همه چیز در مورد وازکتومی(مَجرابرداری) (2 نکته مهم)

“`html

“““html

پسر ما تالاسمی دارد. پزشکان به ما گفتند که دیگر بچه‌دار نشویم. به همین خاطر اینجا آمده‌ایم.

من یک پسر کوچک و رنگ‌پریده می‌بینم که به گردن مادرش آویزان شده است. چشمانش گود رفته و بدنی ضعیف دارد. او هم مثل بقیه به خط سبز نگاه می‌کند.

همسر من مدت‌ها قرص مصرف می‌کرد، اما هر روز مشکل داشتیم. یا استفراغ می‌کرد یا فراموش می‌کرد قرص بخورد. نتوانست از IUD هم استفاده کند تا اینکه یکی از همسایه‌ها ما را با قسمت وازکتومی این مرکز آشنا کرد.

اینجا مردان و زنان زیادی هستند، از جوان تا پیر. آنها به‌طور هوشیارانه تصمیم می‌گیرند که بهترین روش را برای کنترل جمعیت خانواده‌هایشان انتخاب کنند. ممکن است خط سبز بهترین انتخاب برای بسیاری از این زوج‌های آگاه باشد.

اهمیت تنظیم خانواده در ایران

جمعیت جهان در سال 1987 به پنج میلیارد نفر رسید و در مدت 157 سال، پنج برابر جمعیت سال 1830 شده است. در حالی که جمعیت ایران در 50 سال اخیر (از سال 1320 تا 1370) از 12 میلیون به 60 میلیون نفر رسیده است. این رشد سریع جمعیت باعث بوجود آمدن مشکلات و کمبودهایی در جنبه‌های اقتصادی، فرهنگی و آموزشی شده و در آینده چالش‌های پیچیده‌تری پیش‌بینی می‌شود.

رشد جمعیت همچنین نابرابری بین درآمد کشور‌های در حال توسعه و پیشرفته را تشدید می‌کند و مهاجرت‌ها را افزایش می‌دهد. اثرات منفی افزایش ولادت و بعد خانوار فقط به خانواده‌ها محدود نمی‌شود. افزایش اندازه خانواده منجر به افزایش جمعیت جوانان، کاهش درآمد سرانه، تورم، بیکاری، کاهش سطح آموزش و تخریب منابع طبیعی خواهد شد. بر اساس مطالعاتی که در ایران در سال 1371 انجام شد، تقریباً 6/1 درصد از بارداری‌ها در جمعیت شهری و 1/39 درصد در جمعیت روستایی ناخواسته بودند.

بررسی دیگری در شهر قزوین نشان می‌دهد که از هر پنج زن، یک نفر هیچ وسیله جلوگیری از بارداری استفاده نمی‌کند. طبق آمار انجمن تنظیم خانواده جمهوری اسلامی ایران، بارداری‌های ناخواسته در 16 درصد موارد به سقط‌های عمدی منجر می‌شود. همچنین روزانه حداقل 80 زن به دلیل سقط غیرقانونی جان خود را از دست می‌دهند. به علاوه، نوزادان حاصل از بارداری‌های ناخواسته اغلب نارس و کم‌وزن به دنیا می‌آیند و دچار مشکلات جسمی و روحی هستند. از سوی دیگر، زایمان‌های مکرر سلامت جسمی مادر را تحت تاثیر قرار می‌دهد و زمان کافی برای بهبودی و ترمیم ذخایر غذایی از دست رفته در بدن او فراهم نمی‌شود. بارداری‌های مکرر با فاصله کم خطر مرگ و میر مادران را افزایش می‌دهد، به‌ویژه بعد از زایمان سوم این خطر بسیار بالا می‌رود.

کدام روش بهترین است؟

دکتر مهدی صدق‌آذر، مربی ارشد کشوری وازکتومی بدون جراحی و مسئول مرکز آموزشی، بهداشتی و تحقیقاتی شهید جعفری، می‌گوید: «برای انتخاب روش جلوگیری از بارداری، همیشه زوجین باید مشاوره خانوادگی بگیرند. زیرا روش مناسب جلوگیری از بارداری برای زوج‌های مختلف متفاوت است. هدف از مشاوره این است که بهترین و صحیح‌ترین روش برای افراد بر اساس شرایط خاص آنها انتخاب شود. قبل از اینکه هر روشی به فرد پیشنهاد شود، باید شرایط خاص او، نیاز، وضعیت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی‌اش در نظر گرفته شود.

در مشاوره برای پیشنهاد یک یا چند روش جلوگیری از بارداری، بهتر است که با هر دو زوج صحبت شود یا اگر با یکی از آنها صحبت شد، به او این فرصت داده شود که با همسرش مشورت کند. قبل از شروع مشاوره، نحوه کار روش‌های جلوگیری، میزان تأثیرگذاری آنها، موارد منع مصرف، عوارض جانبی و چگونگی برخورد با آنها و علائم خطر نیازمند پیگیری به تفصیل توضیح داده شود.

ستاره مددی، کارشناس بهداشت و مسئول بخش تنظیم خانواده در یک پایگاه بهداشتی در غرب تهران، نیز بر اهمیت مشاوره قبل از انتخاب تأکید می‌کند و می‌افزاید: «در مشاوره، ما به افراد اطلاعات می‌دهیم تا خودشان روش مناسب را انتخاب کنند و هدف ما دو چیز است: اصلاح باورهای اشتباه و آشنا کردن مردم با عوارض و مشکلات وسایل پیشگیری. در پایگاه بهداشتی، با استفاده از پوسترهای آموزشی، مزایا و معایب هر روش را به‌طور جداگانه بیان می‌کنیم. موفقیت زمانی حاصل می‌شود که فرد بتواند به دلخواه روش مناسب خود را انتخاب کند. به کسانی که روش انتخابی‌شان به سلامت آنها آسیب می‌زند، روش دیگری پیشنهاد می‌کنیم.»

علی نیک‌دل، معلم دبیرستان پسرانه‌ای در تهران، به همراه همسرش به پایگاه بهداشتی مراجعه کرده است. او در صف انتظار عمل وازکتومی می‌گوید: «ما دو بچه داریم و دیگر بچه نمی‌خواهیم.

“““html

مشکل ما به خاطر سختی‌های زندگی نیست، بلکه به این دلیل است که دیگر زمانی برای اختصاص دادن به بچه‌ای دیگر نداریم.» کبری امامی، که خانه‌دار و دیپلمه است، مشکل اصلی را میل مردان به داشتن فرزندان بیشتر می‌داند. او توضیح می‌دهد: «مردها برای افزایش نسل خود تا زمانی که مادر جان دارد، کودک می‌خواهند و مادر باید تا زمانی که یائسه نشده به فکر بچه‌دار شدن باشد.»

مشارکت مردان در تنظیم خانواده

یکی از عوامل مهم در موفقیت برنامه‌های تنظیم خانواده، جلب مشارکت مردان است. مشارکت مردان در برنامه‌های تنظیم خانواده به معنای استفاده آن‌ها از روش‌های مخصوص مردان نیست. این مشارکت شامل درک مناسب مردان از محدودیت‌ها و نیازهایی است که با استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری برای همسرانشان به وجود می‌آید.
دکتر صدق‌آذر معتقد است که زن و مرد به طور یکسان مسئول جلوگیری از بارداری هستند. او می‌گوید: «اگر مشکلی به خاطر استفاده از روش‌های جلوگیری از بارداری برای یکی از زوجین پیش بیاید، همسر او باید از او حمایت کند. در سیستم‌های مراقبت بهداشت خانواده، به جنبه حمایتی مردان توجه بیشتری می‌شود. در واقع، مردان علاوه بر استفاده شخصی از روش‌های پیشگیری، نقش‌های دیگری نیز دارند که شامل مشورت با همسر در انتخاب و استفاده از یک روش، مشارکت در تعیین اندازه خانواده و حمایت از همسر در هنگام استفاده از وسایل پیشگیری می‌شود.»

تنوع وسایل پیشگیری از بارداری برای زنان، محدود بودن روش‌های مخصوص مردان و وجود برخی نگرش‌های نادرست که تنظیم خانواده را تنها مسئولیت زنان می‌دانند، باعث شده تا مردان مشارکت کمتری در برنامه‌های تنظیم خانواده داشته باشند. طبق آمار وزارت بهداشت در سال 1376، میزان مشارکت مردان در استفاده از روش‌های مخصوص آنان تنها 3.7 درصد از کل مردان واجد شرایط بوده است. دکتر صدق‌آذر کمبود مشارکت مردان در برنامه‌های تنظیم خانواده را به دلایل مختلف نسبت می‌دهد.

او می‌گوید: «تأثیر نگرش منفی افراد جامعه، رفتار منفی اعضای خانواده، ناآگاهی زنان از حقوقشان که متوجه می‌شود باید فقط خود را مسئول پیشگیری از بارداری بدانند، خجالت مردان برای مراجعه به مراکز بهداشتی و درمانی و دریافت خدمات تنظیم خانواده، فرهنگ شفاهی بین مردان، احساس غرور مردانه و باورهای غلط فرهنگی و اعتقادی از جمله مشکلاتی است که مردان را در شرکت در برنامه‌های تنظیم خانواده به چالش می‌کشد. از لحاظ شغلی نیز عواملی همچون عدم تطابق ساعت کار مراکز بهداشتی با زمان‌های آزاد مردان، مشغله زیاد مردان، اتلاف وقت در مراجعات به مراکز دولتی و محدود بودن خدمات مشاوره‌ای غیرحضوری قابل توجه است.

وازکتومی چیست؟

دکتر سیدحبیب‌الله جعفری، جراح و متخصص بیماری‌های کلیه و مجاری ادرار و عقیمی مردان، با اشاره به اینکه سابقه استفاده از روش وازکتومی به یک قرن پیش برمی‌گردد، در معرفی این روش می‌گوید: «بیش از پنجاه سال مطالعات گسترده‌ای درباره وازکتومی انجام شده است. از 1974 تا 1985، یعنی به مدت یازده سال، عمل وازکتومی در ایالت سی‌چوان چین انجام شد و در سال 1985، انجمن جلوگیری داوطلبانه از بارداری از طریق جراحی، بی‌عارضه بودن این روش را تأیید کرد و در سال 1986، وازکتومی به تمام نقاط دنیا معرفی شد. در اوایل اردیبهشت 1372 نیز پروفسور لیسن چان به ایران آمد و این روش را به جامعه علمی ما معرفی کرد.»

سازمان بهداشت جهانی وازکتومی را به‌عنوان بهترین، مطمئن‌ترین و آسان‌ترین روش جراحی برای جلوگیری دائمی از بارداری تأیید کرده است. وازکتومی برای نخستین‌بار در ایران توسط دکتر فریدون فروهری، مدیر پلی‌کلینیک شهید جعفری تهران، انجام شد. او به‌عنوان پدر وازکتومی ایران شناخته می‌شود و چندین شاگرد تربیت کرده و برای ترویج این روش به نقاط مختلف کشور فرستاده است. به گفته دکتر صدق‌آذر، سرپرست فعلی این پلی‌کلینیک، از آن زمان تا به حال، 775 پزشک دوره‌های آموزشی وازکتومی را گذرانده و در نقاط مختلف کشور خدمات ارائه می‌دهند. تعداد موفقیت‌های وازکتومی انجام‌شده در این مرکز حدود 29 هزار مورد گزارش شده است.

وازکتومی به دو روش انجام می‌شود:

روش قبلی یا کلاسیک که با جراحی با تیغ انجام می‌شود و روش جراحی بدون تیغ. دکتر جعفری در توضیح وازکتومی می‌گوید: «وازکتومی یعنی قطع لوله‌های منی‌بر در مرد که با یک عمل جراحی ساده و مطمئن در زمانی کوتاه انجام می‌شود. این روش آسان‌ترین و مؤثرترین روش جلوگیری از بارداری است که به تازگی با عملی بسیار ساده و بدون استفاده از تیغ جراحی انجام می‌شود و نیاز به بخیه زدن ندارد.»

“““html

وازکتومی برای چه افرادی مناسب است؟

دکتر صدق‌آذر این روش را برای افرادی که:
1. تمایل دارند روشی را انتخاب کنند که با زندگی جنسی‌شان تداخل نداشته باشد؛
2. تصمیم به بچه‌دار شدن مجدد ندارند؛
3. به دلایل پزشکی نمی‌خواهند بچه‌دار شوند؛
4. احتمال بروز بیماری‌های ژنتیکی در فرزندانشان وجود دارد؛
5. وازکتومی را به دلیل سهولت و نداشتن عوارض بر بستن لوله همسرشان ترجیح می‌دهند، توصیه می‌کند.

وازکتومی چگونه از بارداری جلوگیری می‌کند؟

سلول‌های جنسی که در بیضه تولید می‌شوند، از طریق لوله‌های منی‌بر راست و چپ وارد مایع منی می‌شوند. در وازکتومی، این دو لوله مسدود می‌شوند و به همین دلیل سلول‌های جنسی نمی‌توانند عبور کنند. در وازکتومی بدون تیغ جراحی، که با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود، یک شکاف کوچک 2 تا 3 میلی‌متری بر روی پوست ایجاد می‌شود. سپس با ابزارهای خاصی لایه‌های سطحی را کنار می‌زنند و از همان فضای کوچک، لوله‌های منی‌بر را خارج می‌کنند. پس از انجام عمل، که نیازی به بخیه ندارد، محل را پانسمان می‌کنند. سوراخ باقی‌مانده حداکثر ظرف 48 ساعت بهبود می‌یابد و محو می‌شود.

دکتر صدق‌آذر تأکید می‌کند: «فرد فقط در هنگام تزریق ماده بی‌حس‌کننده کمی درد احساس می‌کند و پس از آن هیچ دردی نخواهد داشت.» این عمل معمولاً در 10 تا 12 دقیقه انجام می‌شود. فرد باید تا 24 ساعت پس از عمل استراحت کند و از انجام کارهای سنگین تا یک هفته پرهیز کند. با این حال، اگر کار روزمره او سنگین نباشد، می‌تواند زودتر از این مدت به سر کارش برگردد.

دکتر جعفری درباره احتمال بارداری بلافاصله بعد از وازکتومی هشدار می‌دهد و می‌گوید: «به دلیل باقی‌ماندن تعدادی از سلول‌های جنسی یا اسپرم در لوله‌های تناسلی، خطر بارداری بلافاصله پس از وازکتومی از بین نمی‌رود. زوج‌ها باید به مدت سه تا شش ماه از یک روش مطمئن دیگر برای پیشگیری از بارداری استفاده کنند. برای اطمینان از حذف سلول‌های جنسی از ترشحات سیستم تناسلی مرد، فرد باید آزمایش شمارش اسپرم بدهد. اولین آزمایش دو ماه پس از عمل درخواست می‌شود. البته برای اطمینان بیشتر، تکرار آزمایش در چهار و شش ماه پس از عمل نیز ضروری است.»

مزایا و معایب وازکتومی

وازکتومی یک عمل جراحی ساده است، در حالی‌که بستن لوله‌های زنان نیاز به بیهوشی عمومی و دسترسی به حفره شکم دارد. بنابراین، بستن لوله‌های زنان یک عمل جراحی بزرگ به شمار می‌آید که عوارض بیهوشی عمومی را نیز به همراه دارد. همچنین، حاملگی خارج رحمی یکی از خطرناک‌ترین عوارض بستن لوله‌ها در زنان محسوب می‌شود. اما وازکتومی هیچ عارضه جدی به همراه ندارد. برخلاف باور بسیاری از افراد، این روش نه تنها فعالیت جنسی را محدود نمی‌کند، بلکه با حفظ تمام مراحل طبیعی رابطه جنسی، قدرت زوجین را افزایش می‌دهد.

دکتر صدق‌آذر می‌گوید: «افرادی وجود دارند که چند ماه پس از وازکتومی به مرکز مراجعه کرده و از افزایش قدرت جنسی خود شکایت می‌کنند. رفتارهای جنسی تحت تأثیر افکار و احساسات افراد قرار دارند. ترس از بارداری ناخواسته می‌تواند به سردمزاجی و بی‌میلی در روابط زناشویی بسیاری از زوج‌ها منجر شود. مهم است که برای عموم، تفاوت بین وازکتومی و اخته‌کردن مردان روشن شود. در اخته‌کردن، بیضه‌ها به طور کامل از بین می‌روند و دو عملکرد طبیعی آن‌ها، یعنی تولید هورمون‌های جنسی مردانه و ساخت اسپرم، متوقف می‌شود. اما در فردی که وازکتومی شده، هورمون‌های مردانه به بدن می‌رسند و بیضه‌ها سالم باقی می‌مانند.

زوج‌های متقاضی وازکتومی باید بدانند که پس از این عمل، مقدار مایع منی مرد همانند قبل از وازکتومی خواهد بود و از نظر رنگ، بو و حجم نیز تغییر نخواهد کرد. در طول عمل وازکتومی، دستگاه ادراری آسیبی نخواهد دید و خطر ابتلا به سرطان پروستات نیز در افرادی که وازکتومی شده‌اند، افزایش نخواهد یافت.

پس از وازکتومی، برخی مردان ممکن است دچار ناراحتی و تورم در محل عمل شوند. تعداد دیگری نیز ممکن است با خونریزی، کبودشدگی یا عفونت مواجه شوند. اما به ندرت مسئله جدی و مشکلی به وجود می‌آید.

توصیه می‌شود که داوطلبان در صورت تب در چهار هفته اول پس از عمل، به خصوص در هفته اول، خونریزی یا ترشحات چرکی از محل زخم، درد و تورمی که قطع نشود یا نشانه‌ای از بارداری همسر، به پزشک مراجعه کنند. دکتر جعفری توصیه‌هایی را برای بهبود سریع‌تر محل جراحی ارائه می‌کند.

“““html

مفيد مي‌داند: «حداقل تا دو روز از بيضه‌بند استفاده شود. محل جراحي در حين جوش خوردن زخم به‌هيچ‌وجه دست‌كاري نشود. اگر وازكتومي به روش كلاسيك يا قديمي انجام شده، بعد از يك هفته بايد براي برداشتن بخيه‌ها به مركز مراجعه كرد. اما در روش وازكتومي بدون استفاده از تيغ جراحي، لازم نيست بخيه‌ها كشيده شوند و فرد مي‌تواند سه روز بعد از عمل، پانسمان را بردارد و نيازي به پانسمان جديد هم ندارد.»

وازكتومي برگشت‌پذير است

مصطفي كاشاني 37 ساله است و همسر و پسر بزرگش را در تصادف از دست داده است. او به خاطر كار در كارخانة نساجي نمي‌تواند دختر صغيرش را نگه‌دارد و به همین دلیل قصد ازدواج دارد. او درخواست برگشت وازكتومي دارد و درباره علت آن مي‌گويد: «هر زن جواني آرزو دارد نوزادش را در آغوش بگيرد. اگر اين احساس را تجربه نكند، هرگز نمي‌تواند دختر مرا به‌عنوان فرزند خود بداند.»

دكتر جعفري معتقد است كه احتمال باروري دوباره در چنين مواردي زياد است. او مي‌گويد: «دلایل متعددی برای درخواست برگشت وازکتومی وجود دارد. طلاق زیاد، ازدواج‌های مکرر و مرگ همسر یا فرزند از رایج‌ترین دلایل هستند. براساس مطالعات، حدود 2 تا 6 درصد از مردان وازکتومی‌شده درخواست عمل برگشت را دارند. بعد از هشت سال از انجام وازکتومی، احتمال موفقیت در برگشت، یعنی وجود اسپرم دوباره در مایع منی، بین 80 تا 90 درصد است و احتمال بارداری هم حدود 50 تا 60 درصد می‌باشد. قبل از پیشرفت‌های تکنولوژیک، احتمال بارداری مجدد بین 15 تا 50 درصد بود، اما امروزه با تکنیک‌های جراحی میکروسکوپی این احتمال به طرز قابل توجهی افزایش یافته است. موفقیت یا شکست عمل برگشت بستگی به عوامل مختلفی دارد، از جمله وجود آنتی‌بادی ضد اسپرم و تنگی در محل عبور. تجربه جراح هم در این زمینه خیلی مهم است.»

در مراکز مشاوره، اگر زن یا شوهر تمایل به بچه‌دار شدن در آینده داشته باشند یا ازدواج در شرایط مناسب و محکم نباشد، پیشنهاد می‌شود از این روش جلوگیری از بارداری استفاده نشود. به‌طور کلی، تصمیم برای وازکتومی بستگی به شرایط هر فرد دارد. به همین دلیل، قاعده‌ای برای سن یا تعداد فرزندان متقاضیان وضع نمی‌شود؛ اما به شرایطی مانند داشتن حداقل دو فرزند و سن بالای دو سال برای فرزند دوم در مراکز بهداشتی توجه می‌شود.

ممنوعیت انجام وازکتومي

به نظر دکتر صدق‌آذر، برای روش وازکتومی بدون تیغ جراحی، هیچ ممنوعیتی وجود ندارد. او مراجعه‌کنندگان را به چهار گروه تقسیم می‌کند: «گروه اول افرادی هستند که مشکلی ندارند و به راحتی عمل وازکتومی می‌شوند. گروه دوم در سوابق پزشکی خود سابقه جراحی دارند، مثلاً برای رفع یک نقص کوچک، که این افراد را با احتیاط تحت عمل وازکتومی قرار می‌دهیم. گروه سوم به عفونت یا بیماری مردانه مبتلا هستند و برای آنها بعد از درمان کامل عمل وازکتومی با فاصله انجام می‌شود. گروه چهارم به دلیل بیماری زمینه‌ای نیاز به درمان در بیمارستان دارند. افرادی که به هموفیلی مبتلا هستند در این گروه قرار دارند.»

جراحی ساده و بی‌خطر وازکتومی، در بسیاری از کشورهای جهان، روشی رایگان و مناسب برای بسیاری از زوج‌های میانسال محسوب می‌شود. تشخیص شرایط مناسب اقتصادی و خانوادگی برای بچه‌دار شدن و آمادگی روانی و عاطفی لازم، تنها بر عهده دو شریک زندگی است. واضح است که کودکان ناخواسته امروز، مطرودان فردای جامعه ما هستند.

اگر سوال یا نکته‌ای درباره وازکتومی چیست؟ دارید، لطفاً آن را در قسمت نظرات با ما و سایر کاربران به اشتراک بگذارید.

————————————————————————————-

مجله اینترنتی رضیم

مرجان امینی

سایت رضیم
“`