طحال و بیماریهای مربوط به آن (2 نکته مهم)
طحال چیست و چه بیماری‌هایی آن را درگیر می‌کند؟
طحال یک عضو در بدن است که در زیر قفسه سینه و در سمت چپ قرار دارد. بسیاری از بیماری‌ها، از جمله عفونت‌ها، بیماریهای کبد و چند نوع سرطان، می‌توانند باعث بزرگ شدن طحال شوند که به آن اسپلنومگالی گفته می‌شود. بیشتر اوقات بزرگ شدن طحال هیچ علامتی ندارد و معمولاً در زمانی که پزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد، مشخص می‌شود. پزشک متوجه می‌شود که طحال بزرگ‌تر از اندازه طبیعی است. برای تشخیص دلیل بزرگ شدن طحال، پزشک ممکن است آزمایش‌هایی مثل تصویربرداری و آزمایش خون تجویز کند. درمان اسپلنومگالی معمولاً بر اساس علت بروز آن انجام می‌شود. برداشتن طحال با جراحی معمولاً اولین گزینه درمانی نیست، اما در برخی مواقع پیشنهاد می‌شود.
وزن طحال در بزرگسالان بین 75 تا 150 گرم است و تقریباً هر دقیقه 300 میلی‌لیتر خون از طحال عبور می‌کند. بنابراین، طحال یک بافت بسیار دارای خون است. طحال در سنین مختلف و در دوره‌های مختلف زندگی، وظایف متفاوتی دارد.
امروزه بیماریهای طحال جزو شایع‌ترین بیماری‌ها نیستند. طحال نقش مهمی در پاکسازی خون و انجام وظایف ایمنی، حفظ و ذخیره خون، تنظیم مایعات بدن و تولید سلول‌های خونی دارد. فعالیت‌های مختلف طحال به قسمت‌های مختلف آن مربوط می‌شود و هماهنگی بین این فعالیت‌ها در هیچ کدام از اعضای دیگر بدن دیده نمی‌شود.
عملکرد طحال در بدن
- پاکسازی باکتری‌ها و موجودات غیرمفید از خون
- ذخیره‌سازی خون در مواقع نیاز
- تولید آنتی بادی برای دفاع ایمنی بدن
- حذف سلول‌های غیرطبیعی خون
- پاکسازی میکروارگانیسم‌ها و مواد مضری از خون
- فعال‌سازی سیستم ایمنی و دفاعی بدن
وظایف طحال در دوران جنینی
در دوران جنینی، در ماه‌های پنجم تا هشتم بارداری، طحال به عنوان یک مرکز تولید خون عمل می‌کند و گلبول‌های سفید و قرمز خون را تشکیل می‌دهد. پس از تولد، با انتقال تولید خون به مغز استخوان، این فعالیت طحال متوقف می‌شود، اما توانایی تولید خون در طحال برای مدت طولانی باقی می‌ماند و در برخی بیماری‌ها که به مغز استخوان آسیب می‌زنند، طحال دوباره شروع به تولید خون می‌کند. این فعالیت طحال معمولاً به دلیل عوارض شدید، نباید زیاد صورت گیرد و ممکن است باعث بزرگ شدن طحال شود.
وظایف طحال پس از تولد
پس از تولد، طحال به عنوان منبع اصلی سلول‌های ایمنی، مخصوصاً لنفوسیت‌های B، شناخته می‌شود و نقش مهمی در پاسخ ایمنی بدن ایفا می‌کند. این سلول‌ها می‌توانند به میکروب‌ها و عوامل خارجی پاسخ دهند و آنتی‌بادی‌ها تولید کنند.
طحال به عنوان یک عضو کلیدی در سیستم ایمنی، همچنین به حذف سلول‌های فرسوده خون کمک می‌کند و تأثیر بسیاری بر عملکرد اعضای دیگر مانند کبد و معده دارد. این موضوع اهمیت زیادی دارد و می‌تواند در شناسایی و درمان بیماریهای مختلف کمک کند.
بیماریهای طحال
- اسپلنومگالی: بزرگ شدن بیش از حد طحال
- هایپراسپلنیسم: فعالیت زیاد طحال
- آسپلنیسم: نداشتن طحال یا عدم کارایی آن
- سرطان طحال
اسپلنومگالی (بزرگ شدن طحال)
عفونت‌ها و بیماریهای مختلفی می‌توانند باعث بزرگ شدن طحال شوند. این بزرگ‌شدگی ممکن است با توجه به نوع درمان موقتی باشد. عوامل مختلفی که می‌توانند باعث این مشکل شوند عبارتند از:
- عفونت‌های ویروسی مانند مونونوکلئوز
- عفونت‌های باکتریایی مثل سیفلیس یا عفونت داخلی‌ترین لایه‌ی قلب (اندوکاردیت)
- عفونت‌های انگلی مانند مالاریا
- سیروز کبدی و سایر بیماریهای مرتبط با کبد
- انواع مختلف کم‌خونی‌های همولیتیک (یک نوع کم‌خونی که به تخریب گلبول‌های قرمز مربوط می‌شود)
- سرطان‌های خونی مثل لوسمی، بیماریهای میلوپرولیفراتیو و لنفوم‌ها مانند بیماری هوچکین
- اختلالات متابولیک مثل بیماری گوشه و بیماری نیمن‌پیک
- افزایش فشار در وریدهای طحال و کبد یا وجود لخته در این وریدها
از جمله علائم بزرگ شدن طحال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سوء هاضمه یا احساس ناراحتی گوارشی بعد از خوردن غذا
- احساس درد و حساسیت در اطراف ناحیه طحال، در سمت چپ بالای شکم
- احساس درد در شکم که تا شانه سمت چپ ادامه پیدا می‌کند
- درد هنگام تنفس عمیق
- کاهش سطح انرژی
- خستگی مزمن
- زردی پوست، به ویژه در صورت
- کم‌خونی
- کاهش وزن بدون دلیل
- عفونت‌های مکرر، به ویژه در ناحیه گوش، مجاری ادراری، تنفسی یا عفونت‌های سینوسی
- خونریزی و کبودی زیاد در بدن
از جمله عوارض ممکن اسپلنومگالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونت: طحال بزرگ‌شده می‌تواند باعث کاهش تعداد گلبول‌های قرمز، پلاکت‌ها و گلبول‌های سفید خون شود که منجر به بروز عفونت‌های مکرر می‌شود. همچنین، آنمی و افزایش خونریزی ممکن است اتفاق بیفتد.
- پارگی طحال: حتی طحال سالم هم نرم و آسیب‌پذیر است؛ به‌ویژه در تصادفات. در صورت بزرگ شدن طحال، احتمال پارگی آن بالا می‌رود و این ممکن است به خونریزی شدید در حفره‌ی شکمی منجر شود که زندگی فرد را به خطر می‌اندازد.
تشخیص اسپلنومگالی
بزرگ شدن طحال معمولاً از طریق معاینه فیزیکی تشخیص داده می‌شود. پزشک معمولاً با معاینه‌ی آرام سمت چپ بالای شکم به این مشکل پی می‌برد. در برخی افراد، به‌خصوص در افراد لاغر، طحال بزرگ‌شده ممکن است در معاینه سالم و طبیعی به نظر برسد. سپس پزشک از یکی یا چند تست زیر برای تأیید تشخیص استفاده می‌کند:
- آزمایش‌های خون مانند شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) برای بررسی تعداد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها در خون
- سونوگرافی یا CT اسکن برای تعیین اندازه‌ی طحال و بررسی فشار آن بر روی اندام‌های اطراف
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) برای ارزیابی جریان خون طحال
انجام تست‌های تصویربرداری همیشه برای تشخیص اسپلنومگالی ضروری نیست؛ اما اگر پزشک توصیه کند، معمولاً نیازی به آمادگی خاصی برای سونوگرافی یا MRI نیست. برای CT اسکن ممکن است پیشنهاد شود که چند ساعت قبل از انجام پروسه چیزی نخورید. دیگر اقدامات لازم برای آمادگی نیز توسط پزشک اطلاع‌رسانی خواهد شد.
درمان بزرگ شدن طحال
- درمان برای بزرگ شدن طحال بیشتر بستگی به علتی دارد که موجب این مشکل شده است. برای مثال، اگر عفونت باکتریایی باعث بزرگ شدن طحال شده باشد، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند تا عفونت را درمان کند.
- در صورت بروز عوارض جدی یا در شرایطی که علت بزرگ شدن طحال نتواند تشخیص داده یا درمان شود، ممکن است نیاز به جراحی برای برداشت طحال (اسپلنکتومی) باشد.
عملکرد بیش از حد طحال (هایپراسپلنیسم)
گاهی اوقات، طحال ممکن است خون را بیشتر از حد طبیعی تصفیه کند و نه تنها سلول‌های آسیب دیده و کهنه را از بین ببرد، بلکه سلول‌های سالم را نیز از بین می‌برد. این وضعیت که به آن “هایپراسپلنیسم” می‌گویند، ممکن است به جراحی برای برداشت طحال نیاز داشته باشد تا وضعیت بیمار بهبود یابد.
عدم وجود طحال (آسپلنیسم)
هر کسی می‌تواند بدون طحال زندگی کند، اما این افراد به دلیل افزایش خطر ابتلا به عفونت‌ها باید قبل از جراحی واکسن‌های خاصی مانند واکسن ذات الریه را دریافت کنند. این واکسن‌ها از عفونت‌های خون، استخوان و مفاصل جلوگیری می‌کنند.
همچنین این افراد باید از سفر به مناطقی که احتمال ابتلا به مالاریا وجود دارد دوری کنند و بهداشت فردی را با دقت بیشتری رعایت کرده و از تماس با افراد مبتلا به بیماریهای عفونی خودداری کنند.
سرطان طحال
به طور معمول، سرطان از طحال آغاز نمی‌شود، بلکه بیشتر از سیستم لنفاوی که به آن لنفوم گفته می‌شود، شروع می‌شود. لنفوم نوعی سرطان خون است که از بخشی از سیستم لنفاوی آغاز می‌شود و سپس به طحال حمله می‌کند و آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نوع دیگری از سرطان خون، لوسمی نامیده می‌شود که از مغز استخوان شروع شده و می‌تواند به طحال و سایر نقاط بدن نیز گسترش یابد.
برخی دیگر از سرطان‌ها مانند سرطان ریه، سرطان معده، سرطان پانکراس، سرطان کبد و سرطان روده بزرگ نیز می‌توانند به طحال گسترش یابند.
علائم سرطان طحال معمولاً مبهم هستند و مشابه علائم سرماخوردگی می‌باشند:
- احساس درد و سنگینی در ناحیه بالایی شکم: این درد به دلیل بزرگ شدن طحال به وجود می‌آید.
- احساس خستگی: این خستگی می‌تواند به دلیل کاهش تعداد گلبول‌های قرمز باشد.
- تب و لرز: پزشکان معتقدند که تب ممکن است به خاطر ناتوانی طحال در تولید لنفوسیت‌ها باشد، چون این لنفوسیت‌ها به مقابله با عفونت‌ها کمک می‌کنند.
- درد استخوان و مفاصل.
- خونریزی.
- کبودی در نقاط مختلف بدن.
- ابتلا به عفونت‌های مکرر.
- عرق کردن در شب.
- تورم گره‌های لنفاوی.
- کاهش وزن بدون دلیل.
- کاهش اشتها که می‌تواند منجر به کاهش وزن شود.
- خارش پوست: خارش شدید در دست و پا یکی دیگر از علائم سرطان طحال است و ممکن است در شب بدتر شود. این علامت می‌تواند در مراحل اولیه بیماری بروز کند.
عوامل خطر برای ابتلا به سرطان طحال
- افزایش سن.
- برخی بیماریهای عفونی.
- بیماری هایی مانند ایدز یا مصرف داروهایی که برای پیوند عضو استفاده می‌شوند، می‌توانند سیستم ایمنی بدن را ضعیف کنند.
- ابتلا به انواع مختلف سرطان و انجام درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی نیز بر سیستم ایمنی تاثیر منفی دارد.
- قرار گرفتن در معرض برخی از مواد شیمیایی خاص می‌تواند خطرناک باشد.
- اگر در خانواده شما افرادی به لنفوم یا لوسمی مبتلا شده‌اند، ممکن است شما هم در معرض خطر باشید.
- سابقه ابتلا به بیماریهای خونی در فرد نیز می‌تواند عامل خطر باشد.
- قرار گرفتن در معرض اشعه نیز می‌تواند برای سلامتی ضرر داشته باشد.
بیشتر بخوانید:
