سندروم پلی کیستیک چیست؟ علائم و درمان پلی کیستیک تخمدان کدامند؟ (2 نکته مهم)
“`html
با مجله اینترنتی رضیم همراه باشید تا با سندروم پلی کیستیک بیشتر آشنا شوید
سندروم تخمدان پلی کیستیک یا نشانگان تخمدان پُرکیستی یکی از شایع‌ترین مشکلات غدد درون‌ریز در زنان است و می‌تواند علت اصلی نازایی ناشی از عدم تخمک‌گذاری باشد.
این سندرم به دلیل وجود تخمدان‌های بزرگ و حاوی کیست‌های کوچک (که در بسیاری از زنان مبتلا وجود دارد) نام‌گذاری شده است و این کیست‌ها در سطح بیرونی هر تخمدان قرار دارند.
زنان مبتلا به این سندرم معمولاً دچار قاعدگی‌های نامنظم، رشد موهای زائد، جوش‌های پوستی (آکنه) و چاقی می‌شوند. این مشکلات ممکن است از دوران نوجوانی با قاعدگی‌های نامنظم شروع شود یا بعداً به دنبال افزایش وزن یا مشکلات باروری شناسایی گردد.
علائم سندروم پلی کیستیک
علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولاً بعد از اولین قاعدگی شروع می‌شود. در برخی موارد، این علائم ممکن است در سال‌های بعدی باروری به دلیل افزایش تدریجی وزن بروز پیدا کند. علائم این مشکل از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
قاعدگی‌های نا منظم :
این نشان یکی از شایع‌ترین علائم این بیماری است. قاعدگی‌های غیرعادی به معنی فاصله بیش از ۳۵ روز بین دو قاعدگی، کمتر از ۸ دوره قاعدگی در یک سال، عدم قاعدگی برای ۴ ماه یا بیشتر و قاعدگی‌هایی که ممکن است با خون‌ریزی کم یا زیاد همراه باشند، است.
افزایش آندروژن‌ها یا هورمون‌های مردانه :
سطح بالای هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) می‌تواند باعث بروز علائمی مانند رشد موهای زائد روی صورت و بدن (هیرسوتیسم)، بروز آکنه شدید در دوران نوجوانی یا بزرگسالی و طاسی با الگوی مردانه شود. علائم ناشی از هورمون‌های مردانه ممکن است بسته به نژاد فرد متفاوت باشد.
بنابراین، بسته به زمینه نژادی، شما می‌توانید این علائم را داشته باشید یا نداشته باشید. به عنوان مثال، زنان نژاد آسیایی یا اروپای شمالی ممکن است علائم متفاوتی نشان دهند، مثل آکنه، شوره سر و رویش موهای ضخیم بر روی ناحیه انگشتان و شکم.
تخمدان‌های پلی کیستیک :
با استفاده از سونوگرافی می‌توان تخمدان‌های بزرگ حاوی کیست‌های متعدد را مشاهده کرد. اما برخلاف نام این سندرم، تنها تشخیص تخمدان‌های پلی کیستیک کافی نیست. برای تشخیص صحیح نیاز به وجود قاعدگی‌های نامنظم یا علائم ناشی از سطح بالای آندروژن است. ممکن است برخی زنان با داشتن تخمدان‌های پلی کیستیک در سونوگرافی به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا نباشند. در عوض، ممکن است برخی افراد با این سندرم، سونوگرافی طبیعی داشته باشند.
ناباروری :
زنان مبتلا به PCOS ممکن است به دلیل عدم تخمک‌گذاری، در باردار شدن با مشکل مواجه شوند. این بیماری یکی از شایع‌ترین دلایل ناباروری در زنان است.
چاقی :
تقریباً نیمی از زنان مبتلا به PCOS چاق هستند. در مقایسه با زنان هم سن که این سندرم را ندارند، احتمال بیشتری دارند که دچار اضافه وزن یا چاقی شوند.
پیش دیابت یا دیابت نوع ۲:
بسیاری از زنان مبتلا به PCOS دچار مقاومت به انسولین هستند که این موضوع توانایی بدن در استفاده از قند را کاهش می‌دهد و می‌تواند منجر به مشکلات بیشتری شود.
“““html
برای به کارگیری درست انسولین و کنترل قند خون، لازم است که این فرآیند به درستی انجام شود. اگر این اتفاق نیفتد، قند خون ممکن است بالا برود و به دیابت نوع ۲ منجر شود. پیش دیابت همچنین با نام اختلال در تحمل گلوکز شناخته می‌شود.
آکانتوز سیاه (Acanthosis nigricans):
این اصطلاح پزشکی به حالتی از پوست اشاره دارد که ناحیه‌های تیره و مخملی روی پشت گردن، زیر بغل، نواحی تناسلی و زیر سینه‌ها ایجاد می‌شود. وجود چنین حالتی روی پوست یکی از نشانه‌های مشکل در استفاده از انسولین است.
