پیشگیری و درمان زخم بستر (2 نکته مهم)

چگونه از ایجاد زخم بستر با زخم فشاری پیشگیری کنیم

با رضیم همراه باشید تا با راه های مناسب برای پیشگیری از زخم بستر آشنا شوید.

پیشگیری از ایجاد زخم بستر

پیشگیری از زخم بستر کار ساده‌تری نسبت به درمان آن است. یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از زخم بستر، تغییر مرتب وضعیت بیمار است. این کار باید به طور منظم و مکرر انجام شود. هنگام تغییر وضعیت باید دقت کرد که به پوست فشار نیاید و قسمت‌هایی که بیشتر در معرض زخم بستر هستند، تحت فشار کمتری قرار گیرند. پوست بیمار باید به‌طور مرتب تمیز شود و دائماً بررسی شود تا از ایجاد زخم‌های ناخواسته جلوگیری شود. تغذیه بیمار نیز باید مناسب و کافی باشد.

زخم‌های بستر در مراحل اول و دوم با درمان درست می‌توانند در عرض چند هفته بهبود یابند. اما درمان زخم‌های در مراحل سوم و چهارم دشوارتر است. برای بیمارانی که به علت بیماری‌های سخت و مزمن امید چندانی به زندگی ندارند، فقط سعی می‌شود درد زخم بستر کاهش یابد.
برای درمان زخم بستر، همکاری افراد زیر ضروری است:

این زخم‌ها ممکن است به دلیل ساییدگی بر روی صندلی یا تخت، یا کشیدگی ناشی از ملحفه‌ ایجاد شوند. زخم بستر یا زخم فشاری، نواحی از پوست است که در افرادی خاص ایجاد می‌شود.

▪ ماندن طولانی مدت در تخت
▪ ناتوانی در حرکت به مدت طولانی، مخصوصاً در بیماران دارای مشکلات عروقی یا عصبی
▪ استفاده از ویلچر یا صندلی کنار تخت

زخم بستر معمولاً در نقاطی از بدن که وزن بیمار بر روی آنها فشار می‌آورد، ظاهر می‌شود. در بیمارانی که در تخت خوابیده‌اند، این زخم‌ها بیشتر در نواحی لگن، ستون فقرات، قسمت تحتانی کمر، شانه‌ها، آرنج و نشیمن‌گاه دیده می‌شود. در بیمارانی که ویلچر استفاده می‌کنند، زخم‌ها در نواحی پایین کمر، کفل و پاها ایجاد می‌شود. این فشار می‌تواند موجب اختلال در جریان خون پوست شود، که در نتیجه سلول‌های پوستی آسیب می‌بینند و می‌میرند.

اگر فشار رفع شود، جریان خون به پوست بهبود یافته و علائم آسیب پوست نمایان می‌شود. در آغاز، زخم بستر ممکن است فقط به شکل یک لکه قرمز روی پوست باشد.
اگر این لکه پوستی از فشار زیاد حفاظت نشود، به سرعت تبدیل به تاول و زخم باز می‌شود.
در موارد شدید، ممکن است تمام ضخامت پوست از بین برود و عضلات یا استخوان‌ها نمایان شوند؛ چراکه عضلات نسبت به پوست بیشتر در معرض آسیب در اثر فشار هستند.

این بدین معناست که آسیب‌های سطحی پوستی ممکن است به آسیب‌های عمیق‌تری در عضلات منجر شوند. زخم بستر لازم نیست که به دلیل فشار شدید ایجاد شود. فشار کم‌تر از ۲۵ درصد که ناشی از فشار یک تشک نرمال است نیز می‌تواند به زخم بستر منجر شود. در حالت عادی، حرکات مداوم بدن حتی در خواب به ما کمک می‌کند تا از زخم بستر جلوگیری کنیم.

در حالی که فشار مداوم بر روی پوست معمول‌ترین علت زخم بستر است، دلایل دیگری نیز وجود دارد:

• نیروهای کششی و مالشی

نیروهای کششی و مالشی می‌توانند موجب کشیده شدن پوست و اختلال در جریان خون پوست شوند و در نهایت به ضعف گردش خون در ناحیه پوست منجر می‌شوند. در فردی که در تخت خوابیده است، این نیروهای کششی و مالشی می‌توانند باعث آسیب به پوست شوند. این مشکل زمانی که زاویه سر تخت بیش از ۳۰ درجه بالا رود نیز اتفاق می‌افتد. این فشارها بیشتر در نواحی پایین کمر و انتهای بدن تاثیر می‌گذارد.

• رطوبت

رطوبت ناشی از تعریق، ادرار و مدفوع می‌تواند پوست را نازک کند و آن را مستعد آسیب ناشی از فشار کند. به همین دلیل، افرادی که به بی‌اختیاری مبتلا هستند باید به طور خاص تحت مراقبت قرار گیرند.

“`

افرادی که به دلایل مختلف ممکن است دچار زخم بستر شوند، در دسته‌های زیر قرار می‌گیرند:

• کاهش حرکات

افرادی که می‌توانند به تنهایی حرکت کنند، در خطر کمتری برای ایجاد زخم بستر قرار دارند، زیرا به طور منظم وزن خود را جابجا می‌کنند. زخم بستر بیشتر در افرادی با شرایط زیر دیده می‌شود:

• افرادی که دچار فلج یا ناتوانی‌های دیگر هستند، به عنوان مثال کسانی که بعد از جراحی به مدت طولانی بستری هستند، یا افرادی که به دلیل ناتوانی‌های عصبی مانند سکته مغزی یا بیماری ام‌اس (مولتیپل اسکلروزیس) در رختخواب هستند.
• کاهش حس

افرادی که صدماتی مانند آسیب نخاعی یا مشکلات عصبی دارند، ممکن است حس درد خود را از دست بدهند. در چنین افراد، جریان خون در پوست حتی قبل از اینکه فشار به پوست بیشتر شود، کاهش می‌یابد. همچنین، افرادی که دچار کم‌خونی هستند نیز در معرض خطر زخم بستر هستند، زیرا حتی اگر جریان خون در پوست سالم باشد، نمی‌تواند اکسیژن کافی را به سلول‌های پوست برساند.

• سوء تغذیه

اگر یک فرد به اندازه کافی پروتئین، ویتامین C و E، کلسیم و روی مصرف نکند، احتمال ابتلا به زخم بستر در او بیشتر خواهد بود.

• سن

از ۸۵ سال به بالا، به دلیل نازک شدن پوست، احتمال ابتلا به زخم بستر افزایش می‌یابد. با افزایش سن، چربی زیر پوست به مناطق عمیق‌تر منتقل می‌شود و این چربی نقش محافظتی دارد. زخم بستر به ویژه در بیمارانی که در بیمارستان‌ها یا در خانه بستری هستند، شایع است و می‌تواند به عوارض جدی مانند عفونت‌های خونی و مشکلات استخوانی منجر شود.

علائم زخم بستر

• زخم‌های بستر به چهار مرحله تقسیم می‌شوند:
• مرحله اول: در افرادی با پوست روشن، لکه‌ای قرمز روی پوست ظاهر می‌شود که با فشار انگشت محو نمی‌شود. در افراد با پوست تیره، این لکه ممکن است به رنگ قرمز، ارغوانی یا آبی باشد. پوست ممکن است دردناک، خارش‌دار یا گرم و سرد شود.
• مرحله دوم: در این مرحله، تاول‌ها، زخم‌ها یا بریدگی‌هایی در پوست ایجاد می‌شود و نواحی اطراف آن ممکن است قرمز و متورم باشد.
• مرحله سوم: زخم‌ها عمیق‌تر می‌شوند و به بافت نرم زیرین می‌رسند.
• مرحله چهارم: زخم به استخوان، عضلات، تاندون یا مفاصل نفوذ می‌کند.
• زخم بستر به دلیل مواجهه با باکتری‌ها، در معرض عفونت قرار دارد، به ویژه اگر با مدفوع یا ادرار در تماس باشد.
• خروج ترشحات چرکی از زخم
• بوی ناخوشایند زخم
• احساس درد، گرما و افزایش قرمزی در اطراف زخم
• تب

تشخیص زخم بستر معمولاً با بررسی علائم عفونت در پوست انجام می‌شود. همچنین، آزمایش‌هایی مانند آزمایش خون و تست‌های تصویربرداری نیز برای تشخیص عفونت‌های عمیق‌تر انجام می‌شود.

سیر مورد انتظار بیماری

بسیاری از عوامل بر پیشرفت زخم تاثیر دارند. این عوامل شامل شدت زخم، نوع درمان، سن بیمار، وضعیت عمومی بیمار و تغذیه آن است. به عنوان مثال، یک فرد سالمند نسبتا سالم که تغذیه مناسبی دارد و می‌تواند حرکت کند، احتمالاً در عرض ۱ تا ۶ هفته زخم بستر مرحله ۲ را بهبود خواهد یافت. اما زخم‌های عمیق‌تر درجه ۲ تا درجه ۴ ممکن است بین ۶ هفته تا ۳ ماه بهبود یابند.

“`html
مرحله ۳ و ۷۰ %. از زخم های مرحله ۴ برای بهبود به زمانی بیشتر از ۶ ماه نیاز دارند.
عوامل خطر برای ایجاد زخم بستر شامل: بی‌اختیاری مدفوع و ادرار، ناتوانی در حرکت و مشکلات در سیستم گردش خون است. درمان این بیماران طولانی‌مدت است.

پیشگیری از زخم بستر

متخصصان بهداشت معتقدند که ۵۰ درصد زخم‌های بستر با کاهش فشار روی پوست و آسیب‌های پوستی قابل پیشگیری هستند. روش‌های جلوگیری از زخم بستر در افراد غیرمتحرک عبارتند از:

• کاهش فشارهای پوستی

هر دو ساعت وضعیت فرد را در تخت یا نشسته بر روی صندلی تغییر دهید. برای بالا بردن بازوها، پاها، کفل‌ها و لگن از بالش استفاده کنید. از تشک‌های آبی یا مرتعش (مواج) برای کاهش فشار به کمر و نواحی تحتانی استفاده نمایید.

• کاهش نیروهای برنده و مالشی

از کشیده شدن بیمار روی تخت جلوگیری کنید تا بدنش را برای مدتی بلند کند و از تخت جدا شود. تخت را از ذرات ریز تحریک‌کننده پوست تمییز نگه دارید و سر تخت را بیشتر از ۳۰ درجه بلند نکنید. بالشتک‌هایی زیر آرنج بیمار قرار دهید تا فشارهای مالشی کاهش یابد. بدن بیمار را به آرامی بشویید و از خاراندن و مالش شدید پوست خودداری کنید.

• پوست بیمار را روزانه بررسی کنید.
• از مواد شیمیایی تحریک‌کننده بر روی پوست بیمار استفاده نکنید.

از استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده تحریک‌کننده، پراکسید هیدروژن و محلول‌های شیمیایی دیگر برای تمیز کردن پوست بیمار خودداری کنید.

• بیمار را به مصرف مواد غذایی تشویق کنید: رژیم غذایی باید حاوی انرژی کافی، پروتئین، کلسیم، روی، ویتامین C و E باشد. در صورت عدم همکاری بیمار، ممکن است پزشک مکمل‌های غذایی را تجویز کند.
• بیمار را به انجام نرمش‌های روزانه تشویق کنید: ورزش موجب افزایش جریان خون و سرعت بخشیدن به روند بهبود زخم می‌شود. بیمارانی که در تخت بستری هستند می‌توانند نرمش‌های کششی و ایزومتریک را انجام دهند.
• پوست بیمار را تمیز و خشک نگه‌دارید: پوست بیمار را با سرم فیزیولوژیک تمییز کنید و سپس به طور کامل خشک نمایید.

در تغییر وضعیت در بستر باید به نکات زیر دقت کرد

• باید حداقل هر یک ساعت یکبار وضعیت دراز کشیدن فرد تغییر کند.
• افرادی که قدرت بالاتنه خوبی دارند، می‌توانند با استفاده از میله‌ها و دستگیره‌های آویزان در بالای سر بیمار، وضعیت خوابیدن خود را تغییر دهند.
• برخی از انواع بالشتک‌ها که با آب، فوم، ژل یا هوا پر می‌شوند، می‌توانند در توزیع بهتر فشار کمک کنند.
• سر تخت بیمار نباید بیش از ۳۰ درجه بالا برود.
• وضعیت درازکشیدن بیمار و استفاده از بالشتک‌ها باید به گونه‌ای باشد که نواحی حساس به زخم بستر کمتر تحت فشار قرار گیرند.
• گاهی استفاده از تشک‌های مواج که فشار را در نقاط مختلف پوست به‌طور مداوم تغییر می‌دهند، کمک‌کننده است.

اگر زخم بستر ایجاد شود، برای درمان بهتر ابتدا باید آن را بر اساس شدت آن طبقه‌بندی کرد:

۱- نوع خفیف که فقط اپیدرم را درگیر می‌کند.
۲- نوع متوسط که هم اپیدرم و هم درم را درگیر می‌کند.
۳- نوع شدید که اپیدرم، درم و بافت‌های زیر جلدی را درگیر می‌کند.
۴- نوع خیلی شدید که زخم به استخوان و عضله رسیده است.

“`
اقدامات کلی درمان

۱- هر ۲ ساعت بیمار را جابجا کنید بدون اینکه پوست او کشیده یا زخمی شود
۲- رطوبت پوست را حفظ کنید
۳- سرتخت بیمار را پایین نگه دارید
۴- به بهداشت و دفع ادرار و مدفوع توجه کنید
۵- روزانه دو قرص ۵۰۰ میلی‌گرمی ویتامین C و غذای مغذی و پروتئینی استفاده کنید.

پانسمان بسته زخم

از پوشش‌های جدید زخم که بخار از آن عبور می‌کند استفاده کنید، زیرا در بهبود زخم موثر است. این پانسمان حتی برای زخم‌های عفونی نیز مناسب است، اما اگر سلولیت ایجاد شده باشد نباید از آن استفاده کرد.
برای پانسمان بسته، لازم است که پوشش پانسمان را با حاشیه‌ای ۲ تا ۳ سانتی‌متر برش داده و روی زخم قرار دهید و هر ۵ تا ۷ روز یا زودتر در صورت تجمع ترشحات، آن را تعویض کنید و این کار را تا زمان بهبودی ادامه دهید.

تمیز کردن زخم

بهتر است که زخم را با سرم نرمال سالین تمیز کنید و دقت کنید که بهداشت رعایت شود. بافت‌های مرده اطراف زخم نیز باید به آرامی پاک شود.

آنتی بیوتیک موضعی

فقط در صورت وجود ترشحات بدبو و عفونی، می‌توانید از پماد موپیروسین ۲% دو بار در روز به مدت ۱ تا ۲ هفته یا پماد فوسیدین یا اسید فوسید ۲% به همین مدت استفاده کنید. آنتی بیوتیک‌های خوراکی یا تزریقی فقط در صورتی باید مصرف شوند که کشت باکتریولوژیک مثبت باشد.

جراحی

روش جراحی و استفاده از فلاپ‌های عضلانی-پوستی برای زخم‌های عمیق و پایدار بهترین گزینه است.
این مطلب توسط آقای دکتر نیما ترابی تهیه و برای مجله پزشکی دکتر سلام ارسال شده است.

گردآوری شده ی مجله اینتنرنتی رضیم

مرجان امینی