راهنمای کاشت و تکثیر سنجد تلخ (2 نکته مهم)
“`html
ویژگی‌های سنجد تلخ
سنجد تلخ در حالت طبیعی و به وفور در خاک‌های آهکی رشد می‌کند. این درختچه خاردار معمولاً بین یک تا سه متر ارتفاع دارد و در مناطق مختلف اروپا، آسیا و ایران یافت می‌شود. در یونان باستان، برگ‌ها و شاخه‌های سنجد تلخ را به غذای اسب‌ها اضافه می‌کردند تا پوست آنها درخشان‌تر شود. به همین دلیل، نام علمی این گیاه از دو واژه «Hippos» به معنی اسب و «Pheos» به معنی گیاه خاردار گرفته شده است.
خواص دارویی سنجد تلخ برای اولین بار در قرن هشتم شناسایی شد و به زودی محققان روسی آن را به عنوان منبعی برای تولید داروها و غذاها معرفی کردند. تولید محصولات از سنجد تلخ از سال 1940 شروع شد، زمانی که دانشمندان به دنبال یافتن ماده‌های مؤثر در برگ‌ها و میوه‌های این گیاه بودند. در چین، سال‌هاست که از این گیاه در طب سنتی استفاده می‌شود. در سال 1982، بیش از 500 هزار هکتار زمین به کاشت سنجد تلخ اختصاص داده شد و 150 کارخانه‌ی فرآوری با تولید بیش از 200 نوع محصول از سنجد تلخ آغاز به کار کردند.
این گیاه در ایران در نقاط مختلفی همچون البرز، گچسر، اطراف تهران، کرج، شانک در ارتفاعات «200 متری» ونک، میگون، پس قلعه، قزوین، آذربایجان و قره داغ می‌روید. نام‌های محلی آن شامل سنجد تلخ، کام، کهام (دره کرج)، کاه (در طالقان)، چالی (در قره تپه) و ایشلق (در میانه) است.
ویژگی‌های گیاهشناسی سنجد تلخ
گیاهان جنس هیپوفائه، درختچه‌های کوچک و خارداری هستند که در مناطق کوهستانی رشد می‌کنند و دارای برگ‌های باریک هستند. تا به حال دو گونه از این گیاه شناخته شده است، مهم‌ترین گونه آن هیپوفائه رامنوئیدس (سنجد تلخ) است.
سنجد تلخ یک درختچه خاردار به ارتفاع یک تا سه متر است که به صورت طبیعی و به طور انبوه در خاک‌های آهکی رشد می‌کند و از ریشه‌اش چندین شاخه بیرون می‌آید. برگ‌های آن باریک، بلند و نوک تیز هستند و طولشان حدود پنج تا شش سانتی‌متر می‌باشد. این برگ‌ها دندانه ندارند و دمبرگ بسیار کوتاهی دارند.
سطح بالایی برگ، سبز متمایل به خاکستری و سطح زیرین آن نقره‌ای و پوشیده از فلس‌های قهوه‌ای رنگ است. گل‌های این گیاه در اواخر بهار ظاهر می‌شوند و دارای رنگ مایل به سبز هستند و دو نوع نر و ماده دارند. میوه‌ی آن کوچک، گرد یا بیضوی و به رنگ زرد مایل به نارنجی با طعم ترش است.
روش تکثیر سنجد تلخ
برای تکثیر این گیاه می‌توان از طریق کاشت بذرها، تقسیم پاجوش‌ها و ریشه‌دار کردن قلمه‌های نیمه چوبی اقدام کرد. بذرهای سنجد تلخ بعد از گذشت سه ماه به خوبی جوانه می‌زنند. استفاده از چینه سرمایی می‌تواند سرعت جوانه‌زنی آنها را افزایش دهد.
