گلوکز

گلوکز چیست؟ وقتی درباره قند خون صحبت می‌کنیم، منظورمان قندی به نام گلوکز است. اما چرا این قند این‌قدر مهم است و تنظیم آن به میزان مناسب، نقش بزرگی در سلامتی و طول عمر ما دارد؟

بدن ما انرژی مورد نیازش را از غذاهایی که می‌خوریم تأمین می‌کند. اما غذایی که مثلاً در یک چلوکبابی می‌خوریم، به‌طور مستقیم به انرژی تبدیل نمی‌شود. ابتدا، دستگاه گوارش غذا را به اجزای کوچک‌تر تقسیم می‌کند که یکی از آن‌ها قند گلوکز است.

با ما همراه باشید تا بیشتر بدانیم.

فرمول شیمیایی گلوکز C6H12O6 است و تصویری از مولکول آن در بالا نشان داده شده است. این قند نسبتاً ساده، منبع اصلی انرژی برای سلول‌های بدن ما محسوب می‌شود.

در حقیقت، گلوکز منبع انرژی اصلی بسیاری از سلول‌ها است. جالب است بدانید که برخی سلول‌ها، مانند سلول‌های مغز و گلبول‌های قرمز خون، تنها از گلوکز به عنوان منبع انرژی استفاده می‌کنند.

فرمول گلوکز

فرمول خطی گلوکز تصویری واضح اما غیر واقعی از ساختار برخی مونوساکاریدهای معروف را نشان می‌دهد. در واقع، مولکول‌ها تنها دو بعد ندارند و خواص هر ترکیب به ساختار سه بعدی‌اش بستگی دارد. بنابراین، فرمول‌های سه بعدی برای درک ارتباط بین ساختار مولکول و عملکرد آن مفید هستند.

مولکول‌های گلوکز و دیگر قندها در محلول، معمولاً به صورت حلقوی هستند. این حالت نسبت به زنجیره کربنی گسترده، مزیت‌های خاصی دارد. گلوکز بیشتر به صورت حلقه‌ای از پنج کربن و یک اکسیژن دیده می‌شود.

زمانی که اتم‌ها تغییر حالت می‌دهند، ساختار فضایی به اتم کربن شماره ۱ این امکان را می‌دهد که با اکسیژن متصل به کربن شماره ۵ یک پیوند تشکیل دهد. به همین دلیل، وقتی که گلوکز به شکل حلقه در می‌آید، دو شکل ایزومری می‌تواند به وجود بیاید.

این دو ایزومر فقط در نحوه قرار گرفتن گروه هیدروکسیل OH روی کربن شماره ۱ متفاوت هستند. اگر گروه هیدروکسیل در سمتی باشد که گروه جانبی CH2OH قرار دارد، آن ترکیب به عنوان بتا گلوکز شناخته می‌شود.

اما اگر گروه OH در سمت مخالف گروه جانبی CH2OH واقع شود، ترکیب به نام آلفا گلوکز شناخته می‌شود.

منابع غذایی گلوکز

گلوکز، یکی از قندهای تک‌قندی یا مونوساکارید است که به نام‌های D-گلوکز، D-گلوکوپیرانوز، قند انگور، قند ذرت، دکستروز و سرلوز نیز شناخته می‌شود.

فرمول عمومی گلوکز C۶H۱۲O۶ است و به خوبی در آب حل می‌شود. در بدن جانوران، گلوکز اکسید می‌شود و در این پروسه مقدار زیادی انرژی تولید می‌شود که با آب و CO۲ همراه است.

منابع گلوکز: گلوکز در طبیعت به‌صورت آزاد و ترکیبی وجود دارد و نه تنها رایج‌ترین قند است، بلکه فراوان‌ترین ترکیب شیمیایی در طبیعت هم محسوب می‌شود. گلوکز معمولاً در اکثر گیاهان موجود است.

این قند به همراه D-فروکتوز در غلظت‌های قابل توجهی در میوه‌هایی مثل انگور، انجیر و عسل وجود دارد. همچنین در غلظت‌های کمتر، می‌توان آن را در خون و لنف یافت.

غذاهای با شاخص گلوکز مناسب و کمتر از ۶۰

بادام زمینی
نخود سفید
دانه سویا
بادام هندی نمکی
لوبیا قرمز پخته
برنج قهوه‌ای
کینوا
نان تست جو (سبوس‌دار)
کیک اسفنجی وانیلی
اسپاگتی پخته

آیا گلوکز با شکر فرق دارد؟

گلوکز که در آزمایشگاه به شما می‌دهند، مثل قند خون شماست که بعد از هضم و جذب غذا از مواد مغذی به دست می‌آید و توسط خون به سلول‌ها منتقل می‌شود و به بافت‌های بدن می‌رسد.

پس اگر گلوکز خالص مصرف کنید، قند خون شما سریع‌تر به‌وجود می‌آید و در محاسبه قند خون برای تشخیص دیابت اختلالی ایجاد نمی‌کند.

در حالی که شکر معمولاً به نام ساکارز شناخته می‌شود و متفاوت است.

“`html

و نیاز دارد که یک مرحله شکسته شود و به فروکتوز و گلوکز تبدیل گردد. طبعاً استاندارد لازم برای فراهم آوردن شرایطی که باعث شناسایی دیابت می‌شود را ندارد. ما از این تست خاص، برای شناسایی دیابت که برای ما بسیار مهم است، استفاده می‌کنیم.

هیچ گونه تغییری در انجام این تست مجاز نیست. گلوکز، فروکتوز و ساکارز هر سه شیرین هستند و زبان ما در تشخیص طعم شیرین آنها تفاوت چندانی نمی‌گذارد، اما متابولیسم (هضم) این‌ها در بدن مسیرهای متفاوتی را تجربه می‌کند.

موارد استفاده‌ی تست گلوکز:

1. پی بردن به هایپرگلایسمی (گلوکز خون بالا) و هایپوگلایسمی (گلوکز خون پایین).
2. غربالگری دیابت در افرادی که در معرض ابتلا به این بیماری هستند اما هنوز علائم بالینی در آن‌ها نمایان نشده است. باید توجه داشت که در بعضی موارد علائم اولیه‌ی دیابت بروز نخواهد کرد. بنابراین غربالگری برای کمک به شناسایی و پیشگیری از عوارض بیماری مفید است.
3. کمک به تشخیص دیابت، پیش دیابت و دیابت بارداری.
4. کنترل سطح گلوکز در بیماران دیابتی.

تست گلوکز:

گلوکز ناشتا (گلوکز ناشتای خون یا FBG): این تست سطح گلوکز را در خون بعد از یک دوره‌ی ناشتایی حداقل 8 ساعته اندازه‌گیری می‌کند.

تست تحمل گلوکز 2 ساعته (GTT یا 2-hour glucose tolerance test): برای این تست فرد ابتدا باید تست گلوکز ناشتا را انجام دهد، سپس محلولی که حاوی 75 گرم گلوکز است را بنوشد. نمونه‌ی خون دیگری پس از 2 ساعت از نوشیدن محلول گلوکز از فرد گرفته می‌شود.

به‌طور طبیعی، سطح گلوکز خون بعد از نوشیدن محلول افزایش می‌یابد و پانکراس برای ترشح انسولین در جریان خون، تحریک می‌شود.

انسولین باعث جذب گلوکز توسط سلول‌ها می‌شود. با گذشت زمان انتظار می‌رود که سطح گلوکز خون دوباره کاهش یابد. اگر بدن فرد نتواند مقدار کافی انسولین تولید کند یا سلول‌های بدن به انسولین مقاومت نشان دهند، میزان کمتری گلوکز از جریان خون به سلول‌ها وارد می‌شود و به همین دلیل، سطح گلوکز خون بالا می‌ماند.

یک مرحله‌ای:

تست 2 ساعته‌ی تحمل گلوکز (OGTT). بعد از اندازه‌گیری سطح قند خون ناشتا، به فرد (همان خانم باردار) محلول حاوی 75 گرم گلوکز داده می‌شود و سطح گلوکز خون او را 1 ساعت و 2 ساعت بعد از خوردن محلول اندازه‌گیری می‌کنیم. برای تشخیص کافی است که یکی از مقادیر بالا باشد.

دو مرحله‌ای:

گام اول: انجام تست گلوکز برای غربالگری. به خانم باردار محلولی که حاوی 50 گرم گلوکز است داده می‌شود و سطح گلوکز خون او را پس از 1 ساعت اندازه‌گیری می‌کنیم.

گام دوم: اگر نتیجه تست غیرطبیعی بود، تست 3 ساعته‌ی تحمل گلوکز نیز انجام می‌شود.

بعد از اینکه سطح قند خون ناشتا فرد اندازه‌گیری شد، به او محلولی حاوی 100 گرم گلوکز داده و سطح گلوکز خون را در فواصل مشخص اندازه‌گیری می‌کنیم.

اگر حداقل دو مورد از مراحل بالا (اندازه‌گیری قند خون ناشتا، قند 1 ساعته، قند 2 ساعته، قند 3 ساعته) بیشتر از میزان نرمال بود، تشخیص دیابت داده می‌شود.

جدول زمان اندازه‌گیری و میزان تعیین شده‌ی تست گلوکز

“““html

زمان نمونه‌گیری	میزان تعیین شده
ناشتا (قبل از مصرف گلوکز)	95 میلی گرم بر دسی لیتر (5.3 میلی مول بر لیتر)
1 ساعت پس از مصرف گلوکز	متن ادامه دارد…

گلوکز ادرار:

داشتن مقدار خیلی کم گلوکز در ادرار، حالت طبیعی به حساب می‌آید. اگر گلوکز خون بالا رود، مانند چیزی که در دیابت اتفاق می‌افتد، ممکن است غلظت گلوکز در ادرار نیز افزایش یابد.

افزایش گلوکز در ادرار همچنین می‌تواند ناشی از مصرف برخی داروها باشد، مانند استروژن و هیدرات کلرال، و همچنین در برخی بیماری‌های کلیوی. برخی از افراد به طور طبیعی در زمان نرمال بودن سطح گلوکز خون، مقداری گلوکز را به ادرار تراوش می‌کنند.

برخی داروها که برای درمان دیابت تجویز می‌شوند، به طریقی طراحی شده‌اند که گلوکز را بیشتر از ادرار خارج کنند.

بررسی سطح قند خون:

افراد مبتلا به دیابت باید چند بار در روز سطح گلوکز خون خود را کنترل کنند تا از تغییرات آن آگاه باشند و به مقدار لازم انسولین دریافت کنند. این کار معمولاً با گذاشتن یک قطره خون روی نوار گلوکز و سپس قرار دادن آن در گلوکومتر (دستگاه کوچکی که سطح گلوکز خون را اندازه می‌گیرد) انجام می‌شود.

تهیه و گردآوری مجله رضیم

مرضیه ملایری