روش کاشت و برداشت گیاه دارویی شکر تیغال (2 نکته مهم)
معرفی گیاه شکر تیغال
شکر تیغال یک گیاه دو ساله است که ریشه‌ای ضخیم و ساقه‌ای شاخه‌دار به ارتفاع بین ۸۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر دارد. این گیاه به طور طبیعی در کنار جاده‌های فرعی، زمین‌های بایر و حاشیه‌ی زمین‌های زراعی در بسیاری از مناطق اروپا و آسیا رشد می‌کند و از مدیترانه تا ایران پراکندگی دارد. شکر تیغال برگ‌های بزرگ و دندانه‌داری دارد که خاردار و به رنگ سبز شفاف هستند. در نهایت، خارهای نازک و زرد رنگ در انتهای دندانه‌های برگ به وضوح دیده می‌شوند و وجود لکه‌های سفید در کناره‌ی رگبرگ‌ها کمک می‌کند تا راحت‌تر آن را از دیگر گیاهان تشخیص دهیم. این گیاه گل‌های لوله‌ای ارغوانی و میوه‌ای سیاه شفاف دارد که با تزیینات زرد رنگ و دندانه‌دار مشخص می‌شود.
دامنه انتشار شکر تیغال
شکر تیغال در مناطق شمال ایران از جمله گرگان و کنبد کاووس، در ارتفاعات ۱۵۰ تا ۵۰۰ متری مازندران، در دره هراز با ارتفاع ۵۰۰ متر، در آذربایجان و کرمانشاه، در لرستان و خوزستان و همچنین در جنوب ایران مانند کازرون و برازجان رشد می‌کند.
نیاز اکولوژیکی شکر تیغال
شکر تیغال یا ماریتغال یک گیاه مدیترانه‌ای است که برای رشد به هوای گرم و نور خورشید نیاز دارد. بذرهای این گیاه در دماهای بین ۸ تا ۱۰ درجه سانتی‌گراد جوانه می‌زنند، اما دماهای مناسب برای جوانه‌زنی بین ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد است. این گیاه در هر نوع خاکی قابل کشت است، اما خاک‌های کاملاً شنی و فاقد مواد غذایی برای رشد آن مناسب نیستند و می‌توانند عملکرد گیاه را کاهش دهند.
آماده سازی خاک برای کاشت شکر تیغال
برای کاشت شکر تیغال، اولین کار این است که زمین را بعد از برداشت محصولات قبلی به خوبی شخم بزنید. سپس با استفاده از دیسک، کلوخه‌های خاک خرد شده و ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و ۸۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک اضافه کنید و زمین را تسطیح کنید. در اواخر زمستان، خاک را برای کاشت آماده کنید و پس از کاشت بذرها، با استفاده از غلتک، سطح خاک را فشرده کنید تا بذرها به خوبی رشد کنند. به یاد داشته باشید که ازت زیاد می‌تواند مواد موثره گیاه را کاهش دهد، بنابراین اگر خاک فاقد ازت است، توصیه می‌شود که ۲۵ تا ۳۰ کیلوگرم ازت به عنوان کود اضافی استفاده کنید.
تاریخ و فواصل کاشت شکر تیغال
شکر تیغال یا ماریتغال را می‌توان در تناوب با اکثر گیاهان کشت کرد، اما گیاهان وجینی برای این کار مناسب‌ترند زیرا باقیمانده‌های آنها به خاک مواد مغذی اضافه می‌کند. بعد از برداشت گیاهان وجینی، معمولاً زمین عاری از علف‌های هرز می‌شود و از آنجا که ماریتغال به علف‌کش‌ها حساس است، نیازی به استفاده از روش‌های شیمیایی ندارید. ماریتغال حداکثر ۲ تا ۳ سال در یک زمین قابل کشت است. در مناطق سردسیر در بهار و در مناطق گرمسیر به عنوان محصول پاییزی کشت می‌شود. زمان مناسب برای کاشت بهاره اوایل بهار است و تاخیر در کاشت موجب کاهش عملکرد می‌شود. فواصل کشت باید بین ۴۰ تا ۶۰ سانتی‌متر باشد و عمق بذر نیز ۲ تا ۳ سانتی‌متر باید باشد.
کاشت شکر تیغال
کاشت شکر تیغال به صورت ردیفی و با استفاده از ردیف‌کار غلات در زمین انجام می‌شود. برای هر هکتار، ۱۰ تا ۱۲ کیلوگرم بذر لازم است و در هر متر طول، ۱۰ تا ۱۲ بذر مناسب است. برای تسهیل برداشت مکانیکی بهتر است گیاهان به صورت نواری کاشته شوند، به این صورت که بعد از هر ۴ تا ۵ ردیف، فاصله‌ای بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر خالی بماند. پس از کاشت، استفاده از غلتک مناسب و آبیاری کافی باعث تسریع رشد بذرها می‌شود.
داشت شکر تیغال
بذرهای شکر تیغال بعد از ۸ تا ۱۰ روز سبز می‌شوند. زمانی که گیاهان دارای ۴ تا ۵ برگ شدند، باید علف‌های هرز را که در بین ردیف‌ها و گیاهان رشد کرده‌اند، یا با دست و یا با استفاده از ماشین کولتیواتور برداشت کرد. وقتی که ارتفاع گیاهان به ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر رسید، باید برداشت علف‌های هرز را دوباره تکرار کرده و بعد از ۳ تا ۴ هفته، سومین و آخرین برداشت علف‌های هرز را انجام دهیم. شکر تیغال نسبت به علف‌کش‌ها حساس است، بنابراین باید در انتخاب نوع، غلظت و زمان استفاده از علف‌کش‌ها دقت کرد. یکی از آفات گیاه، سرخرطومی خاره است که برای از بین بردن آن می‌توان از آفت‌کش و فاتوکس (Wofatox) به مقدار ۳ تا ۳.۵ کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. از دیگر بیماری‌ها، سفیدک سطحی پودری است که با استفاده از قارچ‌کش سولفوره یا قارچ‌کش‌های مناسب مانند آفاگون (Afagon) یا تریفمین (Trifmin) می‌توان آن را کنترل کرد.
برداشت شکر تیغال
در کشت بهاره، میوه‌ها از اوایل تابستان به تدریج می‌رسند. وقتی که میوه‌ها می‌رسند، گل‌ها خشک می‌شوند و تارهای بلند و سفیدی (پاپوس‌ها) ظاهر می‌شوند. رنگ میوه‌های رسیده قهوه‌ای و براق است و به آسانی از گیاه جدا می‌شوند و به اطراف پراکنده می‌شوند. معمولاً کاپیتول‌ها در یک مرحله برداشت می‌شوند. اواخر تیر و اوایل مرداد زمان مناسبی برای برداشت محصول است. برداشت کاپیتول‌ها با دست می‌تواند بسیار دشوار باشد، بنابراین در سطوح کوچک می‌توان آنها را با داس برداشت کرد، اما در زمین‌های وسیع فقط با ماشین‌های مخصوص می‌توان این کار را انجام داد. پس از جمع‌آوری میوه‌ها، باید آنها را خشک و تمیز کرده و در جای مناسب نگهداری کرد. بازیابی بذر بستگی به عوامل مختلفی مانند شرایط اقلیمی و روش برداشت محصول دارد و معمولاً بین ۱.۲ تا ۲ تن در هکتار است.
طریقه مصرف شکر تیغال
برای استفاده از شکر تیغال، آن را بکوبید و یک قاشق مرباخوری از آن را به همراه یک قاشق غذاخوری بارهنگ، به آرامی در شعله ملایم با ۲ لیوان آب بجوشانید. جوشاندن را ادامه دهید تا مقدار آب به یک لیوان کاهش یابد و جوشانده غلیظ شود. سپس این جوشانده را با کمی عسل کوهستان شیرین کنید و تمام آن را مصرف نمایید. این کار را به مدت سه روز ادامه دهید. خواص دارویی اصلی این گیاه در درمان درد مفاصل است که می‌توان آن را با گیاهانی مانند عناب، پرسیاوشان، ختمی، سه پستان، گل زوفا و خاکشیر به همراه مقداری شکر تیغال دم کرده و مصرف نمود.
خواص شکر تیغال
طبق طب سنتی، گیاه شکر تیغال دارای طبیعتی سرد و نیمه مرطوب است. برخی از مهم‌ترین خواص درمانی این گیاه به شرح زیر است: گیاه شکر تیغال سرشار از آنتی‌اکسیدان است و به عنوان یک ماده ضد سرطان طبیعی شناخته می‌شود. استفاده از شکر تیغال برای سلامت دستگاه گوارش مفید است و خاصیت ملین دارد و به درمان یبوست کمک می‌کند. شکر تیغال به دلیل خاصیت خلط‌آوری، برای درمان سرفه، سیاه سرفه و سرماخوردگی مفید است و شدت سوزش مری را تسکین می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده از عصاره گیاه شکر تیغال می‌تواند ترشح اسید معده را تنظیم کرده و خاصیت ضد زخم داشته باشد، بنابراین برای درمان زخم معده موثر است.
گیاه شکر تیغال بر تقویت حافظه و یادگیری تأثیر مثبت دارد و برای کاهش افسردگی نیز مفید است. در طب سنتی، ترکیب شکر تیغال با ژلاتین در آب جوش، برای درمان سرفه‌های ناشی از غلبه خون و صفرا استفاده می‌شود و این ترکیب خشکی شش‌ها را برطرف کرده و صدا را باز می‌کند. ترکیب شکر تیغال با شکر و ترنجبین، می‌تواند التهابات صدای کودکانی که زیاد گریه می‌کنند را بهبود بخشد. همچنین این گیاه برای تقویت صدا و حنجره بسیار مفید است و برای رفع خشکی و سوزش گلو نیز موثر است. از دیگر خواص گیاه شکر تیغال، کمک به تقویت عضلات است و مصرف آن انعطاف‌پذیری ستون مهره‌ها را افزایش می‌دهد. در طب سنتی از خواص شکر تیغال برای درمان فشار خون بالا، تصلب شرایین و سکته قلبی استفاده می‌شود. این گیاه همچنین برای کاهش تب و درمان تکرر ادرار مفید است.