نحوه کاشت بذر سنجد تلخ
بذرها را به مدت حدود ۲۴ ساعت در آب خیس کنید و در این مدت دو بار آب را عوض کنید تا بذرها در آب خراب نشوند. ترکیب خاک مناسب برای کاشت بذر درختان معمولاً به شکل زیر است:
به هر کدام از ترکیب‌های زیر که دسترسی داشتید اهمیت ندارد:
1- 60 درصد کوکوپیت و 40 درصد پیت ماس
2- 70 درصد کوکوپیت و 30 درصد کود دامی
3- 30 درصد خاک باغچه و 30 درصد ماسه و 20 درصد برگ و 20 درصد کود دامی یا ورمی
بعد از خیس کردن بذرها، آنها را در گلدانی با خاک مناسب در عمق یک سانتی‌متر بکارید و به خوبی آب دهید و در مکانی سایه‌دار و خارج از منزل قرار دهید.
اگر بذرهای بیشتری دارید و می‌خواهید به شکل عمده این گیاه را تولید کنید، بهتر است محلی در زمین برای کاشت آماده کنید و حتماً خاک را خوب شخم بزنید.
سپس بذرها را…
“`
بذرها را در یک مکان مناسب بپاشید و کمی کود دامی سرند شده روی آن بریزید. سپس خوب آبیاری کنید و تا زمانی که بذرها جوانه بزنند، آبیاری را مرتب انجام دهید تا رطوبت خاک حفظ شود. نکته مهم این است که بهتر است خزانه در سایه یا نیمه سایه باشد.
معمولاً بین ۱۵ روز تا ۱ ماه و در برخی موارد تا ۲ ماه جوانه‌ها از خاک بیرون می‌آیند و کم کم بزرگ می‌شوند. حالا کافیست در فصل پاییز که نهال‌ها خزان کردند، آنها را از خزانه درآورده و در گلدان بکارید.
هرچه فاصله بین بذرها بیشتر باشد، نهال‌های قوی‌تر و بزرگ‌تری در طی یک سال خواهید داشت. بهترین فاصله بین بذرها در خزانه ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر است. توجه داشته باشید که خزانه‌ای که آماده می‌کنید کمی بالاتر از سطح زمین باشد تا در اثر بارش باران آب جمع نشود. حدود ۲۰ سانت برای این کار مناسب است.
کاشت در گلخانه گرم هم ممکن است و می‌توانید در هر زمان از سال در گلخانه گرم بذر بکارید.
برداشت سنجد تلخ
میوه‌های این گیاه باید با دستکش چیده شوند. میوه‌ها را به صورت تازه و با حرارت ملایم و بدون تماس با وسایل فلزی به شکل شربت، مربا یا مارمالاد درست می‌کنند. طعم این میوه و مواد تهیه شده از آن ترش و کمی گس است.
خواص درمانی و کاربردهای صنعتی سنجد تلخ
میوه، برگ و بذر این گیاه دارای کاربردهای دارویی هستند.
- این گیاه برای درمان و التیام زخم‌ها و مشکلات پوستی مؤثر است. برگ و گل‌های آن برای بیمای‌های گوارشی و کم‌خونی در طب سنتی استفاده می‌شوند. همچنین این گیاه خاصیت‌های ضد اسکوربوت و تقویت بینایی دارد.
- میوه سنجد تلخ کاربردهای زیادی دارد. می‌توانید از میوه‌ها به عنوان غذا استفاده کنید که خاصیت دارویی هم دارند (Nutraceutical). همچنین در صنایع بهداشتی و آرایشی و به عنوان رنگ‌دهنده طبیعی در صنایع غذایی به کار می‌روند. در اروپا، از میوه‌ها شربت، مربا یا مارمالاد درست می‌کنند.
- میوه این گیاه و مواد تهیه شده از آن دارای طعم ترش و کمی گس است. نوشیدن آب سنجد تلخ می‌تواند از انسداد رگ‌ها جلوگیری کند.
- ترکیبات موجود در این گیاه باعث کند شدن روند پیری می‌شوند و قدرت بدن را در برابر بیماری‌ها افزایش می‌دهند و برای رفع سرماخوردگی خیلی مفیدند. این مواد می‌توانند بینایی را بهبود بخشند و مقوی قلب هستند.
- میوه سنجد تلخ به دلیل داشتن ویتامین C به عنوان ضد آسکوربوت شناخته شده است.
- در این گیاه ترکیباتی چون اولئین، استئارین، اینول، گلیسیرید اسیدهای پالمتین، گلوکز، ویتامین A، B1، B2، E و C وجود دارد.
بیشتر بخوانید:
