همه چیز در مورد چمگردان عقیق زیبای لنجان (+ تصاویر)

چمگردان کجاست؟

چمگردان یکی از شهرهای استان اصفهان و در شهرستان لنجان است. این شهر در ۲۴ کیلومتری جنوب غربی اصفهان و ۶۰۰ متری غرب زرین شهر (مرکز شهرستان لنجان) قرار دارد.

چمگردان در جنوب دشت طبس (جایی که کارخانه ذوب آهن قرار دارد) و در شمال زاینده رود واقع شده و این رود از جنوب آن عبور می‌کند.

از نظر مختصات جغرافیایی، چمگردان در ۵۱ درجه و ۲۰ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی و ۳۲ درجه و ۲۳ دقیقه و ۳۰ ثانیه عرض شمالی از خط استوا قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا تقریبا ۱۷۵۱ متر است.

مرزها و وسعت چمگردان چقدر است؟

چمگردان از شمال به کارخانه ذوب آهن اصفهان و رشته کوه پنجی که مرز طبیعی دو شهرستان لنجان و نجف آباد به شمار می‌رود، از جنوب به زاینده رود که مرزی بین شهر سده لنجان و چمگردان است، از غرب به شهرک واحد (که برای سکونت اولیه کارگران ذوب آهن ساخته شده و اکنون غیرمسکونی است) و از شرق به زرین شهر، مرکز شهرستان لنجان محدود می‌شود. مساحت چمگردان حدود ۶.۳ کیلومتر است.

شیب چمگردان: این منطقه در دره باز زاینده رود قرار دارد و با شیب تند از شمال به جنوب (به سمت زاینده رود) و شیب ملایم از غرب به شرق گسترده شده است. فرم آن شبیه به مستطیل نامنظم است.

پوشش گیاهی چمگردان

منطقه لنجان به خاطر وضعیت اقلیمی نیمه بیابانی، پوشش گیاهی زیادی ندارد. اگر به دره زاینده رود و حوضه آبیاری آن نپردازیم، سطح دیگر منطقه به خاطر آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی دارای گیاهان کمی است.

بارش کم باران و ریزش برف در زمستان، که مانع رشد گیاهان می‌شود، و همچنین تبخیر بالا، باعث شده که مناطق سبز طبیعی در اینجا وجود نداشته باشد.

با این حال، در جاهایی که شرایط مساعد باشد، گیاهانی می‌رویند که در ادامه به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

گیاهان دارویی چمگردان

بارهنگ: این گیاه خودر شدگی دارد و دانه‌های سیاه‌ رنگ کوچکی دارد. دانه‌های آن را با آب داغ یا چای برای درمان مشکلات گوارشی و دل‌درد کودکان استفاده می‌کنند.

بیدانجیر: این گیاه میوه‌ای روغنی دارد. در گذشته، از روغن آن برای روشنایی استفاده می‌کردند و به آن “روغن چراغ” می‌گفتند.

پونه کوهی: این گیاه در ارتفاعات و دشت‌های اطراف کوهستان می‌روید؛ قدی کوتاه دارد و معمولاً در ماه اردیبهشت قابل برداشت است. از پونه خشک شده در ماست یا دوغ استفاده می‌شود و بعضی مواقع آن را مانند چای دم می‌کنند که طعمی مشابه نعنا دارد.

تاجریزی: این گیاه خودرو دارای دانه‌های کوچک قرمز رنگ است و شکلی شبیه به گوجه‌فرنگی دارد اما کوچکتر است. از آن برای رفع حساسیت و بیماری‌های تنفسی استفاده می‌شود.

خاکشتر (خاکیچی): این گیاه نیز خودرو است و از دانه‌های آن به…

“`html

دانه‌های زرد رنگ بسیار ریز هستند و در درمان برخی بیماری‌های گوارشی و مسائل مشابه به کار می‌روند. شربت خاکشتر که با آب و شکر یا سکنجبین تهیه می‌شود، در فصل‌های گرم سال برای جلوگیری از اسهال و تأمین آب بدن مفید است.

شاتره : این گیاه به رنگ سبز کم‌رنگ است و گل‌های صورتی دارد. از دم‌کرده آن برای درمان سوء هاضمه و مشکلات مشابه استفاده می‌شود.

قدومه : این گیاه هم خود رو است و دانه‌هایی دارد که شبیه عدس اما کوچک‌تر و پهن‌تر هستند. دانه‌های آن برای درمان برخی بیماری‌ها مانند کاهش تب و بیماری‌های تنفسی استفاده می‌شود.

کنگر : این گیاه در ارتفاعات می‌روید و وقتی که هنوز کاملاً سفت نشده باشد، ساقه‌هایی از آن را در ماست می‌زنند و مصرف می‌کنند.

گل ختمی : این گیاه ساقه‌های بلندی دارد که خود رو است. گل‌های آن به رنگ‌های سفید، صورتی، سرخ و بنفش هستند. برای تقویت موی سر، گل کوبیده آن را با حنا مخلوط می‌کنند و از دود حاصل از آن نیز برای تسکین دل‌درد استفاده می‌شده است.

میجو : این هم همان گیاه شیرین بیان است. ریشه‌های آن که در مناطق نیمه‌مرطوب می‌رویند، در آب جوشانده می‌شوند و دم‌کرده‌اش به درمان بیماری‌های معده کمک می‌کند.

تاریخ پیدایش محل چمگردان

بر اساس شواهد و گفته‌های مردم، در زمان‌های گذشته در قسمت غربی چمگردان فعلی، روستایی به نام بوه وجود داشته که قلمرو و منابع آبی مشخصی داشته است.

برخی بر این باورند که مهاجران روستای بوه، بنیان‌گذاران اصلی چمگردان نیستند و قبل از ورودشان، افراد دیگری در چمگردان زندگی می‌کرده‌اند و شرایط مناسب این منطقه افراد معدودی را از روستای بوه به خود کشانده است.

آنها معتقدند که وجود مزارع بوه و گردان در کنار هم نشان‌دهنده وجود آبادی‌های مستقل با این نام‌ها بوده و به همین دلیل، شاید چمگردان همزمان با روستای بوه، مسیری از زندگی خود را طی کرده باشد.

گروه دیگری بر این باورند که در زمان قدیم (اوایل صفویه)، گروهی از ایلات و عشایر که با دام‌های خود در حال جابه‌جایی بودند، تصمیم بر آن می‌گیرند که مکانی را برای زندگی ثابت انتخاب کرده و از آوارگی رهایی یابند.

از میان این کوچندگان، دو نفر به نام «زمان» و «کرم» به جستجوی محلی مناسب می‌پردازند و پس از بررسی مکان‌های مختلف، به چمگردان فعلی رسیده و مصمم می‌شوند در این مکان با آب و هوای خوب و حاصلخیز زندگی جدیدی را آغاز کنند.

در مورد اینکه کدام یک زودتر به چمگردان رسیده، نظرات متفاوتی وجود دارد و هیچ شواهد قاطعی برای اثبات آن وجود ندارد. همچنین مشخص نیست که آیا پیش از ورود این دو نفر، افراد دیگری در چمگردان زندگی می‌کردند یا خیر.

بر اساس اعتقاد این دو گروه، زمان و کرم قلعه‌ای به نام «قلعه پایین» یا «قلعه حمام» بنا می‌کنند که نقطه آغاز آبادی جدید بود. پس از ساخت قلعه پایین، چمگردان توسعه یافت و بازارچه‌ای در سمت مغرب ایجاد شد و بعدها در قسمت جنوبی قلعه پایین، حمامی ساختند که به حمام پایین معروف گشت.

به تدریج، با افزایش جمعیت و مهاجرت خانواده‌های جدید، جمعیت چمگردان سیر صعودی یافت.

“““html

بنابراین زمانی که بازماندگان بوه به چمگردان آمدند، مهاجرانی که قبل از آن، مانند زمان و کرم، دیرتر از آن‌ها به این مکان آمده بودند، به همراه خانواده‌هایشان در آن قلعه زندگی می‌کردند. به بیان دیگر، قلعه پائین قبل از خرابی بوه وجود داشته است.

برخلاف این نظر، گروه دیگری بر این باورند که قلعه پائین قدیمی نیست و نبود آثار با سابقه تاریخی قوی‌تری را دلیلی برای رد آن می‌دانند و معتقدند آبادانی بوه خیلی قبل از شروع ساخت چمگردان بوده و مهاجران از مناطق مختلف به شکل‌گیری و توسعه آن کمک کرده‌اند.

این گروه قدمت چمگردان کنونی را به اواخر دوره صفوی و اوایل دوره افشاری نسبت می‌دهند. عده‌ی کمی نیز بر این باورند که آبادانی چمگردان به دست افرادی از ایل بختیاری انجام شده است، اما طرفداران این نظریه بسیار محدود و کسانی نیز با آن مخالف‌اند.

همزمان یا اندکی پس از آمدن زمان و کرم، خانواده‌هایی از نقاط دور و نزدیک به این مکان مهاجرت کردند و با کشاورزی و دام‌داری مشغول شدند و کم کم به زمین‌های آن وابسته شدند و به این ترتیب هویت جمعیتی چمگردان شکل گرفت.

برخی از این مهاجرین از طوایف بختیاری، گروهی از شیراز و نواحی آن، گروهی از سده لنجان و تعدادی از زرین شهر بودند.

علاوه بر این، تعدادی از اعراب کوچ‌نشین به دلیل قرار گرفتن چمگردان در مسیر کوچشان، زندگی یکجانشینی را در اینجا مناسب دیدند و تصمیم به سکونت در این مکان گرفتند. گفته شده که برخی از ساکنان کنونی چمگردان بازماندگان روستای بوه هستند.

علل وجودی، پیدایش و گسترش چمگردان

وجود آب زاینده رود و زمین‌های مناسب برای کشاورزی امکان زندگی انسان‌ها و دام‌هایشان را فراهم می‌کرد و با وجود نبودن وسایل مدرن، دسترسی به آب در هر زمان ممکن بود. همین موضوع باعث شد این مکان به یک محل سکونت تبدیل شود.

قدیمی‌ترین نقطه مسکونی در شهر جایی به نام «قلعه حمام» یا قلعه پائین بوده که در مقابل مسجد صاحب الزمان قرار داشته است. پس از آن، ساختمان‌ها به طرف غرب و تا نزدیکی بازارچه گسترش پیدا کردند و بعدها نیز در شرق خانه‌هایی تا قلعه اربابی ساخته شد. بعد از آن، گسترش چمگردان به طرف شمال و با سرعتی کمتر در غرب نیز ادامه یافت.

اماکن و بناهای تاریخی چمگردان

با وجود قدمت چمگردان که به آن اشاره شد، آثار و بناهای تاریخی چندانی در این شهر دیده نمی‌شود. یکی از دلایل این امر، تغییر محل چمگردان در سال‌های قبل از ساخت سد زاینده رود و تغییر مسیر رودخانه بوده است.

با این حال، مهم‌ترین اماکن قدیمی و تاریخی آن برج‌ها هستند که نماد و نشانه مقاومت مردم در برابر راهزنان می‌باشند. زیباترین برج از نظر استحکام و معماری، برج اربابی بود که در اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۴ تخریب و به ساختمان مسکونی تبدیل شد.

سایر برج‌ها هم هر کدام به نوبه خود نشانی از قدمت شهر و یادآور گذشته این سرزمین بودند. به جز برج‌ها، ساختمان عصاری که ۲۰۰ متری غرب مسجد فاطمیه قرار داشت از بلندترین ساختمان‌های چمگردان بوده که اکنون دیگر اثری از آن نیست.

از دیگر آثار تاریخی چمگردان می‌توان به منازل مسکونی قدیمی اشاره کرد. یکی از آخرین منازل مربوط به عباسعلی زارعی بود که ویژگی‌های خاصی داشت. این بنا علاوه بر داشتن ارسی زیبا و گچ‌بری‌های ممتاز در ایوان، با وجود گذشت حدود دو قرن از زمان ساخت، استحکام خود را از دست نداده بود.

کرانه و حاشیه زاینده رود از ابتدا تا انتها دارای مناظر طبیعی جذابی بوده و همچنین نزدیکی چمگردان به قایقرانی ذوب آهن، محیط شادابی را برای گذراندن اوقات فراغت مردم فراهم کرده است.

دیگر بناهای تاریخی چمگردان شامل: ساختمان باغ برجی، سقاخانه، خانه‌ها و سردخانه‌های قدیمی، یخچال، بازارچه، دالان‌ها و کوچه‌هایی هستند که امروزه با گسترش فضای شهر، به تدریج ویران شده و از نظرها محو می‌شوند.

حمام پائین نیز یکی از بناهای قدیمی این شهر بود. گفته می‌شود این بنا در اوایل سلسله قاجاریه به همت مردم و به دست استاد عباسقلی چرمهینی ساخته شده است و باید از استحکام خوبی برخوردار بوده باشد؛ بنابراین ستونی‌های سنگی تراشیده‌شده را از مناطق دور (به طور خاص از حوالی شیراز) با شتر به چمگردان آورده و برای سنگفرش استفاده کردند.

“““html

کردن آن از تخته سنگ های صیقلی استفاده کردند.

در ساخت سقف این بنا از آجر، گچ و ساروج (مخلوط آهک و خاکستر) استفاده شده است. این بنا در چند نوبت تعمیر و بازسازی شد و در نهایت در سال ۱۳۷۳ تخریب گردید.

آخرین کارگاه برنج کوبی به روش دستی “دنگ کوبی” که بیش از ۴۰ سال پیش مورد استفاده قرار می‌گرفت، در جنوب غربی دبستان پروین اعتصامی قرار داشت و خود به عنوان اثری جالب و دیدنی بود که در فروردین ماه سال ۱۳۷۴ تخریب شد.

آسیاب‌های آبی که یکی در ۲۰۰ متری جنوب مسجد صاحب الزمان (عج) و دیگری در ۳۰۰ متری جنوب دبستان شهید خدادادی قرار داشتند، از دیگر بناهای دیدنی بودند. آسیاب اول مدت‌ها قبل تخریب شد و آسیاب دوم در تابستان ۱۳۸۰ به دنبال یکپارچه‌سازی اراضی کشاورزی از بین رفت. این آسیاب‌ها در زمان فعالیت خود از معروف‌ترین آسیاب‌های آبی منطقه بودند.

مذهب مردم چمگردان

اکثر مردم این شهر شیعه هستند و تعداد کمی از آنها پیرو دین دیگری هستند.

جمعیت چمگردان

جمعیت این شهر بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ حدود ۱۶۲۱۹ نفر و ۴۸۱۲ خانوار برآورد شده است.

بیشتر بخوانید: