سالروز پایان سرایش شاهنامه در تاریخ ۲۵ اسفند

25 اسفند ؛ سالروز پایان سرایش شاهنامه

شاهنامه اثر حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی، یک حماسه بزرگ به صورت شعر است که حدود 60 هزار بیت دارد. این اثر در روز 25 اسفند سال 388 شمسی (400 قمری و 1010 میلادی) به پایان رسید. شاهنامه فردوسی یکی از مهم ترین و شناخته شده ترین حماسه های دنیا به شمار می آید که نوشتن آن 30 سال زمان برد.

محتوای این اثر ادبی شامل اسطوره ها، افسانه ها و تاریخ ایران از ابتدا تا زمان فتح ایران توسط اعراب در سده هفتم است. این داستان ها در چهار سلسله پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان خلاصه شده و به سه بخش اسطوره ای، پهلوانی و تاریخی تقسیم می شود.

فردوسی با سرودن شاهنامه، باعث زنده شدن و احیای زبان فارسی شد. یکی از منابع مهمی که فردوسی برای نوشتن شاهنامه از آن استفاده کرد، شاهنامه ابومنصوری بود. شاهنامه تاثیر زیادی بر ادبیات جهان داشته و شاعران بزرگی مانند گوته و ویکتور هوگو از آن یاد کرده اند.

در آخرین بیت های شاهنامه، فردوسی نشان می دهد که در این روز، بعد از سی سال تلاش و سختی نوشتن شاهنامه، کارش را تمام می کند و اثری منحصر به فرد خلق می کند که پر از ارزش های انسانی و گنجینه ای از فرهنگ ایران باستان است.

وقتی فردوسی شاهنامه را با داستان یزدگرد سوم و پایان کار ساسانیان به اتمام می رساند، در انتهای اثرش به چند نفر اشاره می کند که در روزهای سخت به او کمک کرده اند.

او همچنین یادآور می شود که در زمان محمود غزنوی، تاریخ پایان یافتن این اثر 60 هزار بیتی را ذکر می کند و بدین ترتیب، دفتر شاهنامه را می بندد:

«سرآمد کنون قصه یزدگرد/ به ماه سپندارمذ روز ارد

ز هجرت شده پنج هشتاد بار/ به نام جهان داور کردگار»

پایان سرایش شاهنامه در ۲۵ اسفند

بر اساس این بیت ها می توان فهمید که شاهنامه در 25 اسفند سال 388 خورشیدی (400 قمری و 1010 میلادی) به پایان رسیده است. در تقویم ایرانی، بیست و پنجمین روز هر ماه «ارد» نامیده می شود و «پنج هشتاد بار» به معنای چهار صد است.

در تقویم ایران باستان، هر ماه 30 روز دارد و هر روز نام ویژه ای دارد. نام 12 ماه نیز مانند اردی بهشت، امرداد و سپندارمذ در میان آن ها موجود است.

«سپندارمذ» همان اسفندماه است و روز «اَرد» که به معنای خوشبختی نیز می باشد، روز 25 از تقویم ایران باستان است که شاهنامه در آن روز به پایان رسیده است.

دکتر محمدامین ریاحی در کتاب «سرچشمه های فردوسی شناسی» سیر تدوین و پایان شاهنامه را به پنج دوره تقسیم کرده است.

در دوره اول که همزمان با جوانی فردوسی است، او به نظم داستان های مختلف شاهنامه مانند بیژن و منیژه، رستم و اسفندیار، سیاوش و چند داستان دیگر می پردازد.

در دوره دوم که سال های کار و تلاش اوست، فردوسی در سن چهل سالگی و حدود سال 370 قمری، نوشتن شاهنامه را براساس شاهنامه منثور ابومنصوری آغاز می کند و چهارده سال بعد (384 قمری) اولین نسخه کتاب را به پایان می رساند.

دوره سوم

“`

این دوره که به نام «سال‌های انتظار» شناخته می‌شود، از سال 384 تا 395 قمری ادامه دارد که در این زمان فردوسی بین 54 تا 65 سال دارد. او تلاش می‌کند بخش‌های جدیدی به شاهنامه‌اش اضافه کند و همچنین شعرهای قبلی‌اش را دوباره بررسی کند. هدف او این است که شاهنامه را به محمود غزنوی تقدیم کند.

در چهارمین دوره (از 395 تا 400 قمری) که همزمان با سن 65 تا 71 سالگی فردوسی است، او بازبینی دیگری در شاهنامه انجام می‌دهد و با اضافه کردن اشعاری در ستایش محمود، نسخه کامل کتاب را به او هدیه می‌دهد.

دوره پنجم از نظر دکتر ریاحی به عنوان «سال‌های پیری و نومیدی» فردوسی شناخته می‌شود. در این زمان که سن فردوسی به 80 سال نزدیک می‌شود و 35 سال از آغاز نظم شاهنامه گذشته، او ابیاتی در انتقاد از محمود غزنوی می‌نویسد و از قدرنشناسی و بی‌مهری او یاد می‌کند.

بیشتر بخوانید: