علت آزواسپرمی چيست؟ آیا قابل درمان است؟ (2 نکته مهم)
آزواسپرمی چیست و چه رابطه ای با ناباروری دارد
آزواسپرمی چيست؟
آزواسپرمی (Azoospermia) در پزشکی به حالتی گفته می‌شود که در آن مایع منی مرد هیچ اسپرم ندارد یا به عبارت دیگر تعداد اسپرهای مرد صفر است. در این مردان، هیچ تغییری که قابل مشاهده باشد در مایع منی وجود ندارد، زیرا اسپرم‌ها حدود یک درصد از حجم مایع منی را تشکیل می‌دهند. تشخیص آزواسپرمی برای یک مرد بسیار ناراحت‌کننده است. این مردان میل جنسی و عملکرد جنسی طبیعی دارند، اما با مشکل باروری مواجه‌اند. با رضیم همراه باشید.
تشخیص این بیماری فقط با آزمایش میکروسکوپی مایع منی امکان‌پذیر است که باید حداقل در دو آزمایش با فاصله چهار هفته از همدیگر تأیید شود. همچنین برای تشخیص آزواسپرمی، باید از روش استاندارد آزمایش مایع منی که سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده است استفاده شود. در بعضی از مردانی که آزمایشگاه گزارش آزواسپرمی داده است، اگر مایع منی سانتریفوژ شود و رسوب به وجود آمده بررسی شود، ممکن است اسپرم پیدا شود که به آن اسپرم مخفی یا کريپتواسرمی می‌گویند. آزواسپرمی با فقدان مایع منی متفاوت است. در برخی مردان بنا به دلایلی پس از انزال، مایع منی وجود ندارد. این بیماری انواع مختلفی دارد و در اینجا به بحث آن نمی‌پردازیم.
انواع آزواسپرمی
آزواسپرمی قبل از بیضه (Pretesticular azoospermia)
تولید اسپرم در بیضه‌ها تحت کنترل و تأثیر مراکز بالاتر در مغز انجام می‌شود. در قسمتی از مغز به نام هیپوفیز، هورمونی به نام FSH ترشح می‌شود که تولید اسپرم را کنترل می‌کند. اگر به هر دلیلی غده هیپوفیز هورمون FSH را ترشح نکند، فرد ممکن است به کاهش تعداد اسپرم و در مواردی به آزواسپرمی دچار شود. این بیماران را می‌توان با تجویز هورمون‌های لازم درمان کرد. این نوع آزواسپرمی شایع نیست و تنها ۲٪ از کل موارد آزواسپرمی را شامل می‌شود.
آزواسپرمی بیضه‌ای (Testicular azoospermia)
در این بیماران بیضه‌ها معمولاً غیرطبیعی یا کوچک هستند و گاه حتی وجود ندارند. از علل آن می‌توان به بیضه نازک، تاریخچه بیماری‌های عفونی مختلف همچون اوریون، مشکلات ژنتیکی و غیره اشاره کرد. در برخی موارد، آزواسپرمی می‌تواند به دنبال شیمی درمانی، رادیوتراپی و … ایجاد شود.
آزواسپرمی با علل بیضه‌ای، شایع‌ترین نوع این مشکل است و گاهی به عنوان «آزواسپرمی غیرانسدادی» نیز نامیده می‌شود. تا سال‌های اخیر، درمان خاصی برای این دسته از مردان وجود نداشت و تنها راه درمان، استفاده از اسپرم یا جنین اهدایی و یا فرزندخواندگی بود. اما در سال‌های اخیر روش‌های جراحی میکروسکوپی برای درمان این مردان به کار گرفته شده است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
آزواسپرمی بعد بیضه‌ای (Posttesticular azoospermia)
در این بیماران، اسپرم در بیضه تولید می‌شود اما انسداد در راه‌های خروج آن از بیضه و وارد شدن به مایع منی مانع از وجود اسپرم در مایع منی می‌شود. این نوع آزواسپرمی در مردانی که وازکتومی کرده‌اند دیده می‌شود. از علل دیگر آن می‌تواند انسداد مادرزادی در مسیر خروج اسپرم باشد. با توجه به اینکه در این مردان اسپرم به تعداد مناسب تولید می‌شود، می‌توان با نمونه‌برداری از بیضه، از اسپرم‌ها برای لقاح خارج رحمی استفاده کرد. در موارد وازکتومی یا مواردی که به دلیل جراحی‌های قبل مجاری انزالی مسدود شده است، می‌توان با جراحی ترمیمی مسیر را باز کرد.
بررسی آزواسپرمی غیر انسدادی
افرادی که دچار آزواسپرمی غیر انسدادی هستند، معمولاً بیضه‌های کوچکی دارند، اما در برخی موارد ممکن است ظاهر طبیعی و حتی بیضه‌های سالمی داشته باشند و حتی حجم و شکل مایع منی آنها نیز طبیعی باشد. برای تشخیص بهتر، آزمایشات هورمونی انجام می‌شود که برای این بیماران بسیار مهم است. این افراد باید از نظر هورمونی به دقت بررسی شوند. یکی از نشانه‌های هورمونی در مردان مبتلا به آزواسپرمی غیر انسدادی، افزایش سطح هورمون FSH است. قبل از شروع درمان، باید مشکلات قابل اصلاح مانند واریکوسل و اختلالات هورمونی حل شوند و بیمار باید از تماس با مواد مضر مانند سیگار پرهیز کند. علاوه بر آزمایش هورمونی، بررسی‌های ژنتیکی و وضعیت کروموزوم Y نیز ضروری است.
بررسی‌های ژنتیکی
در مردان مبتلا به آزواسپرمی غیر انسدادی، میزان اختلالات ژنتیکی بیشتر از افراد عادی است. هر کسی که دچار آزواسپرمی است، باید آزمایش کاریوتایپ و وضعیت کروموزوم Y را انجام دهد. حدود هفده درصد از مردان مبتلا به آزواسپرمی غیر انسدادی، دارای اختلالات ژنتیکی هستند.
آزمایش کروموزوم Y (ارزیابی AZF)
کروموزوم Y به عنوان کروموزوم مردانگی شناخته می‌شود. هر کروموزوم دارای دو بازوی کوتاه و بلند است، و در انتهای بازوی بلند کروموزوم Y تعدادی ژن وجود دارد که نبود آنها می‌تواند باعث آزواسپرمی شود. یکی از این ژن‌ها، AZF نام دارد. اختلال در این ناحیه از ژن می‌تواند موجب تولید نشدن اسپرم شود.
درمان مردان مبتلا به آزواسپرمی غیر انسدادی
در این مردان، بيوپسی بیضه نشان می‌دهد که بیضه‌ها قادر به تولید اسپرم نیستند. این افراد بطور معمول نابارور هستند، اما در سال‌های اخیر پیشرفت‌های خوبی در این زمینه صورت گرفته است. آزواسپرمی غیر انسدادی یا بدعملکردی بیضه دارای دلایل بسیار زیادی است، و در برخی موارد می‌توان با دارو تولید اسپرم را تحریک کرد.
1. در مردانی که اندازه بیضه‌ها طبیعی است و سطح هورمون FSH در خون بالا نیست، ممکن است بتوان با دارو تولید اسپرم را تحریک کرد.
2. یکی از دلایل کاهش عملکرد بیضه، نبود عمل جراحی به موقع برای بیضه نزول نکرده است. اگر این مشکل در بیضه‌ها دوطرفه باشد، مرد دچار ناباروری خواهد شد. برخی از این بیضه‌ها نیز با تجویز دارو می‌توانند تولید اسپرم را آغاز کنند.
3. گاهی در مردان مبتلا به آزواسپرمی غیر انسدادی، هنگام نمونه‌برداری از بیضه‌ها، تعدادی اسپرم مشاهده می‌شود؛ این به این معناست که اسپرم در حین انتقال دچار مشکل می‌شود. اسپرم‌هایی که از طریق نمونه‌برداری به دست می‌آید، می‌توانند در آزمایشگاه برای باروری استفاده شوند.
منبع: بیتوته، پزشک آنلاین، شفا آنلاین
مجله اینترنتی رضیم
مرجان امینی