برخی از علامت‌های دیگر سندروم تخمدان پلی کیستیک شامل موارد زیر هستند:
- مشکلات برای باردار شدن
- چاقی (۴۰ تا ۵۰ درصد خانم‌های مبتلا به این سندرم دچار چاقی هستند)
- آکنه
- درخواست مو در نواحی مانند صورت، پشت لب، قفسه سینه، اطراف نوک سینه‌ها یا ناحیه پایین شکم
- پوست تیره و ضخیم در ناحیه زیر بغل (که sometimes به شکل مخملی درمی‌آید)
- افزایش فشار خون، قند خون یا مشکلات کلسترول
علل بیماری سندروم پلی کیستیک
در سندرم تخمدان پلی کیستیک، ممکن است غده هیپوفیز مقدار زیادی هورمون تولید کند و تخمدان‌ها نیز هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) را در سطح بالا تولید نمایند. این امر می‌تواند باعث اختلال در چرخه قاعدگی و مشکلاتی مانند ناباروری، پرمویی و آکنه شود.
علت دقیق این بیماری به طور کامل شناخته نشده است، اما عواملی چون وراثت، شیوه زندگی، رژیم غذایی پرچرب و شیرین، استرس، چاقی و افزایش سن در ازدواج و داشتن فرزندان می‌تواند از مهمترین دلایل ایجاد سندرم باشد.
هر ماه در پایان دوره قاعدگی، یک تخمک معمولاً آزاد می‌شود، اما در افراد مبتلا به این بیماری، تخمک‌ها در دیواره رحم می‌مانند. تجمع این تخمک‌ها می‌تواند منجر به سندرم تخمدان پلی کیستیک و مشکلات باروری در خانم‌ها گردد.
اگرچه دانشمندان هنوز دلیل خاص ایجاد سندرم تخمدان پلی کیستیک را نمی‌دانند، اما عوامل زیر می‌توانند در این زمینه دخیل باشند:
افزایش انسولین:
انسولین هورمونی است که توسط پانکراس تولید شده و به سلول‌های بدن کمک می‌کند تا قند (گلوکز) را مورد استفاده قرار دهند. گلوکز، منبع اصلی انرژی برای بدن است. اگر به انسولین مقاوم باشید، بدن به درستی نمی‌تواند از انسولین استفاده کند و پانکراس بیشتری را برای تأمین قند مورد نیاز ترشح می‌کند. این موضوع ممکن است باعث افزایش تولید هورمون‌های مردانه در تخمدان‌ها شود.
التهابهای خفیف:
در طی التهاب، گلبول‌های سفید خون مواد خاصی ترشح می‌کنند تا با عفونت‌ها مبارزه کنند. مصرف برخی غذاها می‌تواند واکنف را در افرادی که به این مشکل حساس هستند ایجاد کند. این وضعیت می‌تواند منجر به مقاومت به انسولین و افزایش کلسترول در عروق خونی شود. (آترواسکلروز) که خود عامل بیماری‌های قلبی است. تحقیقات نشان داده‌اند که زنان مبتلا به PCOS دارای التهابهای خفیفی هستند.
ارث:
اگر خواهر یا مادرتان به PCOS مبتلا باشد، شما نیز ممکن است به این بیماری دچار شوید. محققان در حال بررسی ارتباط بین ژن‌های جهش یافته و PCOS هستند.
رشد غیرطبیعی جنین:
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که قرارگیری زیاد در معرض هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) در دوران جنینی می‌تواند بر روی فعالیت طبیعی ژن‌ها تأثیر بگذارد. این وضعیت ممکن است منجر به تولید چربی‌های غیرطبیعی در شکم شود که خطر بروز مقاومت به انسولین و التهابهای خفیف را افزایش می‌دهد. تحقیقات بیشتری در حال انجام است تا اطلاعات بیشتری کسب کنند.
“““html
این موضوع که این عوامل تا چه حد می‌توانند در ایجاد بیماری PCOS مؤثر باشند، همچنان ادامه دارد.
تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
برای تشخیص این بیماری، روش‌های مختلفی وجود دارد؛ از جمله نمونه‌برداری از بافت کیست‌های داخل تخمدان که یک روش تهاجمی است و معمولاً به کار نمی‌رود، آزمایش خون برای بررسی عدم تعادل هورمونی و سونوگرافی شکمی.
در آزمایش خون، بالا بودن سطح تستوسترون و پایین بودن استروژن می‌تواند نشان‌دهنده ابتلا به PCOS باشد. همچنین، در سونوگرافی وجود رشته‌هایی مانند دانه‌های مروارید که به هم متصل شده‌اند در دیواره جانبی تخمدان، نشان‌دهنده وجود کیست است.
هیچ تست مشخصی برای تشخیص قطعی سندرم تخمدان پلی‌کیستیک وجود ندارد. تشخیص بر اساس رد کردن سایر شرایط انجام می‌شود. در واقع، پزشک تمام علائم شما را بررسی کرده و سپس احتمال‌های دیگر را خط می‌زند.
در طی این فرآیند، پزشک عوامل متعددی را در نظر می‌گیرد:
سابقه پزشکی: پزشک ممکن است سوالاتی درباره دوره‌های قاعدگی، تغییرات وزن و سایر علائم شما بپرسد.
معاینه: پزشک می‌تواند اطلاعات مفیدی مانند قد، وزن و فشار خون شما را ثبت کند. همچنین معاینات لگنی می‌تواند نکات مهمی به پزشک بدهد.
آزمایش خون: خون شما برای بررسی سطح برخی هورمون‌ها گرفته می‌شود تا علت اختلالات قاعدگی یا افزایش هورمون‌های آندروژنی مشخص شود. آزمایشات خون دیگر شامل تست کلسترول و تری‌گلیسرید در حالت ناشتا و تست تحمل گلوکز است. در تست تحمل گلوکز، میزان قند خون شما در حالت ناشتا و بعد از نوشیدن مایعی با گلوکز بررسی می‌شود.
سونوگرافی لگنی: اولتراسوند لگن می‌تواند شکل تخمدان‌ها و ضخامت دیواره رحم را نشان دهد. در طول این آزمایش، شما به‌صورت درازکش بر روی تخت یا میز آزمایش قرار می‌گیرید و دستگاهی شبیه قلم به داخل واژن شما گذاشته می‌شود.
عوارض سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
وجود بیماری PCOS می‌تواند احتمال بروز مشکلات زیر را افزایش دهد، به‌ویژه اگر با چاقی همراه باشد:
- دیابت نوع ۲
- فشار خون بالا
- کلسترول غیرطبیعی، تری‌گلیسرید بالا یا کاهش کلسترول خوب (HDL)
- سطح بالای پروتئین C-reactive که یکی از نشانگرهای بیماری‌های قلبی است.
- سندرم متابولیک، یک مجموعه از علائم که ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی را بالا می‌برد.
- کبد چرب غیر الکلی (التهاب کبد ناشی از تجمع چربی)
- قطع تنفس در خواب
- خونریزی‌های غیرعادی رحمی
- سرطان دیواره رحم که به دلیل قرار گرفتن در معرض مقادیر بالا از استروژن ایجاد می‌شود.
- دیابت بارداری یا فشار خون بالا در بارداری
بیماران ممکن است با عوارض جدی مانند افزایش خطر سرطان آندومتر و پستان، اختلالات چربی خون، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و دیابت مواجه شوند. شیوع چاقی و اختلالات چربی خون در بیماران مبتلا به PCOS بیشتر از زنان سالم است. حدود ۴۰ درصد زنان مبتلا، دچار چاقی مفرط و ۷۵ درصدشان نازا هستند.
درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
اگر تمایل دارید باردار شوید، پزشک با توجه به وضعیت شما، یکی از روش‌های زیر را پیشنهاد خواهد داد:
کاهش وزن: اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن می‌تواند به تنظیم تخمک‌گذاری کمک کند. کاهش وزنی در حدود ۴.۵ تا ۷ کیلوگرم می‌تواند چرخه‌های قاعدگی را منظم‌تر کند.
داروها: پزشک ممکن است داروهای مختلفی برای درمان شما تجویز کند، از جمله داروی کلومیفن که معمولاً اگر کاهش وزن به شروع تخمک‌گذاری منظم کمک نکرد، به کار می‌رود.
“`
تقریباً اکثر زنان در سه ماه اول درمان با کلومیفن، تخمک‌گذاری می‌کنند و تعداد چشمگیری از آنها در سومین دوره درمان خود باردار می‌شوند.
لتروزول: کارشناسان به تازگی توصیه می‌کنند که از داروی لتروزول برای کمک به تخمک‌گذاری استفاده شود. یک تحقیق جدید در زنان با سندرم تخمدان پلی‌کیستیک نشان داده است که لتروزول از کلومیفن مؤثرتر است و باعث افزایش تعداد تولدها می‌شود.
متفورمین: متفورمین که دارویی است که سلول‌ها را حساس‌تر به انسولین می‌کند، به روند تخمک‌گذاری کمک می‌کند. پزشکان ممکن است این دارو را به تنهایی یا همراه با کلومیفن یا لتروزول تجویز کنند.
گنادوتروپین: اگر داروهای دیگر مؤثر نباشند، پزشک ممکن است درمان با داروهای تزریقی شامل گنادوتروپین را پیشنهاد دهد که تخمک‌گذاری را تحریک کرده و به رشد تخمک‌های متعدد کمک می‌کند. تقریباً تمام زنان با سندرم تخمدان پلی‌کیستیک که از گنادوتروپین استفاده می‌کنند، تخمک‌گذاری می‌کنند و درصد بالایی از آنها بارور می‌شوند.
عمل جراحی: اگر درمان‌ها مؤثر نبودند یا تمایلی به استفاده از آنها نداشتید، گزینه دیگر روش جراحی به نام حفاری تخمدان است. در این روش، جراح با برش‌های کوچک در شکم، حفره‌هایی در تخمدان ایجاد می‌کند. این عمل می‌تواند باعث کاهش سطح هورمون‌های مردانه شود و ممکن است به تخمک‌گذاری کمک کند. اثر این روش معمولاً موقت است، ولی حدود نیمی از زنان در یک سال پس از عمل باردار می‌شوند.
درمان ناباروری: اگر هیچ یک از روش‌های قبلی جواب ندهد، پزشک ممکن است روش IVF یا لقاح خارج از رحم را پیشنهاد دهد. در این روش، اسپرم و تخمک در آزمایشگاه با هم ترکیب می‌شوند و لقاح اتفاق می‌افتد. سپس جنین به رحم منتقل می‌شود و اگر در رحم جا بگیرد، به جنین تبدیل می‌شود. احتمال بارداری به سن و مشکلات باروری زن و شوهر بستگی دارد، اما به‌طور کلی، احتمال بارداری از طریق IVF در زنان با سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مشابه سایر مشکلات ناباروری است.
درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بدون تمایل به بارداری
اگر نمی‌خواهید باردار شوید، می‌توانید با استفاده از داروهای ضدبارداری و متفورمین به درمان این بیماری بپردازید. روش‌های پیشنهادی به شرح زیر است:
قرص‌های ضدبارداری: این قرص‌ها شامل هورمون‌های استروژن و پروژسترون هستند و می‌توانند عدم تعادل هورمونی را تنظیم کنند. این داروها همچنین می‌توانند چرخه‌های قاعدگی را مرتب کرده و مشکلات پوستی و رشد موهای غیرطبیعی را کاهش دهند.
متفورمین: متفورمین یک داروی غیرهورمونی است و از بارداری جلوگیری نمی‌کند، اما می‌تواند به تنظیم چرخه‌های قاعدگی در نیمی از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک کمک کند. این دارو همچنین می‌تواند با کاهش اشتها و در نتیجه کاهش وزن به پایین آوردن سطح انسولین خون کمک کند و به درمان رشد موی زائد کمک نماید.
رژیم غذایی در افراد سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
برخی از متخصصین تغذیه به زنان مبتلا به PCOS توصیه می‌کنند که از یک رژیم غذایی پرپروتئین استفاده کنند، بدون توجه به اندیس گلایسمیک آن. برای جبران کمبود کربوهیدرات، باید مصرف پروتئین را افزایش داد. پروتئین موجود در گوشت قرمز می‌تواند به افزایش چربی‌های اشباع شده و در نتیجه احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی منجر شود.
تحقیقات جدید نشان می‌دهند که در برخی بیماران خاص و تحت نظر متخصصین تغذیه، استفاده از رژیم‌های پرپروتئین مانند مرغ و ماهی می‌تواند مفید باشد، اما باید میزان چربی مصرفی کنترل شود.
به‌جای مصرف کربوهیدرات‌های بی‌کیفیت، بهتر است کربوهیدرات‌هایی را انتخاب کنید که فیبر بالایی دارند. هر چه فیبر موجود در غذا بیشتر باشد، سرعت هضم آن کندتر بوده و قند خون آهسته‌تر بالا می‌رود. کربوهیدرات‌های غنی از فیبر شامل نان و غلات سبوس‌دار، بلغور، جو، برنج قهوه‌ای و حبوبات هستند. از مصرف کربوهیدرات‌های ناسالم مانند نوشابه، آبمیوه‌های صنعتی، کیک، آبنبات، بستنی، کلوچه و دونات خودداری کنید.
تحقیقات بیشتر می‌تواند به شناسایی بهترین رژیم غذایی کمک کند، اما به‌طور کلی، کاهش وزن از طریق کاهش کالری مصرفی، فواید زیادی برای سلامت کلی زنان مبتلا به PCOS دارد. برای کنترل رژیم غذایی به عنوان یکی از اصول درمان، باید با متخصص تغذیه برای تعیین برنامه غذایی مناسب با وضعیت خود مشورت کنید.
تهیه شده مجله رضیم
مرضیه ملایری
