روش تکثیر و برداشت گیاه کاجیره یا گلرنگ (2 نکته مهم)
“`html
گیاه گلرنگ (کافشه) به همراه آموزش کاشت
گلرنگ یا کاجیره یک گیاه علفی و یکساله است که به شدت شاخه‌دار می‌باشد. این گیاه می‌تواند بین ۳۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر ارتفاع بگیرد. گل‌های آن به رنگ‌های زرد، نارنجی یا قرمز هستند و هر شاخه‌اش ممکن است بین ۱ تا ۵ گل داشته باشد. گلرنگ دارای ریشه‌ای اصلی است که تا عمق زیاد در خاک فرو می‌رود. این گیاه می‌تواند دماهای تا ۶- درجه سانتی‌گراد را تحمل کند اما به گرما و آفتاب زیاد و خشکی در زمان گلدهی حساس است.
در عوض، در زمان بارندگی و رطوبت بالا، عملکردش کاهش می‌یابد، بنابراین بهترین رشد را در مناطق نیمه خشک دارد. از روغن دانه‌های گلرنگ برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی و تقویت شریان‌ها استفاده می‌شود، که دلیل آن وجود لینولئیک اسید در این گیاه است. گلرنگ همچنین برای درمان تب، سرفه، مشکلات تنفسی، لخته شدن خون، دردهای قفسه سینه و زخم‌ها و کبودی‌ها موثر است.
نحوه کاشت و برداشت گیاه کاجیره
در بیشتر مناطق، گلرنگ را در پاییز می‌کارند زیرا در این فصل بهتر عمل می‌کند. برای کاشت، معمولاً از ردیف کارهای گندم استفاده می‌شود که کارنده‌های آن یک در میان کار می‌کنند یا بالا زده شده‌اند. فاصله بین خطوط کاشت معمولاً ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر است و فاصله بوته‌ها در خطوط بسته به نوع گیاه بین ۵ تا ۱۵ سانتیمتر تنظیم می‌شود.
این گیاه دارای شاخه‌های بسیار و ظاهری شبیه به گیاه خارخسک می‌باشد. برگ‌های گلرنگ بدون دمبرگ بوده و پهنای آنها با دندانه‌های تیز و ظریف است. هر شاخه گل گلرنگ دارای ۱ تا ۵ گل لوله‌ای شکل و زرد مایل به قرمز است که با گذشت زمان به نارنجی تغییر می‌یابد. ریشه اصلی این گیاه به عمق رفته و می‌تواند آب را از اعماق خاک جذب کند.
روش تکثیر گل رنگ
گلرنگ از طریق دانه‌گذاری تکثیر می‌شود. این گیاه باید در مناطق گرم و خاک‌های بافت متوسط کشت شود. کاشت در خاک‌های فقیر از مواد مغذی یا خاک‌های بدون تهویه و نگهدارنده آب مؤثر نخواهد بود. دمای مناسب برای جوانه‌زنی بذرها حدود ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد است و در طول رشد، گلرنگ به هوای نسبتا گرم و نور مناسب نیاز دارد.
در مناطق سردسیر، کاشت این گیاه در اوایل اردیبهشت و در مناطق گرمسیر در مهر یا آبان انجام می‌شود. فاصله مناسب ردیف‌های کاشت، ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر و فاصله بوته‌ها در هر ردیف ۵ تا ۱۵ سانتیمتر است. عمق بذر نیز به نوع خاک بستگی دارد و معمولاً بین ۳ تا ۶ سانتیمتر متغیر است. هر هکتار حدود ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم بذر نیاز دارد. برای تسریع در جوانه‌زنی، می‌توان بذر را ۲۴ ساعت قبل از کاشت در آب خیس کرد.
مراحل رشد و تکامل گیاه گلرنگ شامل ۷ مرحله است:
- جوانه‌زنی (نفوذ ریشه در دانه)
- روزت (تشکیل مجموعه برگ‌ها)
- ساقه‌دهی
- شاخه‌بندی
- گلدهی
- تشکیل دانه و رسیدگی آن.
شرایط و حساسیت‌های محیطی گیاه گلرنگ
گلرنگ نسبت به سایر دانه‌های روغنی مقاومت بیشتری به خشکی دارد و می‌توان آن را در شرایط دیم کشت کرد به شرطی که سالانه حداقل ۳۰۰ میلیمتر باران بیافتد. این گیاه در گرما نیز مقاومت بالایی دارد و می‌تواند دماهای تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد را تحمل کند، به شرطی که رطوبت کافی در خاک وجود داشته باشد.
به دلیل داشتن ریشه عمیق، گلرنگ می‌تواند رطوبت را از عمق ۳ تا ۴ متر خاک جذب کند. در مرحله روزت، به کم‌آبی مقاوم است، اما کمبود آب در طول دوره رشد (از مرحله ساقه‌دهی تا گلدهی) رشد و عملکرد گیاه را کاهش می‌دهد. همچنین، آبیاری زیاد و یا ایستادگی آب و کمبود تهویه می‌تواند به گیاه آسیب برساند.
گیاهچه جوان گلرنگ به سرما مقاوم است و در برخی موارد دماهای زیر صفر را تحمل می‌کند، اما با پیشرفت به مرحله زایشی…
“`
سرما می‌تواند برای گیاه گلرنگ مشکل‌زا شود. در دماهای پایین، رشد این گیاه خیلی کند پیش می‌رود.
حساسیت گلرنگ به سرما در دوران گلدهی بیشتر از هر زمان دیگری است. در این دوره، گلرنگ به دماهای بالا، نور آفتاب زیاد، خشکی، سرما شدید، باران و رطوبت زیاد و همچنین شوری خاک حساس است. هر یک از این شرایط می‌تواند بر عملکرد گیاه تاثیر منفی بگذارد.
از نظر نوع خاک، گلرنگ به خاک‌هایی با عمق کافی، بافت متوسط و نسبتاً حاصلخیز و نیز خاک‌هایی که توان نگه‌داشتن آب را دارند، نیاز دارد. این گیاه به بیماری‌های مربوط به خاک هم حساس است. بنابراین، در طول چهار سال، نباید بیشتر از یک بار آن را در یک زمین بکاریم.
زمان برداشت گل و دانه گلرنگ
بهترین زمان برای برداشت گل‌های گلرنگ سه روز پس از شروع گلدهی است و این کار باید تا پایان دوران گلدهی ادامه یابد. نکته مهم این است که اگر گل‌ها را در آفتاب خشک کنیم، کیفیت رنگ‌دانه‌های آنها کاهش می‌یابد. به همین دلیل بهتر است گل‌ها را در سایه خشک کنیم. عوامل مؤثر بر میزان تولید گل شامل ارتفاع گیاه، تعداد شاخه‌های جانبی و همچنین تعداد دانه‌ها در غوزه است. همچنین برداشت گلچه تأثیری منفی بر عملکرد دانه ندارد.
زمان برداشت دانه‌های گلرنگ به نوع و ارقام مختلف و شرایط محیطی مانند دما و رطوبت بستگی دارد. برداشت دانه‌ها باید بلافاصله پس از خشک و قهوه‌ای شدن برگ‌ها و همچنین هنگامی که دانه‌های وسط غوزه‌ها خشک و سخت شده‌اند، انجام شود. رطوبت دانه‌ها در زمان برداشت باید حدود ۸ درصد باشد. اگر گیاه بیش از حد خشک شود، ممکن است دانه‌ها در زمان برداشت ریزش کنند.
میوه گلرنگ شبیه میوه آفتابگردان است، به صورت فندقه و در رنگ‌های سیاه، زرد، سفید یا کرمی با سطح صاف وجود دارد. وزن هر دانه گلرنگ حدود ۳۵ تا ۵۰ گرم است.
میوه گلرنگ دارای پروتئین و چربی است. میزان پروتئین موجود در میوه بین ۲۵ تا ۳۷ درصد است، در حالی که میزان چربی بین ۴۵ تا ۶۰ درصد می‌باشد. روغن بدست آمده از دانه‌های این گیاه حاوی مقدار زیادی اسیدهای چرب غیراشباع (حدود ۹۰ درصد) و مقدار کمی اسید چرب اشباع است.
اسیدهای چرب غیراشباع موجود در روغن شامل اسید لینولئیک، اسید اولئیک و اسید لینولنیک هستند. کنجاله گلرنگ نیز حدود ۲۳ درصد پروتئین و ۳۵ درصد فیبر دارد و در تغذیه دام و طیور استفاده می‌شود.
آفات و بیماری‌های گیاه گلرنگ
مهم‌ترین آفتی که به گلرنگ حمله می‌کند مگس گلرنگ است. لارو این آفت ابتدا به خوردن بخش‌های نرم برگ می‌پردازد و سپس با حمله به دانه‌ها، خسارت زیادی به محصول وارد می‌کند. بهترین زمان برای مبارزه با این آفت، در مرحله غنچه‌دهی و به محض دیدن مگس است. از بیماری‌های مهم گلرنگ می‌توان به زنگ گلرنگ، بوته‌میری و لکه قهوه‌ای گلرنگ اشاره کرد.
بیماری زنگ گلرنگ
بیماری زنگ گلرنگ ناشی از یک قارچ به نام Puccinia Carthami است که به برگ‌های گیاه آسیب می‌زند و در نهایت موجب خشک شدن آن می‌شود. این قارچ از طریق خاک، بقایای گیاه و دانه منتقل می‌شود. برای مقابله با آن می‌توان از بذرهای سالم و غیر آلوده استفاده کرد و آنها را پیش از کاشت با قارچ‌کش ضد عفونی کرد. همچنین سوزاندن بقایای گیاهان آلوده، تناوب زراعی و استفاده از ارقام مقاوم نیز راه‌کارهای مؤثر هستند.
بیماری بوته میری
در بیماری بوته‌میری، قارچ Phytophthora Drechsleri به گیاه حمله کرده و موجب مرگ آن می‌شود. این قارچ از طریق خاک و بقایای گیاهان آلوده منتشر می‌شود. این بیماری می‌تواند در همه مراحل رشد به گیاه آسیب بزند، اما گیاهان کوچک به دلیل ضعف نامزدی بیشتری دارند و سریع‌تر از بین می‌روند. برای مبارزه با این بیماری رعایت تناوب زراعی و عدم کشت گیاهان حساس و رعایت بهداشت زراعی و آبیاری مناسب کمک‌کننده است.
لکه قهوه‌ای گلرنگ (لکه برگی)
قارچ ناشی از این بیماری بر روی ساقه و برگ گیاه فعالیت می‌کند و لکه‌های قهوه‌ای رنگی ایجاد می‌کند که ممکن است در صورت گسترش، به خشک شدن برگ منجر شود. برای مقابله با این بیماری می‌توان از بذرهای سالم و قارچ‌کش‌ها استفاده کرد و ارقام مقاوم را کشت.
منبع: مجله گل، انجیران
