طریقه حفاظت از دام در برابر طاعون گاوی ( Bovine plague ) (2 نکته مهم)

در مورد بیماری طاعون گاوی چه می دانید؟

طاعون گاوی یک بیماری viral و عفونی است که در گاوها و گاو میش های اهلی و همچنین برخی از حیوانات وحشی رخ می‌دهد.

این بیماری با علائمی مانند تب، زخم های دهان، اسهال، آسیب به غدد لنفاوی و نرخ بالای مرگ و میر نمایان می‌شود.

این بیماری به وسیله Etiology ایجاد می‌شود که ویروس طاعون گاوی تنها ویروس تک رشته‌ای از خانواده بارا میکسوویریده و از جنس موربيلو ویروس ها است.

این ویروس با ویروس‌های دیگر نظیر دیستمپر، سرخک انسان، طاعون نشخوارکنندگان کوچک و موربيلو ویروس پستانداران دریایی ارتباط ایمنی دارد.

ویروس طاعون گاوی تنها یک نوع دارد اما نوع وحشی آن به شدت واگیردار است و به آسانی به دام‌های حساس منتقل می‌شود.

این ویروس در برابر نور خورشید حساس است و از بین می‌رود، به همین دلیل، واکسن‌های تولید شده باید در شیشه‌های تیره نگهداری شوند. این ویروس در لایه‌های خون نازک پس از دو ساعت غیر فعال می‌شود. در رطوبت بالا یا خشکی نیز به سرعت غیر فعال می‌شود.

ویروس طاعون گاوی در برابر حرارت نیز حساس است، به همین دلیل، در زمان تولید و نگهداری باید در شرایط خنک نگهداری شود. در صورت نگهداری طولانی مدت واکسن لیوفیلیزه، باید در دمای 20- درجه سانتی‌گراد ذخیره شود که این یکی از شرایط مهم نگهداری واکسن است و می‌توان آن را برای چند سال نگه داشت.

واکسن در آب خالص سریعاً پتانسیل خود را از دست می‌دهد، بنابراین برای نگهداری واکسن باید از سرم فیزیولوژیک یا محلول 9 در هزار نمک استفاده کرد. در محلول‌های مولار یون سولفات متراکم، پایداری و مقاومت ویروس در برابر حرارت بیشتر می‌شود.

طریقه انتقال طاعون گاوی ( Bovine plague )

طاعون گاوی در سال 1754 به عنوان یک بیماری عفونی شناخته شد. در آن زمان، ترشحات حاوی ویروس را با شکاف دادن زیر غبغب دام‌های آلوده تزریق می‌کردند. در سال 1899 برای به دست آوردن ویروس، ترشحات دام‌های آلوده را تجزیه می‌کردند و ویروس را به گله‌ها برای یک بار تزریق می‌کردند.

یک یا دو روز قبل از مشاهده علائم clínical، مقدار زیادی ذرات ویروسی از ترشحات و مدفوع خارج می‌شود و 8 تا 9 روز بعد از مشاهده علائم، مقدار زیادی ویروس در این ترشحات و مواد خروجی وجود دارد.

این ویروس به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از طریق دام‌های آلوده، لباس کارگران در تماس با دام‌های آلوده و وسایل یا از طریق کود و آب منتشر می‌شود. گر چه انتقال ویروس به وسیله باد و هوا به فواصل دور ثابت نشده، اما در فواصل نزدیک، ویروس ممکن است از طریق هوا انتقال یابد.

در آفریقا، بیشتر شیوع‌ها به خاطر کوچ گله‌های گاو آلوده به مناطق جستجوی آب و علف ایجاد شده است. این گله‌ها ممکن است فاصله‌های زیادی را در آفریقا طی کنند (مانند گوسفند و بزهای عشایری در ایران). شیوع بیماری در آفریقا به این طریق است و تنها نوع ویروس موجود برای تهیه واکسن جهت پیشگیری و نجات دام‌های حساس استفاده می‌شود.

انتقال بیماری در دام‌ها به صورت عمودی (Vertical) نیست و همچنین توسط بندپایان انتقال نمی‌یابد (Noarthropodvector). به همین دلیل، می‌توان بیماری را به راحتی ریشه‌کن کرد و ویروس را از بین برد.

(Strainfield) با سویه ویروس مزرعه دارای مدت زیادی است که باعث واگیری و شیوع شدید در دام‌های حساس می‌شود و باعث مرگ و میر فراوان می‌گردد. سویه دیگر آن به نام (Milder Strain) تمایل به باقی ماندن در ناحیه آلوده دارد و این به علت عدم شناخته شدن بیماری است، چون علائم ظاهری ندارد مگر اینکه با سرولوژی در میزبان‌های مختلف، وجود ویروس ادامه یابد.

میزبان‌ها طاعون گاوی عبارتند از :

گاو میش‌های اهلی که حساسیت بسیار بالایی به ویروس دارند.

گوسفند و بز که تا مدتی می‌توانند ویروس را نگهداری کنند اما آلودگی ندارند و تنها با سرولوژی می‌توان وجود ویروس را در گله مشخص کرد. برخی علائم همچنین تحت درمانگاهی وجود دارند، اما بیماری را به سایر حیوانات منتقل نمی‌کنند.

در هند زمانی که با آلودگی به مقدار کم مواجه می‌شوند،…

“““html

برای تهیه واکسن، آن بیماری را به گاوهای اهلی منتقل می‌کنند.

در تایلند و جزیره مالی، خوک‌های عادی و خوک‌های پشت خمیده به طور طبیعی به بیماری طاعون گاوی مبتلا می‌شوند و در پی آن تلفاتی دارند. خوک‌های اروپایی هم به این بیماری آلوده می‌شوند و با خوردن گوشت و محصولات خام، خوک‌ها و سایر دام‌ها را آلوده کرده و بیماری را به دام‌های گاو منتقل می‌کنند. اغلب حیوانات وحشی و اهلی با سم‌های زوج، به این بیماری مبتلا می‌شوند.

طاعون در کدام مناطق جغرافیایی رایج است

ویروس طاعون گاوی در حال حاضر در هند، خاورمیانه، صحرای آفریقا و آنگولا وجود دارد. دام‌های حساس در آفریقا شامل بوفالو، گوزن وحشی، زرافه، گاو کوهان‌دار، بز کوهی و گاو کوهی هستند. دام‌هایی که حساسیت کمتری دارند شامل کرگدن و آهو می‌باشند.

دام‌های وحشی در آنگولا از طریق تماس با گله‌های گاو آلوده می‌شوند و این دام‌ها باعث آلودگی سایر گاوها می‌شوند. بنابراین، اگر طاعون گاوی در گاوها وجود نداشته باشد، این بیماری می‌تواند در طبیعت ناپدید شود.

دوره کمون در طاعون گاوی به چه معناست؟

دوره کمون بیماری بستگی به نوع (Strain) ویروس، مقدار ویروس، راه ورود آن و نحوه قرار گرفتن دام در معرض بیماری دارد. این دوره ممکن است از سه تا 15 روز متغیر باشد، ولی معمولاً بین 4 تا 5 روز است.

علائم طاعون گاوی چیست؟

بروز علائم بالینی به نوع ویروس (Field یا Milder) و وضعیت جسمانی دام نسبت به آلودگی بستگی دارد. علائم ممکن است به صورت فوق حاد، حاد و ملایم (Mild) بروز کند.

فرم فوق حاد:

این فرم بیشتر در دام‌های جوان حساس مشاهده می‌شود و با تب 40 تا 41 درجه بروز می‌کند و معمولاً پس از 2 تا 3 روز به مرگ ختم می‌شود. گاهی تجمع موکوس در اعضای مختلف دیده می‌شود.

فرم حاد:

این فرم از بیماری عادی و کلاسیک بوده و به این صورت پیشرفت می‌کند: ابتدا ترشحات بینی و چشم‌ها با مقدار کمی ویروس قبل از تب بروز می‌کند.

سپس تب بین 40.1 تا 41.6 درجه سانتی‌گراد افزایش می‌یابد و ترشحات بینی و چشم، موکوسی می‌شوند. در این حالت، دام به بی‌اشتهایی، بی‌حالی و پوزه خشک دچار می‌شود. بعداً تب کاهش یافته و میزان ویروس در خون و ترشحات کاهش پیدا می‌کند. دام ممکن است دچار اسهال آبکی یا خونی شود که به همراه آن کم‌آبی، خشکی پوست و لاغری به همراه از پا افتادن دام و در نهایت مرگ، بعد از 6 تا 12 روز اتفاق می‌افتد.

طاعون گاوی به کدام سیستم‌های بدن آسیب می‌زند؟

1. زبان: جراحات در دام‌های بیمار متفاوت بوده و ممکن است به طور جداگانه یا ترکیبی با جراحات دیگر دیده شوند. جراحات زبانی با مناطق خاکستری کوچک آغاز می‌شود که سپس به هم می‌پیوندند و زمینه نکروتیک و خاکستری شده و زخم‌هایی قرمز و خراشیده ایجاد می‌شود.
2. دهان: جراحات روی لثه‌ها، لب‌ها و نواحی نرم و سخت کام، گونه‌ها و پایه زبان ایجاد می‌شود. این جراحات معمولاً نكروتیک و خاکستری به اندازه سر سنجاق هستند که سپس به هم می‌پیوندند و به رنگ قرمز و خراشیده در می‌آیند.
3. مری: دچار نكروزهای قهوه‌ای یا لکه‌های خراشیده می‌شود.
4. نگاری: شکمبه و هزارلا دارای جراحات کمتری هستند.
5. شيردان: دارای ادم و گرفتگی می‌باشد.
6. روده کوچک: به خصوص در قسمت‌های پایانی ژژنوم دارای جراحات نكروزی، به ویژه در پلاک‌های پایر و غدد لنفاوی ناحیه ایلیاک نكروتیک است. مواد داخل روده به هم چسبیده و موکوس دارد و اپیتلیوم این نواحی نكروتیک است.
7. راست روده: کولون دارای دیواره‌ای ادم و خون و لخته‌های خونی است.

“““html

• موکوس: در این ناحیه، زخم‌ها شدید هستند. دیواره‌ها متورم هستند و زخم‌ها و تجمع موکوس وجود دارد که به سکوم متصل شده و دارای مرزهایی از لبه موکوس و خطوط راه‌راه هستند که به آنها خطوط گورخری (Zebraline) گفته می‌شود.
• کبد: ممکن است دارای نقاط خونریزی با لخته‌های خون در کیسه صفرا باشد.
• ریه: ممکن است دارای آمفزمی متراکم و نواحی پنومونی باشد.

تشخیص بیماری طاعون گاوی

تشخیص طاعون گاوی در هر سنی ممکن است، به خصوص وقتی که این بیماری به شکل حاد با تب و نشانه‌های بالینی و زخم‌های شدید ظاهر شود. در این حالت باید تمام دام‌ها و سنین مختلف را بررسی و معاینه کرد و آن را از بیماری BVD.MD که معمولاً در سن ۴ تا ۲۴ ماهگی رخ می‌دهد، تشخیص داد.

1- نمونه‌های آزمایشگاهی:

وقتی که تب از بین می‌رود یا اسهال متوقف می‌شود، میزان ویروس در ترشحات، خون و مدفوع کاهش می‌یابد. برای پیگیری ویروس باید در حین تب بالا از دام زنده نمونه‌گیری کرد. در اینجا می‌توان خون هپارینه‌شده را در کنار یخ برای جداسازی ویروس جمع‌آوری کرد.

از بافت‌های نکروتیک و زخم‌ها و سواب‌های تهیه‌شده از ترشحات و غدد لنفاوی سطحی نیز می‌توان ویروس را جدا کرد (برای تهیه غدد لنفاوی می‌توان بیوپسی یا آسپیره کرد). این نمونه‌ها باید در کنار یخ ارسال شوند.

بعد از پایان تب، می‌توان فقط از خون برای تهیه سرم برای سرولوژی و سنجش تیتر آنتی‌بدن استفاده کرد. نمونه‌های مناسب برای جداسازی ویروس زمانی است که دام را در تب بالا ذبح کرد و غدد لنفاوی، لوزه و طحال را در کنار یخ نگهداری و حداکثر ظرف ۲۴ ساعت ارسال کرد. نباید این نمونه‌ها منجمد شوند.

زخم‌های بافتی را هم می‌توان در فرمالین ۱۰ درصد برای تأیید پاتولوژی نگهداری کرد.

2 – تشخیص آزمایشگاهی:

بهترین روش تشخیص جداسازی ویروس و شناسایی آن است، اما از طریق سرولوژی و تعیین تیتر آنتی‌بدن هم می‌توان وجود آلودگی ناشی از این ویروس را مشخص کرد.

3 – تشخیص تفریقی:

بیماری باید از سایر بیماری‌ها مانند FMD، MCF، IBR، BVD-MD، VS، سالمونلوز و پارا توبرکلوزیس تشخیص داده شود.

واکسن‌گذاری گاو در برابر طاعون گاوی

والتر پلورایت واکسن این بیماری را کشف کرد.

واکسن‌های زیر برای درمان طاعون گاوی در دنیا مصرف می‌شود:

1. نوع خرگوشی در چین و کره
2. نوع پرنده‌ای خرگوشی در کره
3. نوع عادت داده شده به بز در هند
4. کشت سلولی آداپته شده در آفریقا و خاورمیانه و هند (TCRV) (Tissue Culture Rinder Pest Vaccine)
5. یک واکسن تجربی از ژنوم F و H ویروس طاعون گاوی که در دست تهیه و تولید است.

در حال حاضر دو نوع واکسن از سال ۱۹۹۶ در دنیا مصرف می‌شود: یکی عادت داده شده به بز و دومی کشت بافت سلولی عادت داده شده (TCRV). واکسن عادت داده شده به بز ویروس رقیق شده‌ای است که معمولاً بیماری می‌آفریند یا مقدار ویروس کافی نیست و به‌طور تأخیری بیماری ایجاد می‌کند و مقاومت مادری کمی برای گوساله باقی می‌گذارد.

واکسن رقیق شده کشت بافت سلولی در سال ۱۹۶۰ در پلورایت کنیا توسعه یافته و تولید شده است. این واکسن سالم (SAFTY) برای انواع دام‌های حساس به بیماری است و ایمنی طولانی‌مدتی تا حدود ۷ سال ایجاد می‌کند. در مناطق اندمیک، باید به تمامی گله‌های گاو تزریق شود.

ایمنی مادری (کلسترال) در این دام‌ها در مناطق اندمیک متفاوت است؛ گاهی تا ۱۱ تا ۱۲ ماهگی ایمنی وجود دارد، اما تا سه سالگی باید به گوساله‌ها هر سال واکسن تزریق شود. یکی از مشکلات واکسن کشت سلولی، نگهداری و پایداری واکسن لیوفیلته در شرایط زنجیره‌ای است.

“““html

این واکسن باید در دمای زیر ۲۰ درجه سانتی‌گراد نگهداری شود. حمل و نقل این واکسن به مسافت‌های دور و نگهداری آن به مدت طولانی هزینه‌بر است. اگر این شرایط رعایت نشود، واکسن نمی‌تواند کارایی خود را حفظ کند و در نتیجه ایمنی مورد نظر در دام‌ها به وجود نخواهد آمد. در پژوهش‌هایی که در سال ۱۹۹۰ در پلوم ایسلند انجام شد، نوعی واکسن جدید با پایدار و مقاوم‌تر تهیه شد که با امکانات مناسب به آفریقا منتقل می‌شود.

به صورت تجربی:

واکسن قابل انتقال برای طاعون گاوی (VACCINA VECTOR-) توسعه یافته که می‌تواند از گله‌های گاو در برابر تزریق ویروس طاعون گاوی محافظت کند. این نوع واکسن در حال حاضر در مزارع در حال آزمایش است و می‌تواند در برنامه‌های ریشه‌کنی این بیماری بسیار مفید باشد.

ایمنی که این واکسن ایجاد می‌کند، با ایمنی ناشی از آلودگی با ویروس در حیوانات زنده متفاوت است. این واکسن می‌تواند به طور مؤثر در برابر بیماری در مراحل پایانی ریشه‌کنی ایمنی لازم را فراهم کند، به طوری که گله‌ها بدون وجود بیماری طاعون گاوی و ویروس زنده آن باشند.

کنترل و ریشه‌کنی طاعون گاوی

کشورهایی که از بیماری طاعون گاوی عاری هستند باید از ورود دام‌های حساس و فرآورده‌های خام دامی (مانند گوشت) از کشورهایی که آلوده هستند یا دام‌های واکسینه نشده جلوگیری کنند. دام‌هایی که بهبود یافته‌اند، ناقل بیماری نیستند و آزمایش سرولوژی آنها هم خوب است. اما در شرایط مناسب قرنطینه، می‌توان از این دام‌ها به‌ویژه خوک‌ها، استفاده کرد.

اگر بیماری در یک ناحیه رخ دهد، باید آن ناحیه قرنطینه شود و دام‌های آلوده و در معرض آلودگی، کشتار و سوزانده یا دفن شوند و واکسیناسیون به صورت حلقه‌ای تا مرکز بیماری انجام شود.

تجربه‌ها نشان می‌دهند که ویروس از طریق جنین منتقل نمی‌شود (no vertical vector) و تکنولوژی تهیه و انتقال جنین، در صورتی که شرایط OIE رعایت شود، مجاز است. در کشورهای با خطر بالا که محل تجارت دام هستند و شرایط جغرافیایی وابسته به کشورهای آلوده دارند، باید دام‌های حساس آنها واکسینه شوند.

قبل از ورود دام‌ها، هم دام‌های تازه وارد و هم دام‌های بومی باید واکسینه شوند. در زمان شیوع بیماری، ناحیه باید قرنطینه شده و واکسیناسیون به صورت حلقه‌ای انجام شود. در کشورهایی که بیماری بومی (آندمیک) شده است، همه دام‌های حساس بومی واکسینه خواهند شد.

تا زمانی که سطح ایمنی ناشی از واکسن مشخص نشده است، توصیه می‌شود که حداقل به مدت ۴ سال واکسیناسیون ادامه یابد. همچنین واکسیناسیون گوساله‌ها باید تا سن ۳ سالگی ادامه پیدا کند و در مناطق آندمیک، کود و مواد زائد آلوده باید قرنطینه شود و تنها با مجوز از آن منطقه خارج گردد.

حیوانات وحشی، گوسفندها و بزها باید تحت مراقبت سرولوژی قرار داشته باشند. سرولوژی در گوسفندها و بزها کار را پیچیده می‌کند، به‌ویژه زمانی که از واکسن طاعون گاوی برای بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک استفاده می‌شود.

بیشتر بدانید: