقت، رئیس انجمن رادیولوژی ایران، درباره خطرات پرتوهای رادیولوژی می‌گوید: مرکزی که برای تصویربرداری راه‌اندازی می‌شود، باید شرایط خاصی داشته باشد که توسط نهادهای مختلف تأیید شده است.
علیرغم رعایت این استانداردها، هنوز باید به خطرات اشعه توجه کرد. در این مراکز، کارکنان باید به وسیله‌ای به نام نشانگر اشعه مجهز شوند. این نشانگر، میزان اشعه‌ای که کارکنان در طول کار خود دریافت کرده‌اند را ثبت می‌کند و هر ماه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
اگر میزان اشعه دریافتی بیش از حد مجاز باشد، به مسئول فنی آن مرکز اطلاع داده می‌شود و کاربر باید مدتی از کار دور باشد.
با رعایت این قوانین، نگران سلامت کارکنان نیستیم زیرا آن‌ها آموزش دیده‌اند و می‌دانند چگونه باید از اشعه استفاده کنند. دکتر صداقت بیان می‌کند که با استفاده از اشعه می‌توان کار مفیدی برای بیماران انجام داد، اما ما این کار را زمانی انجام می‌دهیم که فایده آن بیشتر از ضررهای آن باشد.
او می‌گوید: در انجام رادیوگرافی تشخیصی ما به دنبال سودی هستیم که بیشتر از ضررهای اشعه باشد، اما نکاتی هم هستند که باید به آن‌ها توجه شود.
“`
بیمار نمی‌تواند به تنهایی به مراکز رادیولوژی برود و درخواست انجام رادیوگرافی کند.
او باید ابتدا به پزشک مراجعه کند و پزشک نیز باید بیمار را به طور کامل معاینه کند تا بتواند بهترین و کم‌خطرترین روش تصویربرداری را انتخاب کند.
رئیس انجمن رادیولوژی تأکید می‌کند که در بخش رادیولوژی باید فقط از افرادی که به طور کامل آموزش دیده‌اند استفاده شود، زیرا کار در این بخش بسیار حساس است و نباید از افرادی که در حال آموزش هستند بهره گرفت.
زنان باردار باید به کارکنان رادیولوژی اطلاع دهند که باردار هستند و زنان در سنین باروری نیز در صورتی که مشکوک به بارداری هستند، باید اول آزمایش بارداری بدهند و سپس رادیوگرافی انجام دهند.
رئیس انجمن رادیولوژی می‌گوید در ۳ هفته اول بارداری اشعه هیچ خطری برای جنین ندارد زیرا جنین در این هفته‌ها از سلول‌های اولیه تشکیل شده است که اگر آسیب ببینند، هنوز امکان بازسازی دارند.
اما در هفته‌های ۴ تا ۱۴، که اعضای بدن جنین در حال شکل‌گیری هستند، اشعه می‌تواند خطرناک و عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد.
بنابراین در این هفته‌ها باید دقت بیشتری انجام شود. در هفته‌های بعدی نیز نواحی شکم و لگن نباید به راحتی در معرض اشعه قرار بگیرند مگر اینکه جان مادر در خطر باشد، مثلاً در شرایط نارسایی کلیه.
دکتر سیف‌اللهی، متخصص پزشکی هسته‌ای توضیح می‌دهد که هر نوع اشعه‌ای که بدن دریافت می‌کند، به نوع اشعه و زمان بارداری بستگی دارد.
این اشعه‌ها می‌توانند باعث سقط جنین یا ناهنجاری‌های مادرزادی شوند، اما در برخی موارد ممکن است هیچ تأثیری روی جنین و مادر نداشته باشند.
با این حال، توصیه می‌شود که به جز موارد اضطراری، هیچ درمان رادیواکتیو یا رادیولوژی روی بیماران و زنان باردار انجام نگیرد.
این کار ممکن است برای مادر مشکل خاصی ایجاد نکند ولی برای جنین قبل از ۱۲ هفته، احتمال سقط را افزایش می‌دهد و در هفته‌های ۸ تا ۲۰ ناهنجاری‌های مادرزادی ممکن است رخ دهد.
علاوه بر این، دکتر سیف‌اللهی پیشنهاد می‌کند که از سونوگرافی‌های ۳ بعدی و ۴ بعدی نیز در این دوران پرهیز شود چرا که متأسفانه این نوع سونوگرافی‌ها در حال افزایش هستند.
او همچنین اشاره می‌کند که افرادی که این اشعه‌ها را به بیماران می‌رسانند، خود بیشتر در معرض خطرات اشعه هستند.
تأثیر اشعه چگونه است؟
تأثیر اشعه به دو نوع تقسیم می‌شود:
- یک نوع که به شدت اشعه مربوط می‌شود و می‌تواند آثار زیستی ایجاد کند.
- نوع دیگر که قابل پیش‌بینی نیست و به شخص و ژنتیک او بستگی دارد.
به طور کلی، سطح اشعه‌ای که بیماران و افراد جامعه دریافت می‌کنند، کمتر از افرادی است که با اشعه سر و کار دارند.
دکتر سیف‌اللهی در پایان یادآور می‌شود که ترس از اشعه باید به مردم هشدار داده شود، اما همچنین باید درباره معایب ترس بی‌مورد از آن نیز صحبت کرد، زیرا در بسیاری از موارد مزایای استفاده از اشعه بیشتر از سؤالات آن است.
بیشتر بخوانید:
