چرا گیاه رنگ آبی در طبیعت بسیار کم وجود دارد ؟
چرا گیاهان آبی کم هستند؟
گیاهان از نور برای ساخت انرژی زندگی خود از طریق فرآیندی به نام فتوسنتز استفاده می‌کنند. در میان تمام رنگ‌های نور قابل مشاهده، رنگ آبی مشخص‌ترین و روشن‌ترین است و گیاهان مقدار زیادی از این رنگ را جذب می‌کنند.
رنگدانه‌های گیاهی بر اساس نوری که منعکس می‌کنند، به وجود می‌آیند، نه بر اساس نوری که جذب می‌کنند.
به همین دلیل، گیاهان با رنگ آبی به جای جذب انرژی از نور آبی، این انرژی را منعکس می‌کنند. این کار برای رشد حداکثری چندان خوب نیست، به همین خاطر است که بیشتر ساقه‌ها و برگ‌ها آبی نیستند. در عوض، آن‌ها حاوی کلروفیل هستند که نور سبز را منعکس می‌کند و باعث می‌شود دنیای طبیعی سبزتر به نظر برسد.
مطالعه‌ای که اخیراً درباره این موضوع انجام شده، نشان می‌دهد گل‌های آبی رابطه نزدیکی با زنبورها، که حشرات گرده‌افشان هستند، دارند.
چرا گیاهان آبی کم یابند؟
دکتر آدریان دایر، دانشیار در مؤسسه سلطنتی فناوری ملبورن و نویسنده این مطالعه می‌گوید:
«زنبورها دارای حسگرهای نوری هستند که به طول موج‌های فرابنفش، آبی و سبز حساس‌اند و همچنین رنگ‌های آبی را بیشتر دوست دارند.
دایر اضافه کرده که دلیل علاقه زنبورها به گل‌های آبی هنوز کاملاً مشخص نیست. ولی داده‌های این تحقیق نشان می‌دهد که گل‌هایی که برای گرده‌افشانی به زنبورها نیاز دارند، بیشتر از رنگدانه‌های آبی استفاده می‌کنند تا حشرات را جذب کنند؛ زیرا زنبورها رنگ‌های نزدیک به آبی را بیشتر می‌پسندند. برعکس، گل‌هایی که به گرده‌افشانی زنبورها نیاز ندارند، رنگدانه‌های آبی تولید نمی‌کنند.
با این حال، در حالی که گل‌های آبی می‌توانند برای برخی از گیاهان در جلب توجه زنبورها مفید باشند، تولید رنگدانه آبی آسان نیست. از قرن‌ها پیش، وقتی انسان‌ها هم به دنبال ساخت رنگ‌های آبی بودند، متوجه این موضوع شدند.
انسان‌ها برای ساخت رنگ آبی به دلیل کمیاب بودن آن در طبیعت مجبور به تلاش زیادی بوده‌اند. قدیمی‌ترین رنگدانه مصنوعی که در دنیا شناخته شده، آبی مصری است، اما هزاران سال قبل از آن، هنر انسان بیشتر در رنگ‌های قرمز و قهوه‌ای متمرکز بوده است.
چرا رنگ آبی در طبیعت کمتر دیده می‌شود؟
امروزه نیز رنگدانه‌های آبی بسیار باارزش هستند؛ زیرا ایجاد یا یافتن ترکیبات آبی پایدار چه در طبیعت و چه در تحقیقات علمی دشوار است. در سال ۲۰۰۹، تیمی در دانشگاه ایالتی اورگان به‌صورت تصادفی رنگدانه آبی یتریم ایندیم منگنز (YInMn blue) را تولید کرد. کشف این رنگدانه جدید، موفقیت بزرگی محسوب می‌شود، زیرا رنگ آبی در صنایع مختلف مانند هنر، طراحی و فناوری مورد تقاضا است، اما تولید آن به راحتی انجام نمی‌شود.
رنگدانه‌هایی که باعث رنگ آبی در بسیاری از گل‌های کمیاب می‌شوند آنتوسیانین‌ها نامیده می‌شوند. بیش از ۶۰۰ نوع آنتوسیانین شناسایی شده است که در شش گروه مختلف قرار می‌گیرند. وجود یک نوع خاص از آنتوسیانین در یک گیاه تنها یکی از عوامل تعیین‌کننده رنگ آن است. آنتوسیانین‌ها می‌توانند تغییراتی داشته باشند، با فلزات یا رنگدانه‌های دیگر ترکیب شوند و حتی تحت تأثیر پی‌اچ (pH) محیط قرار بگیرند و رنگ‌های متفاوتی ایجاد کنند.
در حالی که چالش‌های زیادی دسترسی به رنگ آبی واقعی را برای گیاهان دشوار می‌کند، مسأله دیگری نیز وجود دارد. ما ممکن است در دنیای طبیعی اطراف‌مان رنگ آبی زیادی نبینیم، اما گونه‌هایی که واقعاً مهم هستند، رنگ را به شکلی که ما درک می‌کنیم، نمی‌شناسند.
چرا رنگ آبی در طبیعت نادر است؟
دایر و تیمش در مقاله خود نوشتند: «در حالی که انسان‌ها رنگ آبی را به‌عنوان رنگی که کمتر در طبیعت پیدا می‌شود می‌شناسند، مهم است که از مدل‌های ناظران بیولوژیکی استفاده کنیم تا بفهمیم زنبورها چه سیگنال‌هایی را دریافت می‌کنند.» به عبارت دیگر، آنچه برای ما مهم است، ممکن است برای زنبورها چندان اعتبار نداشته باشد.
محققان نتیجه‌گیری کردند: «گل‌های آبی با طول موج کوتاه که در طبیعت وجود دارند، با توجه به بینایی زنبورها و ترجیحات آن‌ها، در واقع بسیار زیاد هستند.» گل‌های آبی بیشتر از آنچه که فکر می‌کنید وجود دارند؛ فقط چشمان ما نمی‌توانند آن‌ها را ببینند. خوشبختانه برای گیاهان، قدرت بینایی زنبورها اهمیت دارد و نه نحوه‌ی پردازش و درک ما از محیط.
