فلسفه ماهی قرمز در سفره هفت‌سین چیست ؟

فلسفه ماهی قرمز در سفره هفت‌سین

نماد ماهی در سفره هفت سین

ماهی در سفره هفت سین نماد زایش، تازگی، شادابی و تکاپو است. این ماهی همچنین نشانه‌ای از ماه اسفند نیز به حساب می‌آید.

در میان اجزای سفره هفت‌سین، ماهی قرمز یا ماهی عید بخشی جدایی‌ناپذیر به شمار می‌آید که معنی و ارزش خاص خود را دارد. بسیاری معتقدند سفره هفت‌سین بدون ماهی قرمز زیبایی لازم را ندارد. به طور کلی، مجسمه‌های ماهی قرمز که از دوران هخامنشیان باقی مانده است، نشان از قدمت این ماهی در مراسم ایرانیان دارد.

بر اساس گفته تاریخ‌نگاران، بعضی از گونه‌های ماهی قرمز در گذشته به چین صادر می‌شده‌اند. اما عده‌ای دیگر بر این باورند که در نقاشی‌های دوره قاجار ردپایی از ماهی قرمز وجود ندارد و بنابراین قرار دادن ماهی قرمز بر سفره هفت­سین را امری جدید می‌دانند.

ایرانیان در آن زمان ماهی قرمز را روی سفره هفت‌سین قرار می‌دادند تا از برج «حوت» به برج «حمل» انتقال یابند (تغییر ماه).

برای نهادن ماهی قرمز بر سفره هفت‌سین، دلایل متنوعی ارائه شده است. یکی از این دلایل این است که ماهی قرمز نماد برج «حوت» یا «برج ماهی» در تقویم ایرانی بوده و سال‌ها در ایران غیررسمی به کار می‌رفته است. در سال 1289 هجری خورشیدی، این تقویم به عنوان تقویم رسمی کشور تبدیل شد و تا سال 1304 معتبر بود. در حال حاضر استفاده از این تقویم در افغانستان رایج است.

علاوه بر این، یکی از دلایل قرار دادن ماهی قرمز روی سفره هفت‌سین این است که این ماهی نسبت به شرایط نامساعد مقاومت بیشتری دارد، نگهداری آن آسان‌تر است و رنگ آن نیز جذاب و زیباست.

برپایی سفره هفت سین یکی از آداب زیبای ایرانیان است و مردمان در هر گوشه از این کشور با سلیقه خود آن را تزیین می‌کنند و در زمان تحویل سال به دور آن جمع می‌شوند. امروزه، سبزه، سماق، سمنو، سیب، سرکه، سیر و سنجد که همگی خوراکی و گیاهی هستند، از اجزای اصلی سفره هفت سین به حساب می‌آیند. اما سفره نوروزی یا سفره هفت سین اجزای دیگری نیز دارد. برخی از دیگر اجزای سفره هفت سین شامل آیینه، آب، شمع، سکه، ماهی قرمز، نان، سبزی، شیرینی، تخم مرغ رنگ کرده، گل سنبل (یا شب بو) و کتاب است که هر یک به نوبه خود به زیبایی این سفره نوروزی می‌افزایند و به عنوان “نماد” بر سر سفره قرار می‌گیرند.

پیشینه آشنایی ایرانیان با ماهی قرمز

مطالعات اخیر نشان داده‌اند که ایرانیان بیش از ۲۵۰۰ سال پیش با ماهی قرمز آشنا بوده‌اند. ماهی قرمز (زرماهی، طلا‌ماهی، ماهی سرخ، ماهی طلایی، ماهی گلی، ماهی حوض) یا Gold fish با نام علمی Carassius auratus auratus، یکی از گونه‌های ماهی از خانواده کپورچه‌هاست. اگرچه این کپورچه‌های زیبا به فارسی «ماهی قرمز» و به انگلیسی «گلدفیش» یا «طلاماهی» می‌نامند، اما در رنگ‌های مختلفی مانند طلایی، قرمز نارنجی، نقره‌ای، خاکستری، قهوه‌ای و سفید و سیاه پرورش می‌یابند و بیشتر برای زیبایی نگهداری می‌شوند.

در فلات خشک ایران، هنرمندان آرزوی آب و تقدس آن را با نماد ماهی بر روی کوزه‌ها نقش کردند؛ این نقوش یادآور برکت و روزی هستند. علاوه بر این، آب، باد، خاک و آتش از عناصر مقدس در فرهنگ ایرانیان به شمار می‌آیند و ماهی به عنوان نماینده آب با خداوند آب‌ها «آناهیتا» ارتباط دارد و به عنوان نشانی از برکت و باروری در نظر گرفته می‌شود. همچنین دو ماهی کَر (kara) یا اَرَز (araz) نقش محافظت از ریشه‌های درخت زندگی را که در آب ریشه دوانده ایفا می‌کنند. بنابراین، نقوش ماهی نه تنها جنبه تزئینی دارند، بلکه نمادی از نگاه عمیق و تیزبینی نیز به شمار می‌روند.

“`html

و در بخش‌های مختلف ایران و در دوران‌های مختلف با اشیاء متنوعی تزیین می‌شوند.

آثار تاریخی که در ایران بزرگ به دست آمده‌اند و اکنون در موزه‌های معروف جهان نگهداری می‌شوند، نشان می‌دهند که مردم این سرزمین از هزاران سال پیش با انواع مختلف ماهی، به ویژه ماهی قرمز، آشنا بودند. بر خلاف تصور معمول، احتمالاً این ماهیان ابتدا از ایران به چین رفتند و در آنجا پرورش و اصلاح نژاد شدند. در این یادداشت، برخی از مهم‌ترین آثار تاریخی کشف شده معرفی می‌شوند.

تندیسک ماهی قرمز در دوره هخامنشی

یکی از این موارد، تندیسک ماهی قرمز است که به دوران هخامنشی تعلق دارد. این تندیسک طلایی یکی از اشیاء «گنجینه آمودریا» است که از محل باستانی «تخت قباد» به دست آمده است. گنجینه آمودریا (Oxus Treasure) شامل بیش از ۱۷۰ شیء ارزشمند مربوط به دوره هخامنشیان است که امروز در «موزه بریتانیا» و «موزه ویکتوریا و آلبرت» نگهداری می‌شود. بیشتر اشیاء این گنجینه از طلا و نقره هستند و به سده‌های پنجم تا چهارم پیش از میلاد تعلق دارند. گنجینه آمودریا که در نزدیکی رود جیحون پیدا شده، از مهم‌ترین مجموعه‌های فلزی کشف شده از دوران هخامنشیان است و حدود سال‌های ۱۸۷۷ و ۱۸۸۰ میلادی در ناحیه تخت قباد کشف شده است.

«تخت قباد» که ویرانه‌هایی به مساحت حدود یک کیلومتر مربع دارد، یکی از قلعه‌های نظامی مهم در ساحل شمالی آمودریا (رودی که از کوه‌های پامیر سرچشمه می‌گیرد و به دریای آرال می‌ریزد) بوده و در آن زمان جزء سرزمین‌های وسیع شاهنشاهی هخامنشی محسوب می‌شده است. به نظر می‌رسد این گنجینه در اواسط سده چهارم پیش از میلاد دفن شده باشد.

فلسفه‌ای که به رنگ سرخ برمیگردد

برخی بر این باورند که جدا از زیبایی و حال و هوای خوشی که ماهی قرمز در ایام نوروز به همراه دارد، فلسفه وجود آن در سفره هفت سین به رنگ سرخش برمی‌گردد. رنگ سرخ ماهی نمادی از عشق، پیروزی، شادی، سرزندگی و برکت است. این رنگ را در دیگر سنت‌های نوروزی نیز می‌توان مشاهده کرد.

به عنوان مثال، روبان سرخ دور سبزه، لباس قرمز حاجی فیروز، سیب قرمز سر سفره هفت سین و سرخی آتش چهارشنبه سوری که همه نماد شادی و سرزندگی هستند. این نماد همچنین در کشورهایی مثل تاجیکستان با قرار دادن پارچه قرمز بر در خانه‌ها یا جشن گل سرخ در بلخ افغانستان همزمان با نوروز دیده می‌شود. شادی و پیروزی ماهی قرمز نیز به این دلیل است که مردم در برخی مناطق به دلیل تقارن نوروز با محرم، از خرید آن پرهیز کرده و ماهی سیاه را به جای آن انتخاب می‌کنند.

درست است که اخیراً حضور ماهی قرمز با برخی حواشی مواجه شده و فعالان حقوق حیوانات از خرید و قرار دادن آن در سفره هفت سین انتقاد کرده‌اند، اما برای بسیاری از مردم اهمیت ماهی قرمز بسیار بیشتر از آن است که به راحتی کنار گذاشته شود. این گروه معتقدند که حذف سنت‌هایی مانند خرید ماهی قرمز در نوروز آسان نیست، زیرا ریشه‌های عمیقی در فرهنگ دارند و به جای حذف آن، باید روش‌های صحیح نگهداری از ماهی قرمز را به مردم آموزش داد.

تاریخچه ورود ماهی قرمز به سفره هفت سین

حدود 80 سال پیش با ورود چای به ایران، ماهی قرمز که نماد عید چینی است نیز به سفره‌های هفت‌سین نوروز ما اضافه شد. جالب اینجاست که در عید چینی، ماهی قرمز را آزاد می‌کنند تا زندگی به جریان بیفتد، در حالی که ما ماهی قرمز را در تنگ بلورینی محبوس می‌کنیم تا همزمان با رشد سبزه‌هایمان.

“`

سایت رضیم